درخت حوزه‌های تخصصی

یکی مسایل مهم هر جامعه، بالأخص جامعه ما، میزان و نوع دینداری مردم است که می تواند در ثبات یا عدم ثبات و توسعه یا عقب ماندگی جامعه تأثیر بسزایی داشته باشد. با توجه به این اهمیت مقاله حاضر، برای بررسی تطبیقی نوع و میزان دینداری زنان و مردان و برخی متغیرهای اجتماعی تأثیرگذار بر آن به نگارش درآمده است. در راستای این هدف و در پاسخ به سؤالاتی که دغدغه این مقاله بوده است 9 فرضیه مطرح شده است. این فرضیه ها مدعی هستند بین طبقه اجتماعی- اقتصادی، سرمایه اجتماعی و جنسیت با میزان و نوع دینداری مردان و زنان شهرستان بروجن رابطه معناداری وجود دارد. چارچوب نظری این مقاله، تلفیقی از نظریات جان هیک، گلاک و استارک، ماکس وبر، رابرت پاتنام، کلمن، بوردیو و نظریه نقش و نظریه یادگیری اجتماعی است. با بررسی نظریه های مختلف پس از شناسایی ابعاد و انواع دینداری در پاسخ به سئوالات تحقیق، متغیرهای طبقه اجتماعی – اقتصادی، سرمایه اجتماعی و جنسیت به عنوان متغیرهای تاثیر گذار بر نوع و میزان دینداری شناسایی شدند. روش تحقیق در این پژوهش، روش پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه است. جامعه آماری پژوهش مردان و زنان بالای 15 سال شهر بروجن هستند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر است و روش نمونه گیری تصادفی ساده است. همچنین با استفاده از نرم افزار spss آماره های توصیفی شامل (فراوانی، میانه، میانگین، حداقل و حداکثر نمرات، درصد فراوانی و...) و آمارهای استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس، رگرسیون و ...) و برای آزمون مدل نظری تحقیق از نرم افزار لیزرل استفاده شده است. اهم نتایج حاصله از این تجزیه و تحلیل عبارتند از: میزان دینداری زنان و مردان با مقدار t 719/0 و سطح معنی داری 047/0 متفاوت نیست. نوع دینداری زنان و مردان با مقدار t بدست آمده نشانگر این است که نوع دینداری زنان و مردان نیز متفاوت نیست. رابطه سرمایه اجتماعی و میزان دینداری بر اساس ضریب همبستگی بدست آمده برابر با 234/0رابطه مستقیم و مثبت خواهد بود و بر اساس ضریب همبستگی بدست آمده بین دو متغیر سرمایه اجتماعی و نوع دینداری نیز همبستگی وجود دارد. میزان دینداری براساس طبقه اجتماعی - اقتصادی با مقدار F برابر 4/4 متفاوت است، اما نوع دینداری افراد بر حسب طبقه اجتماعی- اقتصادی بر اساس مقدار F، 955/0 متفاوت نیست.

سلامت موضوعی مطرح در همه فرهنگ هاست و تعریف آن در هر جامعه ای تا اندازه ای به حس مشترک مردمان از سلامت و فرهنگ آنها باز می گردد؛ ولی معمولاً هر گاه از آن سخنی به میان آمده بیشتر بعد جسمانی آن مورد توجه بوده، در حالی که رشد و تعالی جامعه در گرو تندرستی آن جامعه از ابعاد جسمانی، روانی و اجتماعی است. پژوهش حاضر که با هدف بررسی ارتباط دینداری و سلامت اجتماعی در بین دانش آموزان دبیرستان های دهاقان است، یک پژوهش میدانی با تکنیک پیمایش است و برای جمع آوری داده ها از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر تمامی دانش اموزان دبیرستان های شهر دهاقان است که تعداد 367 نفر از آنها به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. در این پژوهش بر اساس نظریه های گلاک و استارک و کییز به بررسی ارتباط بین ابعاد مختلف دینداری یعنی دینداری اعتقادی، پیامدی، مناسکی، تجربی و عاطفی با سلامت اجتماعی دانش آموزان پرداخته شده است. یافته های پژوهش حاضر حاکی از ارتباط بین تمامی ابعاد دینداری و سلامت اجتماعی دانش آموزان است. در این میان قویترین متغیر بعد مناسکی (42/0) و ضعیف ترین متغیر بعد پیامدی (18/0) است.

چگونگی مصرف کالاها و خدمات موجود در جامعه و مقدار مصرف آن ها یکی از دغدغه های جوامع هم از نظر اقتصادی و هم به لحاظ ارزشی بوده و می باشد. در جوامع مبتنی بر ارزش های اسلامی، مصرف های بی رویه و آن چه اسراف و تبذیر نامیده می شود، از مسایل مهم اقتصادی تلقی می شود. این مقاله بر آن بوده است که با رویکردی جامعه شناختی به بررسی رفتار مصرفی خانوارهای ساکن در شهر شیراز بپردازد. بر این اساس چارچوب نظری مبتنی بر مدل آجزن انتخاب و طراحی گردید. با روش پیمایشی و پرسشنامه ای محقق ساخته، داده های مورد نیاز از نمونه 383 نفری از زنان متأهل ساکن شهر شیراز جمع آوری شد. شیوه نمونه گیری خوشه ای بود. جهت آزمون فرضیه ها و مدل پژوهش از روش آماری رگرسیون خطی و تحلیل مسیر استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که ابعاد گوناگون مذهبی بودن (مناسکی، تجربی، پیامدی و شناختی) با نگرش به مصرف دارای رابطه ی منفی معناداری بودند. از سوی دیگر، نگرش به مصرف با رفتار مصرفی دارای رابطه ی معنادار مثبتی بوده است.

چگونگی و میزان تأثیر دین در هر جامعه ای از یک سو به تعریف و نقش دین در زندگی افراد و از سوی دیگر به شرایط اجتماعی-فرهنگی آن جامعه بستگی دارد. در واقع می توان دین را هم امری فردی دانست که در باورهای افراد ریشه دوانیده و هم موضوعی اجتماعی قلمداد کرد که در هنجارها و ارزش های موجود در کنش های اجتماعی تبلور یافته است. لذا می توان استدلال کرد که تغییرات اجتماعی جوامع، نظیر نوسازی، بسط و گسترش تجدد، جهانی شدن، شهرنشینی، رشد فناوری، عقلانیت و ... بر مقوله دین تأثیری انکارناپذیر دارد. این پژوهش با هدف درک معنای مذهب در دو بعد اعتقادی و مناسکی در میان جوانان، به بررسی و مطالعه 18 نفر از دانشجویان دانشگاه دولتی اصفهان پرداخته است. روش شناسی این مطالعه از نوع کیفی است و از روش نظریه زمینه ای برای انجام پژوهش استفاده شده است. تکنیک گردآوری اطلاعات، مصاحبه عمیق نیمه ساخت یافته است و برای انتخاب مشارکت کنندگان از روش نمونه گیری آسان و نظری استفاده شد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که جوانان مشارکت کننده در بعد اعتقادات پایه ای دارای اعتقادات مورد تأیید و سفارش دین هستند اما در سایر ابعاد، در خصوص بعد مناسکی پاسخگویان به باز معنایی در این حوزه پرداخته و بر اساس درک و فهم خود حتی در صورت مغایرت با دین روش هایی را اتخاذ نموده اند. از دلایل این گسست در بستر شرایط زمینه ای و مداخله گر می توان به ضعف محتوای کتب، ضعف کارشناسان دینی، ناسازگاری قول و عمل مدعیان مذهب، جو خانوادگی-محیطی اشاره کرد.

مطالعه جامعه شناختی تأثیر دیدگاه ها و مواضع عالمان شیعه بر شیوه های مردم سالارانه اداره جامعه، نسبت به کاوش کلامی در رابطه دین اسلام و دموکراسی، امتیازاتی دارد. مطالعه جامعه شناختی این تأثیر را می توان با تبیین جنبش های نیمه اول سده بیست میلادی در ایران آغاز کرد. مناسب ترین رویکردِ پژوهشی برای بررسی این موضوع، تحلیل تطبیقی- تاریخی در حوزه راهبردی جامعه شناسی تاریخی تحلیلی است و سه جنبش گذار در سه مقطع تاریخی، یعنی جنبش مشروطه، جنبش ملّی در اولین کابینه مصدق و جنبش ملّی در دومین کابینه مصدق، گزینه های مناسبی برای مقایسه هستند. بررسیِ نظری در حوزه های تحول فرهنگی (نظریه های سکولاریزاسیون دررابطه با مدرنیته و دین)، تحول اجتماعی (نظریه های گسترش نظام جهانی و جنبش های اجتماعی) و تحول سیاسی (نظریه های گذار)، چارچوب تئوریک مناسبی را فراهم می کند که می توان باتوجه به شرایط کلی تاریخ ایران و جهان در دوره موردنظر، مدلی برای تبیین گذار در ایران از آن چارچوب استخراج کرد. این مدل، مبنای مقایسه تاریخیِ سه واقعه گذار، قرار گرفته و به کمک روش های توافق میل، تحلیل بولی و مقایسه ترتیبی، آزمون می شود. در این آزمون، شناخت دقیق تری از عوامل علّیِ گذار به مردم سالاری، فراهم می شود؛ درنهایت، موقعیت دیدگاه ها و مواضع روحانیت در میان عوامل علّی گذار بررسی شده، فرآیند تأثیر پذیری نهاد دین از شرایط اجتماعی و تأثیر دیدگاه ها و مواضع روحانیت بر گذار به شیوه های اداره مردم سالارانه جامعه، ردیابی می شود.

ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮرﺳی ﻣیﺰان اﺣﺴﺎس ﻋﺪاﻟﺖ ﺳیﺎﺳی و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن در ﻣیﺎن دانشجویان یا ﻧﺴﻞ ﺳﻮم اﻧﻘﻼب ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳیﺪه اﺳﺖ. در ایﻦ راﺳﺘﺎ، مهم ترین ﻧﻈﺮیﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳیﺎﺳی اجمالاً ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در ﻧﻬﺎیﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳیﺎﺳی ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮیة ﺑﺮاﺑﺮی ﺳیﺎﺳی کُﻠﻤﻦ ﺗﻌﺮیﻒ و ﺷﺎﺧﺺﺳﺎزی ﮔﺮدیﺪ. ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻣﺒﺎﺣﺚ روانﺷﻨﺎﺳی - اﺟﺘﻤﺎﻋی، اﺣﺴﺎس ﻋﺪاﻟﺖ ﺳیﺎﺳی ﺟﺰیی از ﻧﮕﺮش ﺳیﺎﺳی ﻓﺮد ﺗﻠﻘی ﮔﺮدیﺪ و در اداﻣﻪ، ﻣﺘﻐیﺮﻫﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺤﻘیﻖ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻧﻈﺮیﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬیﺮی ﺳیﺎﺳی اﺳﺘﺨﺮاج و ﻓﺮﺿیﺎت ﺗﺤﻘیﻖ اراﺋﻪ ﮔﺮدیﺪ. ایﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ روش ﭘیﻤﺎیﺶ و ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪای 370 ﻧﻔﺮی از داﻧﺸﺠﻮیﺎن داﻧﺸﮕﺎه یﺰد ﺑﻪ روش ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔیﺮی ﺧﻮﺷﻪ ای ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪ ای ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳیﺪه اﺳﺖ.یﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎی ایﻦ ﺗﺤﻘیﻖ ﺣﺎکی از آن اﺳﺖ کﻪ 93 درصد از پاسخگویان احساس عدالت سیاسی متوسط رو به پایین را تجربه می کنند. نوع دینداری فرد با ضریب رگرسیون استاندارد 476/0 بیشترین تأثیر را بر احساس عدالت سیاسی داشته است. همچنین تأثیر ﻣﺘﻐیﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ سوگیری ایدئولوژیک بر احساس عدالت سیاسی با ضریب 25/0 معنادار شناخته شد. در مجموع، ﻣﺘﻐیﺮهای ﻣﺴﺘﻘﻞ تحقیق توانستند حدود 39 درصد از تغییرات متغیر وابسته یعنی احساس عدالت سیاسی را تبیین کنند.

علی رغم اعتقاد آیت الله آخوند خراسانی به «ولایت فقیه»، برخی سعی می کنند ایشان را ضدولایت فقیه معرفی کنند. با اندک تأمل در آثار، و سخنان صریح ایشان، می توان به پایبندی ایشان به این اصل اذعان کرد. این جریان جدید تحریف تاریخ است؛ زیرا مرحوم آخوند، هم به طور نظری و هم عملی معتقد به ولایت فقیه بود، آن هم درست مثل امام خمینی ره، نه مقابل و مخالف ایشان. امام خمینی از جایگاه ولایت فقیه، رهبری خلع محمدرضاشاه، تکفیر سلمان رشدی، تهدید بنی صدر به عزل، حکم ارتداد گروهک موسوم به ملی مذهبی و امثال این مسائل را و مرحوم آخوند خراسانی نیز خلعِ محمدعلی شاه، تهدید سلطان عثمانی، هشدار به شیخ الاسلام عثمانی، اخراج تقی زاده از مجلس شورای ملی و تکفیر او و همة روشنفکران سکولار را در کارنامه خود دارد. هدف این تحقیق، بازگویی اعتقاد عملی و نظری آخوند خراسانی به «ولایت فقیه»، با روش توصیفی و اسنادی است. ایشان ولایت را در عصر غیبت معصوم، «حق ویژة فقیهان» می دانند.

بیتردید عزاداریهای حسینی در زنده نگهداشتن اسلام نقش برجسته ای داشته و دارد؛ چنانکه هدف پیشوایان دین نیز از برگزاری آن، همین امر بوده است. پژوهش پیش رو، ابعاد و چگونگی این اثرگذاری را با نگاه جامعه شناختی و روش تحلیلی تبیین میکند. طبق یافته های این پژوهش، مجالس حسینی از چند جهت در تقویت دین تاثیرگذار است. این مجالس از یکسو، با ایجاد هم بستگی اجتماعی، الگودهی، ایجاد فضای معنوی، شکل دهی به مراکز دینی ـ فرهنگی و تقویت عواطف و احساسات دینی و... جامعه دینی را نیرومند و پویا میسازد. از سوی دیگر با نشر معارف الهی، فرهنگ دینی را استمرار میبخشد و به نسل های بعدی منتقل میکند و با احیای ارزش های دینی ـ همانند تولی، تبری، ترویج فرهنگ جهاد و شهادت طلبی ـ پایداری دین را بیمه مینماید. حاصل مجموع این کارکردها، زنده نگهداشتن دین و تقویت آن است. هدف این پژوهش از یکسو آشکارسازی نقش بیمانند عزاداری در احیای دین است که حکمت و کارکرد آن به شمار میآید و از سوی دیگر، جلب توجه بیشتر متولیان عزاداری و مبلغان به ظرفیت های موجود در آن است.

اهمیت وافر دین و دینداری برای جوامع بشری، لزوم بررسی های علمی درمورد جنبه های گوناگون این پدیده و تغییرات آن را روشن می سازد. شرایط معرفتی دنیای مدرن و رشد تفکر انتقادی با حضور در دانشگاه از عواملی است که به ایجاد تغییرات در دینداری افراد می انجامد. این پژوهش رابطة تفکر انتقادی و ابعاد اصلی دینداری (بعد باور، مناسک و تجربه) دانشجویان را بررسی می کند. پژوهش حاضر با استفاده از روش کمی پیمایش و با ابراز پرسشنامه انجام گرفته است. از مجموع دانشگاه های دولتی تهران، جامعة آماری را دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه های الزهرا، امام صادق و شهید بهشتی تشکیل می دهند. تعداد نمونة تحقیق از طریق فرمول کوکران و با روش نمونه گیری متناسب با حجم 370 نفر تعیین شد. نتایج نشان می دهد بین میزان تفکر انتقادی و ابعاد دینداری (باور، مناسک و تجربه) رابطة معنادار و مثبت وجود دارد. همچنین، از بین خرده مقیاس های تفکر انتقادی، خرده مقیاس ذهن باز با هیچ یک از ابعاد رابطة معناداری ندارد. درمورد بعد باور، علاوه بر ذهن باز، کنجکاوی نیز رابطة معناداری با این بعد ندارد. از دیگر نتایج این پژوهش بالابودن میزان ابعاد باور و تجربه در بین دانشجویان و پایین بودن میزان بعد مناسک در بین آنان است. از نظر میزان تفکر انتقادی نیز 20 درصد از دانشجویان در سطح بالایی از تفکر انتقادی قرار دارند.