یحیی معروفی

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی رویکردهای مورد استفاده ی استادان دانشگاه برای مشارکت در فرایند برنامه ریزی درسی است. روش تحقیق کیفی و راهبرد آن تئوری زمینه ای است. جامعه ی آماری این پژوهش را اساتید دانشگاه بوعلی سینا و دانشجویان همان استادان در دوره های تحصیلات تکمیلی در نیم سال دوم سال ۱۳92 تشکیل می دهد. با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند از نوع نمونه گیری موارد ویژه، یازده عضو هیئت علمی دانشکده های ادبیات و علوم انسانی، اقتصاد و علوم اجتماعی و دانشجویان همان اساتید انتخاب شدند. داده ها با استفاده از مصاحبه ی نیمه ساختمند با استادان، مشاهده ی کلاس درس و مصاحبه ی گروه کانونی با دانشجویان منتخب جمع آوری شد. تحلیل داده ها بر اساس تئوری زمینه ای و طی سه مرحله ی کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد. بدین ترتیب که ابتدا داده ها مفهوم پردازی و در طبقات عمده کدگذاری شده و سپس مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که رویکردهای مورد استفاده ی استادان برای مشارکت در فرایند برنامه ریزی درسی از مجری محض برنامه درسی به برنامه ساز درسی محدود در نوسان است. بدین صورت که رویکردهای مورد استفاده ی آنان شامل مجری محض برنامه درسی، انتقال برنامه درسی با حداقل تغییرات، برنامه ریز درسی با انطباق محدود، برنامه ریز درسی با حداکثر تغییرات و برنامه ساز درسی محدود می باشد. همچنین رویکرد برنامه درسی غالب بین استادان مشارکت کننده در پژوهش، رویکرد برنامه ریز درسی با انطباق محدود است. 

هدف کلی این پژوهش، تحلیل محتوای کتابهای درسی ادبیات فارسی دوره متوسطه برای تعیین جایگاه مولفه های هویت ملی_مذهبی در محتوای این کتابهاست. روش پژوهش،اسنادی ومبتنی بر تحلیل محتواست. جامعه آماری پژوهش هشت جلد کتاب درسی ادبیات فارسی دوره متوسطه تألیف دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی وزارت آموزش و پرورش است. حجم نمونه، با جامعه پژوهش برابر است. برای گردآوری اطلاعات از فهرست وارسی (چک لیست) سنجش مؤلفه های هویت ملی- مذهبی استفاده شده است.این فهرست برای تعیین روایی محتوایی در اختیار چند نفر از متخصصان قرار داده شد که با انجام اصلاحاتی مورد تایید قرار گرفت. برای تعیین پایایی ابزار و ثبات میان دیدگاه ارزیابان نسبت به مقوله ها از ضریب توافق داوران بر اساس روش کودر -ریچاردسون بهره گیری شد. ضریب پایایی درونی یا ضریب توافق(97/0rtt= ) تعیین شد، که گویای هماهنگی و ثبات درباره نظام مقوله بندی میان داوران است. برای تجزیه و تحلیل پرسشها از شاخصهای آمار توصیفی مانند فراوانی، درصد و میانگین بهره گیری شد. یافته ها نشان دادند که میزان تأکید برمولفه های هویت ملی_مذهبی در کتابهای ادبیات فارسی دوره متوسطه یکسان نیست و بیشترین میزان تاکید به ترتیب به میزان 44/58 و19/19 درصد بر مؤلفه های میراث فرهنگی و مؤلفه های مذهبی و کمترین میزان تاکید به ترتیب به میزان 48/0 و02/8 درصد برمؤلفه های خرده فرهنگها و مؤلفه های ملی_سیاسی شده است.مؤلفه های جغرافیایی سرزمینی در جایگاه متوسط قرار دارند.

هدف این پژوهش، شناسایی چالش های مربوط به شیوه های ارزشیابی در نظام آموزش عالی است. در بخش کیفی 12 نفر از مدرسان با سابقه آموزشی دانشگاه بوعلی سینا با نمونه گیری ملاک محور و در بخش کمی 384 نفر دانشجو با نمونه گیری طبقه ای نسبتی انتخاب شدند. در بخش کیفی برای جمع آوری و تحلیل داده ها از مصاحبه نیمه ساختار یافته و مقوله بندی و در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد و داده های آن با تحلیل عامل اکتشافی و تحلیل واریانس تحلیل شد. یافته ها نشان داد، شش عامل شامل عدم آشنایی اساتید با اهداف ارزشیابی، موانع ساختار نظام آموزش عالی، بی توجهی به پیامدهای منفی ارزشیابی، نبود بسترهای لازم برای ارزشیابی مستمر، عدم توجه به کسب مهارت های سطوح بالا و عدم تأکید شیوه های ارزشیابی به حیطه های مختلف یادگیری 36/41درصد از واریانس کل مقیاس را تبیین می کنند. ارزشیابی از آموخته های دانشجویان در نظام آموزش عالی ایران با چالش های متعددی روبه رو است که بخشی از این چالش ها در پژوهش حاضر شناسایی شده است. 

ضرورت های نوین زندگی بشر تخصص گرایی در علوم را پدید آورد. با وجود این، رده بندی دانش از آغاز تا کنون نتوانسته است مرز روشنی بین حوزه های علمی پدید آورد و هنوز در این خصوص، اجماعی بین دانشمندان حاصل نشده است. تخصص گرایی افراطی توأم با درک پیچیدگی موضوعات مورد مطالعه، باعث شد که ضرورت توجه به نگرش های تلفیقی در حوزه تولید دانش گسترش یابد. مقاله حاضر تلاش می کند در بخش نخست وضع موجود معرفت و ضرورت نیاز به وحدت بین علوم را توضیح دهد. در بخش دوم، نویسندگان به اختصار الگوهای جدید تبیین دانش را مورد بحث قرار می دهند. در بخش پایانی با ارائه یک انگاره، وحدت رشته های مختلف در حوزه علوم انسانی مورد توجه قرار می گیرد.

این مقاله «میزان تأکید کتاب های درسی ادبیات فارسی بر مؤلفه های هویت ملی از دیدگاه دبیران درس ادبیات دوره متوسطه» بررسی می کند. روش پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش را همه دبیران ادبیات فارسی دوره متوسطه شهر همدان در سال تحصیلی90-1389 و کتاب های درسی ادبیات دوره متوسطه، تشکیل می دهد. نمونه آماری با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای و براساس جدول کرجسی و مورگان به تعداد 109 نفر انتخاب و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته سنجش مؤلفه های هویت ملی از دیدگاه دبیران استفاده شده است. اطلاعات جمع آوری شده با کمک شاخص های آمار توصیفی مانند فراوانی، میانگین، درصد و نمودار و آزمون استنباطی t تک گروهی و t در گروه های مستقل تجزیه و تحلیل شده است.یافته های پژوهش حاکی از آن است که از دیدگاه دبیران، میزان تأکید بر مؤلفه های هویت ملی در کتاب های ادبیات دوره متوسطه 68/1 از حداکثر 5 و در حد کم ارزیابی شده است. بیشترین میزان تأکید به ترتیب بر مؤلفه های مذهبی، میراث فرهنگی و ملی سیاسی و کمترین تأکید بر مؤلفه های خرده فرهنگ ها و جغرافیایی صورت گرفته است. نتایج آزمون t تک گروهی نیز نشان داد تفاوت بین میانگین تمامی مؤلفه های مورد بررسی با میانگین نظری جامعه در سطح (01/0= α) معنی داری می باشد. فراتر از آن، تفاوت مشاهده شده بین دیدگاه دبیران زن و مرد در خصوص میزان تأکید کتاب های ادبیات بر هویت ملی معنی دار نیست.

هدف اصلی این پژوهش مقایسه مهارت های تفکر انتقادی دانش آموزان دو زبانه و یک زبانه بوده است. روش پژوهش علّی- مقایسه ای است و جامعه آماری پژوهش را تمامی دانش آموزان دو زبانه و یک زبانه دوره راهنمایی تحصیلی شهرکرمانشاه در سال تحصیلی89-88 تشکیل داده اند. نمونه ای به حجم 381 نفر با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب و از پرسش نامه مهارت های تفکر انتقادی فرم ب کالیفرنیا به عنوان ابزار جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. داده های جمع آوری شده با استفاده از شاخص های آمار توصیفی،آزمون t درگروه های مستقل، t هتلینگ و رگرسیون چند متغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که میانگین مهارت های تفکر انتقادی دانش آموزان مورد مطالعه93/6 از 34 و درسطح ضعیفی قرار دارد. بین میانگین تفکر انتقادی دانش آموزان دو زبانه و یک زبانه تفاوت معنا داری وجود دارد و میانگین تفکر انتقادی دانش آموزان دوزبانه، هم در مهارت کلی تفکر انتقادی و هم در برخی خرده مهارت های تشکیل دهنده آن، بالاتر از دانش آموزان یک زبانه است. نتایج آزمون رگرسیون چند متغیره حاکی از معناداری رگرسیون بوده و متغیرهای زبان و جنسیت دانش آموز به ترتیب بیشترین سهم را در تبیین متغیر ملاک داشته است. براساس یافته های این پژوهش می توان گفت که دو زبانگی نه فقط تهدید نیست، بلکه در صورت توجه مناسب و به موقع به زبان مادری، می تواند به تقویت دیگر مهارت های شناختی و از جمله مهارت های تفکر انتقادی منجر شود. 

هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر جو اجتماعی مدارس بر رشدمهارت های اجتماعی دانش آموزان دختر دوره ی راهنمایی شهر همدان در سال تحصیلی 90-89 می باشد. روش تحقیق، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه ی آماری پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر دوره ی راهنمایی شهر همدان در سال تحصیلی 90-89 که تعداد آن ها 12347 نفر (ناحیه یک6224 و ناحیه دو6124) می باشد. با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای نسبی و بر اساس فرمول تعیین حجم نمونه کرجسی و مورگان تعداد 385 نفر(ناحیه یک 196 و ناحیه دو189) به عنوان نمونه ی آماری انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل پرسش نامه ی استاندارد توصیف جو سازمانی هالپین و کرافت و پرسشنامه ی محقق ساخته ی سنجش مهارت های اجتماعی است که برای تعیین روایی پرسشنامه مهارت های اجتماعی از روایی محتوایی و برای سنجش پایایی آن از آلفای کرونباخ استفاده شده است. پایایی پرسشنامه جو سازمانی و مهارت اجتماعی به ترتیب معادل 774/0 و 752/0 محاسبه گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از شاخص های آمار توصیفی شامل نمودار، درصد فراوانی، میانگین، انحراف استاندارد، و آزمونهای آمار استنباطی t همبسته، تحلیل واریانس طرح های تکراری ، رگرسیون چند گانه و چند متغیره استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد که جو غالب مدارس از نظر دانش آموزان، جو باز است و بین میزان مهارت های اجتماعی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد و بالاترین میانگین متعلق به مهارت، ابراز وجود (38/20) و پایین ترین میانگین متعلق به مسئولیت پذیری (50/16) می باشد و جو اجتماعی باز به ترتیب قوی ترین پیش بینی کننده ی مثبت ومعنادار مهارت، ابراز وجود(99/0)، مهارت حل مسأله(39/0)، همکاری(33/0)، هم دلی(28/0) و مسئولیت پذیری(21/0) می باشد. اما جو بسته قادر به پیش بینی معنادار ابعاد مهارت اجتماعی دانش آموزان نیست.

هدف این پژوهش بررسی میزان تأکید برنامه درسی علوم اجتماعی دوره راهنمایی بر رویکرد انتقادی است. روش تحقیق، توصیفی از نوع پیمایشی است. این پژوهش دارای دو جامعه آماری شامل کلیه دبیران مدارس راهنمایی ناحیه یک شهر همدان است که در سال تحصیلی 88-1387 به تدریس درس علوم اجتماعی اشتغال داشته و تعدادکل آنها 85 نفر (45 مرد و 40)، و محتوای کتاب های درسی علوم اجتماعی پایه های اول تا سوم راهنمایی بود. روش نمونه گیری برای جامعه اول روش تصادفی ساده و برای جامعه دوم سرشماری بود. حجم نمونه دبیران براساس جدول برآورد حجم نمونه کرجسی و مورگان 71 نفر می باشد و حجم نمونه کتاب ها با جامعه برابر است. ابزار جمع آوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته سنجش رویکرد انتقادی بود. برای سنجش روایی ابزار از روایی محتوا و برای محاسبه پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که میزان آن 81/0= α به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی و آزمون ناپارامتریک خی دو و t مستقل استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد که برنامه درسی علوم اجتماعی دوره راهنمایی بر مؤلفه های انعطاف پذیری و ریسک پذیری به میزان کم و بر مؤلفه های عمقی نگری، جامع اندیشی و کاوشگری به میزان متوسط تأکید دارد. به علاوه بین دیدگاه دبیران مرد و زن درباره میزان تأکید کتاب های علوم اجتماعی دوره راهنمایی بر رویکرد انتقادی تفاوتی به دست نیامد.

پژوهش حاضر، به منظور مقایسه نظام ارزش های دبیران با دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی انجام شد. نمونه پژوهش 80 دبیر و260 دانش آموز دوره پیش دانشگاهی شهرستان کامیاران بود که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شد و پرسشنامه45 ماده ای ارزش های آلپورت ، ورنون و لیندزی پس از برآورد اعتبار ، برای دو گروه دبیران و دانش آموزان اجرا شد. داده ها با نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شد و از روش آماری آزمون تحلیل واریانس دو متغیره استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که سلسله مراتب نظام ارزشی دبیران به ترتیب ارزش های نظری، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، هنری و مذهبی است. این سلسله مراتب برای دانش آموزان ارزش های نظری، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی و هنری است. بین میانگین ارزش های نظری، اقتصادی، سیاسی واجتماعی دبیران مرد و زن تفاوت وجود دارد و در تمامی این ارزش ها، میانگین دبیران مرد بیش از دبیران زن است. بین میانگین ارزش های نظری ، سیاسی، مذهبی و اجتماعی دانش آموزان دختر و پسر تفاوت وجود دارد و در تمامی این ارزش ها به استثنای ارزش های اجتماعی، میانگین دانش آموزان پسر بیش از دانش آموزان دختر است. بین میانگین ارزش های دبیران با دانش آموزان در ارزش های شش گانه مورد بررسی، به استثنای ارزش های هنری، تفاوتی معنی دار وجود ندارد.

هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین و تعیین مؤلفه های تدریس و سهم و وزن هریک از آنها در کیفیت تدریس، به منظور به کارگیری در ارزشیابی عملکرد اعضای هیئت علمی دانشگاه های کشور است. جامعه آماری مطالعه را تمامی اعضای هیئت علمی رشته های علوم تربیتی در 23 دانشگاه وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل می دهد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سهم عوامل مربوط به مدرس، دانشجو و محیط آموزش، به ترتیب معادل 55 درصد، 24 درصد و 21 درصد در کیفیت تدریس ارزیابی شده است. از بین مؤلفه های مرتبط با کیفیت مدرس نیز، مهارت های حرفه ای مدرس با 1/39 درصد، به عنوان عمده ترین مؤلفه، ویژگی های شخصیتی اخلاقی با 3/16درصد، اثر محیط آموزش بر مدرس با 6/13 درصد، اثر کیفیت دانشجویان بر تدریس مدرس با 6/11 درصد، ویژگی های شغلی مدرس با 3/11 درصد و ویژگی های جمعیت شناختی مدرس با 1/8 درصد، در رتبه های بعدی قرار دارند. موثق ترین منابع اطلاعات درباره کیفیت آموزش به ترتیب اولویت، پرسش نامه دانشجویان، خودارزشیابی مدرس، کارپوشه تدریس، ارزیابی همکاران و متخصصان آموزش و یادگیری بوده اند.

هدف اصلی این مقاله بررسی پیامدهای زندانی شدن والدین بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان است. برای نیل به این هدف، عملکرد تحصیلی دانش آموزان دارای والدین زندانی (پدر یا مادر) در قبل از زندانی شدن و بعد از گذشت حداقل شش ماه از زنذانی شدن مورد مقایسه قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش را تمامی مجرمین زندانی استان کردستان که حداقل شش ماه از مدت زندانی خود را سپری کرده و دارای فرزند دانش آموزی که قبل از به زندان رفتن آن ها در یکی از پایه های دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه مشغول به تحصیل باشد، تشکیل می دهد.نمونه آماری پژوهش را 108 زندانی و 155 دانش آموز تشکیل می دهند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. ابزار جمع آوری اطلاعات را پرسشنامه والدین و چک لیست وضعیت تحصیلی دانش آموزان تشکیل داده است. برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از شاخص های آمار توصیفی و آزمون های آمار استنباطی شامل آزمون هایt، F و رگرسیون چندگانه استفاده شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که زندانی شدن والدین بر وضعیت تحصیلی فرزندان تاثیر منفی داشته و این تاثیر بر عملکرد تحصیلی دختران بیش از پسران و بر عملکرد دانش آموزان دوره متوسطه به ترتیب بیش از دوره ابتدایی و راهنمایی بوده است. تاثیر متغیرهایی چون مدت زندانی شدن و نوع جرم زندانی در عملکرد تحصیلی فرزندان از لحاظ آماری معنادار نبوده است. بر مبنای یافته های پژوهش پیشنهاد شده، سازمان ها و نهادهای مسئول هنگام زندانی شدن فرد با اتخاذ تدابیر لازم، تلاش نمایند آسیب های ناشی از زندانی شدن فرد را در ابعاد اقتصادی، عاطفی، اجتماعی و آموزشی بر خانواده و به خصوص فرزندان، کنترل و به حداقل رسانند.

در اغلب کشورهای دنیا فعالیت های دانشگاهی در قالب سه مأموریت: آموزش، پژوهش و خدمات دنبال می شود. ارزشیابی کیفیت فعالیت های دانشگاهی، بدون شناخت عوامل اساسی مؤثر بر آن، منتج به نتایج نادرستی شده و نه فقط به ارتقاء کیفیت فرایند آموزش کمکی نخواهد کرد، بلکه موجب اتخاذ تصمیمات نادرست توسط مدیران و بی اعتمادی و بیزاری ، ارزشیابی شوندگان از فرایند ارزشیابی خواهد شد . تبیین عوامل اساسی مؤثر بر کیفیت آموزش دانشگاهی ، در سه بعد مدرس، دانشجو و محیط آموزش، هدف کلی این پژوهش را تشکیل می دهد . جامعه آماری مطالعه را اعضای هیئت علمی رشته های علوم تربیتی دانشگاه های دولتی که در سال ۱۳۸۴ دارای دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی مستقل و یا گروه علوم تربیتی بوده اند، تشکیل می دهد . با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای ، ۱۰۳ عضو هیئت علمی، در چهار دانشگاه انتخاب شده است . روش پژوهش ، توصیفی از نوع زمینه یابی است . ابزار جمع آوری اطلاعات را دو نوع پرسشنامه محقق ساخته، شامل پرسشنامه  شناسایی عوامل اساسی مؤثر بر کیفیت آموزش بر مبنای روش دلفی و پرسشنامه اعتبار یابی عوامل پیشنهادی تشکیل می دهد . روایی ابزارها با استفاده از روایی محتوایی و پایایی آن ها با استفاده از آلفای کرون باخ محاسبه شده است. از شاخص های آمار توصیفی برای تلخیص و آزمون T تک گروهی  برای تحلیل داده ها استفاده شده است . نتایج پژوهش ، حاکی از آن است که از بین ۱۲ مؤلفه و ۱۰۷ عامل بررسی شده ، ۱۱ مؤلفه و ۶۸ عامل با کسب میانگین ۴ و بالاتر (از حداکثر ۵) و انحراف معیار کمتر از ۱ ، به عنوان عوامل اساسی مؤثر در کیفیت آموزش شناخته شده اند و بر مبنای یافته های پژوهش، پیشنهادهای لازم به منظور ارتقاء فرایند ارزشیابی کیفیت آموزش دانشگاهی ارائه شد .