اشعار عامیانه ایران در عصر قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
ژوکوفسکی، والنتین، اشعار عامیانه ایران (در عصر قاجار)، [ترجمه میرباقر مظفرزاده]، به اهتمام و تصحیح و توضیح عبدالحسین نوایی، انتشارات اساطیر، تهران ????، ??? صفحه.
سروده های عامیانه را می توان به دو دسته اشعار و تصنیفها تقسیم کرد.
اشعار عامیانه به اشعاری اطلاق می شود که اولا دارای وزن تکیه ای - هجایی هستند؛ ثانیا بدون نیاز به همراهی موسیقی خوانده می شوند، هرچند اجرای آنها با الحان (ملودیهای گوناگون) امکان پذیر است. اشعاری چون اتل متل توتوله، گاو حسن چه جوره ... یا دویدم و دویدم، سر کوهی رسیدم... از جمله معروف ترین اشعار عامیانه فارسی محسوب می شوند.
تصنیف به قطعه شعری اطلاق می شود که اساسا برای اجرا با الحان (ملودیها) یا آهنگ خاصی سروده می شود و هیچ گاه جدا از آهنگ موسیقی خوانده نمی شود. از این رو، تصنیفها چه بسا دارای سکته هایی وزنی باشند که تضعیف خوان، در اجرا، با بهره گیری از امکانات موسیقایی ملودی و تحریر و جز آن، آنها را برطرف می سازد. بدین لحاظ، شعر عامیانه، درست مانند اشعار رسمی، به ادبیات به معنای اخص کلمه تعلق دارند؛ در حالی که تصنیف بیش از آنکه به ادبیات تعلق داشته باشد در قلمرو موسیقی قرار می گیرد؛ زیرا کلام یا شعر، در آن، به دنبال موسیقی و در خدمت به آن پدید می آید و شکل می گیرد. در این معنا، اثر تالیفی ژوکوفسکی، بیشتر در بر دارنده تصانیف رایج ایرانی در واپسین سالهای حکومت ناصرالدین شاه قاجار است.
این تصنیفها را نیز شاید بتوان به دو دسته رسمی (عروضی) - مانند تصنیفهای عارف و بهار و شیدا - و عامیانه (تکیه ای - هجایی) - مانند تصنیف بی نام و نشان زیر:
...
گربه دارم چه چموش و چه چموش
می رود خونه عموش
می آرد شقه گوشت
شب بغل خواب منه
روز به دنبال منه
پیشت و پیشتش نکنی دوست دارمش می میرم از غمش (ص 44)
تقسیم کرد...