درخت حوزه‌های تخصصی

پدیدة انفجار اطلاعات در دهه های میانی قرن بیستم، باعث توسعة پایگاه های اطلاعاتی پیوسته و محمل های اطلاعاتی الکترونیکی مختلف شد و به تدریج بر محـیط فیـزیکی کتابخانه ها نیز تأثیرگذارد و نقش های کتابداران را متحول کرد. کتابداران مرجع نیز از این تحولات درامان نماندند. پژوهش حاضر در نظر دارد نیاز یا عدم نیاز به کتابدار مرجع در محیط های رقومی را بر اساس نظرات صاحب‌نظران علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران مورد بررسی قرار دهد و تعیین کند، در صورت نیاز به کتابدار مرجع در محیط رقومی وی باید از چه ویژگی هایی برخوردار باشد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی است و با رویکرد تحلیلی انجام گرفته است. گردآوری داده ها به‌وسیلة سیاهة وارسی ساخته محققان صورت گرفته است. جامعة پژوهش، متخصصان علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران می باشد که در مجموع 57 نفر به سیاهة وارسی پاسخ داده‌اند. نتایج پژوهش نشان داد که رابطة معناداری بین به‌کارگیری فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و نیاز به کتابدار مرجع وجود دارد و متخصصان علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران معتقدند ورود فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، به‌خصوص اینترنت و وب جهانگستر، نه تنها نیاز به کتابدار مرجع را را کاهش نداده، بلکه سبب شده که این کتابداران حتی نسبت به گذشته جایگاه مهم‌تر و بهتری به دست آورند. نتایج هم‌چنین نشان داد با وجود اینکه کشور ایران معاهدة حق‌مؤلف را نپذیرفته است، ولی کتابداران مرجع به‌طور کامل حقوق مادی و معنوی مؤلف را رعایت می‌کنند و استفاده از نفوذ‌گر ها و قفل‌شکن های نرم افزاری را مناسب نمی دانند. این کتابداران آموزش دیده‌‌اند تا در مصاحبة سنتی علایق شخصی خود را مطرح نکنند، پس این ویژگی در نظرخواهی از متخصصین نیز انتخاب نگردیده که نشان‌دهندة این است که کتابداران در چنین محیط جدیدی هم به منشور اخلاقی حرفة خود پایبند هستند.

پژوهش حاضر به بررسی میزان استفاده از دو ابرنشانه- کلیدواژه‌ها و توصیف- در مجله‌های دسترسی آزاد وب می‌پردازد. با استفاده از روش پیمایشی، و با نمونه‌گیری از بین مجله‌های ثبت‌شده در «راهنمای مجله‌های دسترسی آزاد» (DOAJ)، یک نمونه آماری شامل 707 مجله از حیث استفاده از این ابرنشانه‌ها مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش ‌نشان دادند که میزان به‌کارگیری «کلیدواژه‌ها» و «توصیف» در مجله‌های دسترسی آزاد وب، به ترتیب1/33 درصد و 9/29 درصد می‌باشد. یافته‌ها همچنین نشان دادند که از بین رده‌های موضوعی مختلف، «مجله‌های عمومی» با 6/55 درصد بیشترین میزان استفاده، و مجله‌های رده موضوعی «ریاضیات و آمار» با 1/11 درصد کمترین میزان استفاده از ابرنشانه «کلیدواژه‌ها» را داشته‌اند. همچنین «مجله‌های عمومی» و مجله‌های رده «شیمی» به ترتیب با 6/55 درصد و 4/15 درصد، بیشترین و کمترین میزان استفاده از ابرنشانه «توصیف» را داشتند. بر اساس یافته‌های این پژوهش و در مقایسه با یافته‌های دیگر پژوهش‌های مشابه، میزان استفاده از این ابرنشانه‌ها رشد چندانی نداشته است.

نظر به ضرورت استفاده از فهرستگان برای جلوگیری از خرید تکراری و سفارش متمرکز، پژوهش حاضر به عنوان مطالعة موردی برای یکپارچه‌سازی فهرستگان نشریات غیرفارسی بر روی 75 کتابخانة‌ زیر پوشش وزارت جهاد کشاورزی در سراسر کشور به صورت پیمایشی و با استفاده از کاربرگه به انجام رسید. در این فرآیند قریب به 3500 رکورد اطلاعاتی شامل اطلاعات‌ کتابشناختی‌ نشریات به علاوه فیلدهای مربوط به یادداشت‌های ضروری و مکان نگهداری نشریه، در قالب یک پایگاه اطلاعاتی و بر روی چهار واسط گرافیکی قابل بازیابی و بهره‌برداری است. اطلاعات این‌ فهرستگان روی‌ نرم‌افزار کتابخانه‌ای نوسا و پارس‌ آذرخش طراحی‌ شده‌ و قابلیت روزآمدسازی اطلاعات را دارد. هم اکنون این فهرستگان از طریق نرم‌افزار سیمرغ در سایت مرکز اطلاعات و مدارک علمی کشاورزی با آدرس www.agrisis.org قابل دسترسی است

استناد‌ها در آثار علمی جایگاه ویژهای دارند و در واقع یک مقاله علمی زمانی معتبر است که به آثار و متون آن موضوع استناد نماید. تحلیل استنادی روشی است که بر پایه استنادهای موجود در متون علمی قرار دارد به طوری که با شمارش تعداد استناد‌های به کار گرفته‌شده متون مختلف همانند مجلات، پایان‌نامه‌‌ها و ... به تحلیل و ارزیابی این متون میپردازد. توسعه و رشد تحلیل استنادی با ظهور نمایه‌های استنادی بسیار چشمگیر بوده و در دهه‌های اخیر به حوزه پژوهشی بارزی تبدیل شده است. در این مقاله به اهمیت استناد و سپس نظریه های استناد پرداخته می‌شود و تعاریف تحلیل استنادی، پیشینه تاریخی آن، و در نهایت کاربرد‌های مختلف این حوزه بیان می شود.

جهان امروز جهان تصویر و رسانه است. معمولاً سه دوره برای انتقال مفاهیم ذکر می شود که عبارت اند از «دوره انتقال زبانی»؛ «مکتوب» و «تصویری». در حال حاضر کارآمدترین و ماندگارترین شیوه ابراز عقاید و تاثیرگذاری بر افکار عمومی تصویر است؛ به طوری که هر فرد به طور متوسط در روز بیشترین اطلاعات دریافتى خود را از رسانه های تصویری به دست مى آورد. امروزه جهان غرب به اهمیت، قدرت و فن تصویر پى برده است و از آن در همه قالب ها استفاده مىکند. با توجه به این نکته و اهمیت مسئله فرهنگ سازى و نقش آن در تصمیم گیری های راهبردی، به ویژه در سیاست گذاری های کلان، توجه به ارتباط مستتر، اما عظیم تصویر و رسانه بر تصمیم گیری و به ویژه تصمیم گیری راهبردی ضروری است. موضوعی که متاسفانه در فرهنگ علمی کشور و در تحلیل های مدیریتی و اجتماعی کمتر مدنظر بوده است. با عنایت به چنین جایگاه ویژه ای، در این مقاله ضمن بررسی موضوع مدیریت رسانه و نقش تصمیم گیری در آن، نگاهی به نظریه تصویر و تصمیم داریم و به ذکر نمونه های موردی آن در سطح امروز جهانی پرداخته ایم.

هدف از این تحقیق، بررسی و تحلیل عناصر و ویژگی‌های رابط کاربر نرم‌افزار پارس آذرخش و تعیین میزان رضایت کاربران (دانشجویان دانشگاه شیراز) از تعامل با آن بود. از هدف‌های دیگر این پژوهش، سنجش تأثیر متغیرهایی نظیر جنسیت، حوزة تحصیلی، مقطع تحصیلی، سواد کتابخانه‌ای، سواد رایانه‌ای، سابقه و میزان آشنایی با فهرست رایانه‌ای، و میزان استفاده از فهرست رایانه‌ای بر رضایت کاربران بود. بیش‌ترین میزان رضایت مربوط به صفحه‌های نمایش اطلاعات نرم‌افزار، و کم‌ترین میزان رضایت مربوط به واژگان و پیام‌های نرم‌افزار بود. بین جنسیت، سابقه و میزان آشنایی دانشجویان با نرم‌افزار پارس آذرخش و همچنین سواد کتابخانه‌ای و سواد رایانه‌ای با میزان رضایت آن‌ها از تعامل با این نرم‌افزار، رابطة معنادار وجود نداشت. در مقابل، رابطة معنادار میان میزان استفاده از نرم‌افزار و میزان رضایت آن‌ها از تعامل با نرم‌افزار پارس آذرخش وجود داشت. و به طور کلی نتایج نشان داد که دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش در حد متوسطی از تعامل با نرم‌افزار پارس آذرخش رضایت دارند.

با تحلیل 60 پرسشنامة جمع‌آوری‌شده مشخص گردید که مهارت مقدماتی دانشجویان مورد بررسی در زمینه وب و ابزارهای جستجو، بسیار پایین‌تر از حد متوسط (6/37 درصد) است. بیش‌تر جامعة مورد پژوهش در ارزیابی کلی، خود را «آزموده» (یعنی کسی که در یافتن اطلاعات مورد نیاز موفق است ولی در بیش‌تر مواقع به کمک نیاز دارد) معرفی کرده‌اند. از میان انواع موتورهای جستجو، دانشجویان با «گوگل» و راهنمای موضوعی «یاهو»، و از میان انواع پایگاه‌های اطلاعاتی تخصصی با «الزویر» آشنایی بیش‌تری دارند. علاوه بر این میزان استفاده از موتورهای جستجو و پایگاه‌‌های اطلاعاتی نیز بررسی گردید. میانگین استفاده از عملگرهای  مختلف بولی 7/34 درصد، استفاده از عملگر «+» دارای بیش‌ترین میزان (7/66 درصد) و از عملگر «-» دارای کم‌ترین میزان (10درصد) می‌باشند. جستجوی پیشرفتة موتور جستجوی «گوگل» و پایگاه اطلاعاتی «الزویر» دارای بیش‌ترین استفاده هستند.

در روند توسعة جوامع و گذار از مراحل مختلف توسعه، امروزه جوامع جدیدی در حال شکل‌گیری هستند که از آن‌ها با عنوان جوامع دانش‌مدار نام برده می‌شود. در جوامع دانش‌مدار تمامی ساختار‌های اساسی جامعه (بویژه مبانی فرهنگی و اجتماعی) به طرز قابل توجهی تحت تأثیر دانش قرار دارند. بنابراین توجه به مراکز و نهادهایی که با هر دو مفهوم ظاهری جامعة دانش‌مدار یعنی جامعه و دانش به طور قابل توجهی سروکار دارند، می‌تواند مسیر توسعة جامعة دانش‌مدار را هرچه بیش‌تر محقق سازد. در این میان کتابخانه‌ها که از دیر باز وظیفة گردآوری، سازماندهی و اشاعة اطلاعات به افراد جامعه را بر عهده داشته‌اند نقش اساسی ایفا خواهند کرد. بنابراین لازم است نقش کتابخانه‌ها در این گونه جوامع مشخص شود و مورد بررسی قرار گیرد تا در راستای بهره‌برداری بهینه از آن‌ها و در زمینة تدوین خط‌مشی‌های ضروری، دقت نظر لازم صورت گیرد.

[این مقاله] مهار مستند و مهار واژگانی و جایگاه و کاربرد آن‌ها در فهرست‌نویسی نوین را تعریف می کند. رکوردهای مستند، فایل‌های مستند و کاربرد و اهداف هر یک را مورد بحث قرار می‌دهد. ایجاد رکوردهای مستند و منابعی که داده‌های مستند از آن جمع آوری می‌شود را توصیف می‌کند. دربارة طرح ‌های «فراداد‌ه‌ای» و نارسایی‌های متعدد و آشکار آن‌ها بحث می‌کند؛ به رابطة بین دابلین کور و خانوادة استانداردهای مارک، و به این واقعیت که هر دو چهارچوب‌های استانداردی هستند که اولی ساده و دومی پیچیده و دقیق است اشاره می‌کند. جامعیت و مانعیت را به عنوان عناصر مطلوب در طرح های نمایه‌سازی و بازیابی مشخص می‌کند و آن‌ها را با مهار مستند در فهرست‌ها مرتبط می‌سازد. مشکلات فهرست‌نویسی اسناد و منابع الکترونیکی را بحث می کند و یک برنامة بین‌المللی در چارچوب «کنترل کتابشناختی جهانی» (UBC)، با استفاده از یک نظام بین‌المللی فهرست‌نویسی توصیفی و بر مبنای یک فایل مستند نام بین‌المللی را پیشنهاد می کند و به اقدام فوری دربارة پیشنهادهای ارائه‌شده دعوت می‌کند.

در این پژوهش با استفاده از روش کتابسنجی، کلیه مقالات مجله علوم و فناوری اطلاعات در یک دوره 5 ساله (از سال 1380 تا 1384) مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در این دوره 5 ساله 67 مقاله تألیفی، 29 مقاله ترجمه‌ای و 7 مورد گزارش به چاپ رسیده است. همچنین 115 مولف و مترجم این مقالات را به چاپ رسانده‌اند. «احمد شعبانی» با چاپ 5 مقاله تألیفی فعال‌ترین مؤلف، و همچنین با چاپ 4 مقاله ترجمه‌ای فعال‌ترین مترجم می‌باشد. از نظر سازمانی، پژوهشگران پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران با داشتن 20 مؤلف در رتبه اول چاپ مقاله قرار دارند. استان تهران با داشتن 46 مؤلف در رتبه اول تولید مقاله در بین استان‌ها قرار می‌گیرد. یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد که مردان در مقایسه با زنان، مشارکت بیش‌تری درچاپ مقاله داشته‌اند.

در این مطالعه تأثیر دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی بر خدمات تحویل مدرک در کتابخانه‌های دانشگاهی ایران در چارچوب عواملی شامل تعداد سفارشات در طول سال‌های مورد بررسی و روند این سفارشات، هزینه های صرف‌شده در هر دانشگاه و به‌طور کلی دانشگاه‌ها و گروه‌هایی که بیشترین سفارش را داشته‌‌اند، بررسی شده است. این پژوهش به روش پیمایشی و با مراجعه حضوری به بخش تامین مدرک کتابخانه دانشگاه‌ها و همچنین مصاحبه حضوری با کتابداران مسئول آن بخش انجام شده. جامعه آماری پژوهش حاضر به دانشگاه‌های شیراز، تهران و تربیت مدرس، و دانشکده‌های آن‌ها محدود شده. یافته‌ها حاکی از آن است که میزان سفارش مقاله در دانشگاه‌های مختلف به جامعه مخاطبان، امکانات، میزان آشنایی دانشجویان و نحوه ارائه خدمات تحویل مدرک در آن دانشگاه وابسته است.

در این مقاله میزان رضایت مراجعین از خدمات کتابخانة مرکزی شهرستان تبریز با هدف کشف نقاط قوّت و ضعف موجود بررسی شده است. طبق نتایج به‌دست‌آمده در کل 3/66% مراجعین از خدمات کتابخانه راضی بوده‌اند. بیش‌ترین میزان رضایت از خدمات اینترنتی کتابخانه و بانک اطلاعاتی نمایه (7/90%)، مدت زمان ارائة خدمات (7/86%) و تعداد کتب امانتی (82%) بوده است. بیش‌ترین میزان نارضایتی از وضعیت سالن مطالعه (8/52%)، رفتارکتابداران (31%) و صرف زمان برای دریافت خدمات در کتابخانه (28%) بوده است.