درخت حوزه‌های تخصصی

از میان دانشهایی که بر غنا و باروری گنجینه ادب پارسی افزوده ، می توان از طب سنتی یاد کرد. اگر چه قرن پنجم و ششم اوج بکارگیری این اصطلاحات است ، اما شاعران و نویسندگان قرون بعد هم از آن غافل نمانده اند و با اینکه به نظر می رسد در عصر شاعرانی چون منوچهری ، خاقانی ، سنایی و انوری اهل ادب ، در فهم مضامین و تصاویر طبی با مشکل چندانی رو به رو نبوده اند ، اما اینک با گذر زمان و تخصصی شدن دانش ، برای درک آنها با دشواری و ابهام مواجه می گردیم. این نوشتار کوششی است اندک ، در گشودن برخی از ابهامات طبی در پاره ای از اشعار فارسی.

در این مقاله عنصر غالب بلاغی (Dominant) در پانصد مثل از کتاب داستان نامه احمد بهمنیار مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. امثال انتخابی مشترک در داستان نامه و امثال و حکم دهخداست. در آغاز مقاله ویژگیهای مثل، تفاوت آن با کنایه، ارسال المثل و تمثیل بیان شد و در پایان عنصر غالب بلاغی د راین امثال مشخص و استخراج شد و سرانجام یافته ها به صورت آماری تحلیل شد.

«پری: تحقیقی در حاشیه اسطوره شناسی تطبیقی»، پژوهش خواندنی و بس ستودنی استاد بهمن سرکاراتی، را در واپسین سال های نخستین دهه پس از انقلاب – آن هنگام که دوره مجلدات نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز به سادگی یافت نمی شد – خوانده بودم. این مقاله ارزشمند، همراه با نوشته هایی دیگر از استاد، در قالب کتابی به نام سایه های شکار شده (نشر قطره، تهران 1378)، تجدید چاپ شده است. چندی پیش از این هم نوشته دوست گرامی، آقای ابوالفضل خطیبی، را – که آن نیز «سایه های شکار شده» نام گرفته است – در معرفی مجموعه مقالات استاد در نامه فرهنگستان (سال چهارم، شماره دوم، 1377، شماره پیاپی 14) خواندم. نوشته کنونی، در حقیقت، با انگیزه افزودن یادداشتی بر اشارات او در باب مقاله «پری: تحقیقی در حاشیه اسطوره شناسی تطبیقی» (سرکاراتی 1350)، فراهم شده است. وی چکیده ای از آن مقاله را نقل کرده چنین افزوده است: بیوار... به این مقاله ]«پری...»[ توجه کرد ولی خود نظریه دیگری درباره منشا و خاستگاه پریان پیش کشید. بنابر نظریه بیوار، سرچشمه افسانه پریان را، با آن نیروی مشهور جادوگری و جنگاوری، نباید در مفاهیم دینی هندو اروپایی جستجو کرد بلکه این افسانه های برخاسته از یک سلسله سنت های ایرانی مربوط به قبیله ای موسوم به پریکانی هستند. این قبیله در منطقه خوش آب و هوای جبل بارز، که در قسمت جنوبی ناحیه ای که از رفسنجان و پاریز تا بلند ترین مناطق پیرامون ده بکری بین بم و جیرفت امتداد دارد، سکونت داشتند. به گفته بیوار، روحانیون زردشتی از این قبیله بیزاری می جستند؛ ولی گویا، به تاثیر روایات پارتی، در حماسه ها و سپس در شعر پارسی، با آنان همدلی می شود...

علم کلام ‘ یعنی بحث در اصول ادیان ‘ مستدل ساختن آن اصول و دفاع از آنها ‘ تاریخی به بلندی تاریخ پیامبران دارد . این مباحث ‘ از راه آمیغ زبان فارسی با زبان قرآن و اسلام رسمأ در نیمه قرن چهارم و با ترجمه تفسیر طبری ‘ در زبان فارسی جلوه نمودند . تا قرن هفتم که زبان فارسی کاملأ زبانی علمی و ادبی شد و به سبب پیوند با قرآن کریم ‘ جنبه مقدس و روحانیتی خاص یافت . مولوی که تعلق به این دوره دارد و از سرآمدان متفکرانی است که باقرآن و روایات انسی عجیب داشته ‘ مباحث کلامی را با دلایل نقلی و عقلی فراوان ‘ بیش از همه آثارش در مثنوی ‘ نه به شیوه مشایی ‘ بل با ذوق و ادب و عرفان در هم آمیخته است . او در بیان مسایل کلامی جمود ندارد و آن چه را مطابق اجتهاد و استنباط خود اوست برگزیده ‘ به همین سبب ‘ گاهی سخن او با متکلمان امامیه یا معتزله یا اشعریه یه ویژه ماتریدیه ‘ توارد پیدا میکند و در مجموع ‘ مقام اندیشه و دید او از حد تقلید برگذشته و به منزل گاه تحقیق پیوسته است .

در احادیث رایج در متن های عرفانی، نور محمدی و عقل، نخستین آفریده ها به شمار می روند. انطباق نور و عقل و قلم با چهره اسطوره ای پیامبر اسلام درمتن های عرفانی نشان دهنده نفوذ بعضی عقاید پیش از اسلامی در این زمینه نیز هست و رد پای عقاید زرتشتی و مانوی و عهد عتیق را منعکس می سازد. مقاله حاضر به بررسی مشترکات عرفان اسلامی و عرفان پیش از اسلام در زمینه عقاید مربوط به نور اختصاص دارد.