رضا مهرآفرین

رضا مهرآفرین

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۰ مورد.
۱.

Stone Scale/Weights of Bronze Age from Sistan, Iran

نویسنده:

کلید واژه ها: Iran Sistan South of Qale Rustam Domain Stone Weights Pottery Bronze Age

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 764 تعداد دانلود : 852
In Sistan, with an area of 8117 square meters, some 1660 archaeological sites have been explored during two phases of field surveys. The National Geographical Organization of the Armed Forces of Iran has divided Sistan into 22 geographical districts. The south of Qale Rustam Domain with an area of 295 square meters was the aim of second phase of investigation that could discover 280 archaeological sites. Most of them belong to Bronze Age. The site number 152 in the South of Qale Rustam Domain, which is located near the Iran-Afghanistan border with an area of 27000 square meters, was formed simultaneously with Shahr-e Sokhta. During the investigation, two stone objects resembling handbags, as well as a plenty of potsherds were found. The potsherds found at the surface level, both simple and designed are of the types found in phases 5-8 of Shahr-e Sokhta, which date back to the first half of the third millennium B.C. The specific function of these bags is still unclear, but seems to be weights or scale. However, based on chronological studies, these bags, like the other cultural proofs found around them especially pottery, can be attributed to the first half of the third millennium B.C.
۲.

پژوهشی بر شهر باستانی فسا در دورۀ ساسانی با استناد به منابع تاریخی و پژوهش های باستان شناسی

کلید واژه ها: محوطه تل ضحاک شهر باستانی فسا بررسی باستان شناسی دوره ساسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 182 تعداد دانلود : 185
محوطه تُل ضَحاک به عنوان شهر باستانی فسا در دوران تاریخی و اسلامی، در حدود 2 کیلومتری جنوب شهر امروزی فسا در مرکز شرقی استان فارس قرار دارد و در سال 1310 ه .ش.، به عنوان پانزدهمین اثر ملی به ثبت رسیده است. پس از انجام بررسی روش مند باستان شناختی این محوطه در سال 1397 ه .ش.، علاوه بر شناسایی محدوده محوطه (با استناد به پراکندگی داده های سطحی) که به بیش از 500 هکتار می رسد، گاه نگاری و دوره های استقراری محوطه نیز که نشان از سکونت در آن از اواخر هزاره چهارم پیش ازمیلاد، تا قرون میانی اسلامی است، مشخص شد. با مطالعه داده های به دست آمده از بررسی، به ویژه نمونه های سفالی، یکی از دوره های استقراری مهم این محوطه، استقرار مربوط به دوره ساسانی است. پراکندگی مواد فرهنگی مربوط به این دوره (به ویژه سفال) تقریباً در تمام سطح محوطه مشاهده شد. در این پژوهش که روش انجام پژوهش آن توصیفی-تحلیلی و نحوه گردآوری اطلاعات آن به دو صورت میدانی و کتابخانه ای است، نگارندگان با هدف بازشناسی سیمای شهر فسا در دوره ساسانی، تلاش می کنند با بررسی منابع تاریخی و پژوهش های باستان شناسی پیشین در منطقه که در ارتباط با دوره ساسانی منطقه انجام شده است، نتایج آن را با داده های مربوط به استقرار ساسانیِ شناسایی شده از بررسی روش مند محوطه تل ضحاک، درهم آمیخته تا اطلاعاتی از اوضاع سیاسی، اقتصادی شهر فسا در این دوره ارائه شود. نتایج پژوهش های انجام شده مشخص می کند که استقرار مربوط به دوره ساسانی محوطه تل ضحاک فسا بدون شک یک استقرار بزرگ شهری از نوع شهرهایی با شکل ساختاری نامنظم است. شهر فسا با توجه به موقعیت راهبردی مناسب و قرارگرفتن بین چند شهر شاهی مهم آن دوره و هم چنین شرایط زیست محیطی عالی برای فعالیت های کشاورزی و دامداری، به عنوان یکی از شهرهای مهم تجاری و بازرگانی در تمام مدت حکومت ساسانیان در کوره دارابگرد در شرق سرزمین پارس ایفای نقش کرده است.
۳.

بررسی و تحلیل سفال های اشکانی دشت سرخس، شمال شرق ایران

کلید واژه ها: باستان شناسی شمال شرق ایران دشت سرخس دوره اشکانی طبقه بندی سفال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 836 تعداد دانلود : 500
دشت سرخس در شمال شرق ایران و همجوار با کشور ترکمنستان واقع شده است. درخصوص مطالعات سفال دوره اشکانی در دشت سرخس، تاکنون مؤلفه های به خصوصی برای آن درنظر گرفته نشده است. شناسایی و طبقه بندی سفال های اشکانی این منطقه می تواند ابزار مناسبی برای شناخت بیشتر سنت های سفالگری، و مطالعه تعاملات فرهنگی و اقتصادی مراکز جمعیتی آن دوره فراهم سازد. روش انجام پژوهش براساس مطالعات کتابخانه ای (توصیفی و تحلیلی) طی یک مرحله بررسی میدانی (پیمایشی) است. براساس یافته های سطحی بررسی میدانی درمجموع 91 قطعه سفال شاخص از 14 محوطه استقراری متعلق به دوره اشکانی جهت بررسی انتخاب شد. درواقع این پژوهش به دنبال پاسخ این پرسش است که، ارتباطات درون منطقه ای و فرا منطقه ای دشت سرخس در دوره اشکانی با مناطق هم دوره چگونه بوده است؟ با توجه به مطالعات صورت گرفته برروی سفال های منتسب به دوره اشکانی در دشت سرخس می توان این دوره را در دشت یاد شده به دو دوره بخش نمود که در دوره نخست (شکل گیری حکومت اشکانیان تا قبل از به سلطنت رسیدن مهرداد اول) دشت سرخس متأثر از فرهنگ واحه سرخس ترکمنستان است؛ و در دوره دوم، تا پایان دوره اشکانیان متأثر از فرهنگ های شناخته شده جنوب ترکمنستان، یعنی فرهنگ های نسا و مرو هستند. هدف از این پژوهش ضمن شناسایی و معرفی سفال اشکانی دشت سرخس، طبقه بندی و گونه شناسی سفال های دوره اشکانی منطقه است. ضرورت پژوهش حاضر، ناشناخته بودن فرهنگ های سفال استقرار اشکانی دشت سرخس است و پژوهش حاضر تا حدودی می تواند زمینه شناخت بهتر را برای پژوهش های بعدی فراهم کند.
۴.

شواهد باستان شناختی نفت و مشتقات نفت آن در ایران باستان(ایلام تا ساسانی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایران باستان شواهد باستان شناسی نفت مشتقات نفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 376 تعداد دانلود : 337
مطالعات باستان شناسی نقشی مهم در واکاوی و بازشناسی تاریخ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در دوره باستان دارد. کاربست نفت در ایران به دوره باستان می رسد، در این میان، شواهد باستان شناسی نقش مهمی در روشن ساختن این مسئله دارد. به استناد متون مقدس ایران باستان، واژه نفت از کلمه پنتا در اوستا مشتق شده است. نتایج کاوش های باستان شناختی و گزارش مورخان بیانگر آن است که ساکنان فلات ایران از حدود هفت هزار سال ق.م با نفت آشنایی داشته اند. بنابراین بررسی تأثیر نفت و مشتقات آن بر تحولات فرهنگی ایران باستان در این دوره مشخص، چگونگی کشف و نحوه استفاده از این ماده خام طبیعی و میزان تأثیر آن بر آثار مادی، فرهنگی، سیاسی، مذهبی و اقتصادی جوامع ایرانی در دوره مذکور حائز اهمیت است. دوره باستان از حکومت ایلامیان تا دوره ساسانی بخش مهمی از تحولات عصر باستان را در بر دارد، بررسی چگونگی کاربست نفت در این دوره تاریخی می تواند نکات مهمی را از سیر کابرد نفت در ایران آشکار سازد. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و بر اساس مطالعات میدانی و منابع کتابخانه ای انجام شده است. شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات از گونه کیفی بوده است که در این راستا از رهیافت تاریخی در تحلیل داده ها استفاده شده است. نتایج مطالعات نشان می دهد از نفت برای روشنایی، گرما، ملات در ساختمان ها، قیراندود کردن کشتی ها، ساخت ظروف تزئینی و زیورآلات، درمان بیماری ها و... مورد استفاده قرار می گرفت. بیشترین آثار قیری بدست آمده در ایران متعلق به تمدن ایلام و بعد هخامنشی است. اهداف پژوهش: 1.بررسی پیشینه کابرد نفت در ایران باستان. 2.بررسی تأثیر نفت و مشتقات آن بر تحولات فرهنگی ایران باستان(ایلام- ساسانی). سؤالات پژوهش: 1.نخستین آثار و شواهد باستان شناختی بهره برداری از نفت و مشتقات آن از چه دوره ای و با استفاده از چه شیوه های تکنیکی در ایران باستان بدست آمده است؟ 2.پراکنش و میزان فراوانی آثار مادی نفت و مشتقات آن در کدام یک از ادوار حکومت های باستانی ایران بیشتر بوده است؟
۵.

پژوهشی بر سیر تحول ضرب درهم های عرب-ساسانی، نخستین سکه های جهان اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سکه شناسی عرب - ساسانی خلفای راشدین امویان عبدالله بن زبیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 449 تعداد دانلود : 565
اعراب در زمان جاهلیت و چه در صدر اسلام از فنون ضرب سکه اطلاعی نداشتند، اما به مناسبت تجارت و موقعیت تجاری شهر مکه، سکه را در نظام اقتصادی خود پذیرفته بودند و از درهم های نقره ساسانی، سلیدوس های طلا و فلیس های مسین بیزانسی استفاده می کردند؛ تا اینکه با گشایش سرزمین های ایران و بخش های از امپراطوری بیزانس، به فناوری ضرب سکه نیز دست یافتند و به واسطه مردمان آن سرزمین ها به ضرب سکه پرداختند. امروزه نخستین درهم های اسلامی را عرب-ساسانی نام گذارده اند که از منظر پژوهش جایگاه بالایی دارد. سکه شناسی سکه های عرب-ساسانی، می تواند نقطه عطفی در سکه شناسی سکه های ساسانی و اسلامی باشد که با مطالعه آنها اطلاعات بسیاری در مورد روند فتوحات، فاتحان و حکمرانان، جغرافیای سیاسی و اداری، و ... به دست می آید؛ اما مسأله کانونی این پژوهش، مطالعه سیر تحولی ضرب این سکه ها از آغازین لحظه ها تا واپسین روزها بوده است که با بررسی دقیق ویژگی های این سکه ها مانند نوع خط به کار برده شده، نقوش، تاریخ ها، ضرابخانه ها، و نام حاکمان صاحب سکه صورت می پذیرد. در نتیجه مشخص گشت که در بدو گشایش ایران، سکه هایی با تاریخ آخرین سال حکومت یزدگردسوم ساسانی، یعنی سال بیست یزدگردی (31ه.ق.)، عینا به ضرب رسیده است و پس از آن عبارت های کوفی پیرامون آن اضافه گشته است؛ پس از مدتی نیز نام خسرو بر جای یزدگرد نقش می بندد. نخستین سکه ها با نام حاکمان عرب، در زمان عبدالله بن عامر، پس از آن معاویه بن ابی سفیان و دیگر حاکمان به خط پهلوی (و برخی کوفی) ضرب گردید. در این سکه ها همچنان نقوش به مانند سکه های ساسانی بوده، اما در مواردی ویژه، همانند برخی از سکه های عبدالعزیزبن عبدالله بن عامر، عبدالملک بن مروان، بشربن مروان، و یزیدبن مهلب تغییر و نوآوری در پشت سکه ها دیده می شود. مدتی پس از روی کار آمدن عبدالملک بن مروان سیاست های مالی جدیدی اعمال شد و سکه های با وزن و شکل جدید، ضرب گردید. اما همچنان سکه های عرب-ساسانی در چرخه اقتصادی استفاده می شد
۶.

Functional Analysis of the Structure No. 3 of Dahān-e Qolāmān in Sistan of Iran

نویسنده:

کلید واژه ها: Achaemenids Sistan Dranka Dahān-e Qolāmān Zoroastrian religion

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 504 تعداد دانلود : 420
Dahān-e Qolāmān is one of the Achaemenid sites in the eastern part of Iran. Archaeologically, it is significant since it is the only excavated Achaemenid site at eastern half of Iran and relatively revealing information on urbanization, architecture, administrative, religious, industrial buildings as well as pottery manufacturing.  The most important structure of Dahān-e Qolāmān is “Building No. 3” that has attracted the attention of different archaeologists and experts on its function. Ovens and fireplaces are among most important features of the structure that culminated to high variations at period “B”. Considering finding archaeological evidences and their comparison to Zoroastrian written sources, especially Avesta, it appears that the Building No. 3 belonged to Zoroastrians from Dranka province, and the regional Satrap supervised its construction according to orthodox religious basics, while fundamentally differs from Zoroastrian beliefs of western Iran.
۷.

پژوهشی در پیشینه تاریخی شهر قم با استناد بر مطالعات باستان شناسی و قرائن تاریخی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قم کوره دوران ساسانی- صدر اسلام منابع تاریخی و شواهد باستان-شناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 863 تعداد دانلود : 828
شهر قم در طول دوران اسلامی به واسطه وجود مرقد حضرت معصومه (س)، به عنوان دومین قطب مذهبی ایران شناخته شده است. تأثیرگذاری عامل مذهبی در معرفی این شهر تاحدی است که گروهی از مورخان معتقدند پیش از ظهور دین اسلام، در این منطقه هیچ گونه پایگاه شهری وجود نداشته است. علی رغم تحقیقات پراکنده ای که در خصوص قدمت شهر قم صورت گرفته است، ابهامات فراوانی در مورد زمان دقیق ایجاد این شهر و سازندگان آن وجود دارد. بنابراین، در پژوهش حاضر که براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است، غالب منابع مکتوبی که در ارتباط با پیشینه تاریخی شهر قم سخن گفته بودند به دقت مورد مطالعه قرار گرفت. علاوه بر آن، برای تفسیر علمی و دقیق تر گزارش های منابع مذکور و در انطباق با آنها، نتایج حاصل از پژوهش های باستان شناسی صورت گرفته در محوطه های باستانی منطقه قم ارزیابی شد. براساس نتایج، دشت قم به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، از هزاره ششم پیش از میلاد مورد توجه جوامع انسانی گوناگون قرار گرفته بود و در اواخر دوران ساسانی از پایگاه شهری نسبتا معتبری برخوردار گردید. شهر ساسانی قم در سال 23ق به دست مسلمانان فتح شد، با این وجود، نخستین گروه اعراب که از خاندان اشعری بودند در اواخر سده اول هجری در این مکان ساکن شدند و در نتیجه یک سده کوشش آنها در جهت آبادی مناطق مختلف منطقه، قم در سال 189ق به عنوان کوره ای مستقل به رسمیت شناخته شد
۸.

ارزیابی عوامل محیطی در شکل گیری استقرارهای اشکانی دشت سرخس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دشت سرخس باستان شناختی اشکانیان استقرار عوامل محیطی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 137 تعداد دانلود : 158
دوره اشکانی در خراسان بیشتر از ادوار تاریخی ایران شناخته شده است؛ اما نیازمند کاوش های باستان شناسی مدون و هدفمندی است تا اطلاعات و داده های باستان شناختی محکم و استواری را در اختیار باستان شناسان قرار دهد. با توجه به خاستگاه اشکانیان در شمال شرق ایران، دشت سرخس هدف یک بررسی روشمند میدانی قرار گرفت تا از روند و چگونگی استقرار و تأثیرگذاری دوسویه طبیعت و انسان در منطقه، درک درستی حاصل شود. نتیجه این بررسی، شناسایی چهارده محوطه استقراری از این دوره بود که این تعداد، از منظر عوامل محیطی و وسعت محوطه ها، قابل تأمل و ارزیابی است. هم چنان که گفته شد، هدف و ضرورت این پژوهش بررسی و شناخت استقرارهای دوران اشکانی در این منطقه و مطالعه پیرامون مؤلفه ها و عوامل مؤثر در شکل گیری و الگوی پراکندگی محوطه ها در این حوزه جغرافیایی است. ازاین رو، محوطه های شناسایی شده اشکانی دشت سرخس از منظر عوامل محیطی و شاخصه های مؤثر جغرافیایی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. در تحلیل داده ها، علاوه بر استفاده از روش های مرسوم در بررسی های میدانی و الگوهای استقراری، از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شد. خروجی نقشه ها و داده های استقرارهای اشکانی منطقه نشان داد که از میان عوامل محیطی مؤثر در شکل گیری استقرارها، دوری و نزدیکی یا قرار گرفتن استقرارها در امتداد مسیر رودخانه ها (الگوی استقرار خطی)، راه های ارتباطی (نسا و جاده ابریشم)، ارتفاع و ناهمواری در مکان گزینی استقرارها در محدوده ارتفاعی بین 300 تا 1100 متر از سطح دریا و چگونگی پراکنش آن ها در دشت سرخس و همچنین ارتفاعات، در شکل گیری استقرارها بیشتر از سایر عوامل محیطی تأثیرگذار بوده اند. از مهم ترین نتایج بررسی حاضر، شناسایی و کشف استقرارهایی با آثاری غنی از دوره اشکانی و تحلیل شکل گیری آن ها بر مبنای عوامل و مؤلفه های محیطی و نیز بازسازی بخشی از فرهنگ اشکانی در شمال شرق خراسان و تأسیس گاه نگاری نسبی پارتیان دشت سرخس در چارچوب طبقه بندی، گونه شناسی و گونه شناختی نمونه های سفالین به دست آمده است.
۹.

بررسی نقادانه همسان انگاری ایزدان/ایزدبانوان ایرانی با خدایان/خدابانوان یونانی مطالعه موردی: وَنَند، اشی و نیکه(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 376 تعداد دانلود : 855
یکی از نقش های خدابانوان که در آثار دوره اشکانی و ساسانی بسیار به کار رفته است نقش نیکه است. این نقش در دوره اشکانی بر سکه ها و نقش برجسته های اشکانی به کار رفته است. دیدگاه های گوناگونی درباره این نقش بیان شده است چنانکه برخی بر این باور هستند که اشکانیان با بهره بردن از شمایل نگاری یونانی، ایزدان ایرانی را تجسم می بخشیدند و خدابانو نیکه را بازتابی از ایزدبانو اشی یا ایزد ونند در سکه های اشکانی قلمداد کرده اند. بااین حال پادشاهی چون بلاش یکم هنگامی که بر اریکه پادشاهی نشست در باززنده سازی فرهنگ و آیین های ایرانی تلاش بسیاری کرد و نیز کوشش او بر آن بود تا بازمانده گرایش های یونانی را در ایران از میان برد. نگارندگان در این مقاله به پیشینه این نقش می پردازند و سپس دیدگاه های بیان شده درباره آن را بررسی می کنند و به این برآیند می رسند که نقش خدابانو نیکه در دوره اشکانی همسان ایزدبانو اشی یا ایزد ونند نبوده است. ازهمین روی بلاش یکم با هدف ایرانی گرایی و کنار گذاشتن نقش و نمادهای انیرانی همراه با شور و شوق و تب و تاب ایران خواهی در دربار همایونی و نیز در میان خاندان های بزرگ اشکانی، نقش و نگاره خدابانو نیکه را نیز از سکه هایش زدود.
۱۰.

تأثیر محیط جغرافیایی و فرهنگ بر شکلگیری قلاع اسماعیلی مطالعه موردی: قلعه کوهزردان - شهرستان زیرکوه

کلید واژه ها: قهستان اسماعیلیه قلاع قلعه کوهزردان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 725 تعداد دانلود : 51
تلاش انسان برای ایجاد تعادل بین نیازها و خواستههای وی و امکانات بالفعل و بالقوه در محیط از گذشتههای دور موردتوجه بوده است. آب، خاک، زمین، راه و... همه بهنوعی در شکلگیری و پیدایش یک مکان زیستی نقش مؤثری داشته و بسته به موقعیت و شرایط بعضی مواقع نقش یک و یا دو عامل پررنگتر نیز میشود. تعامل انسانها فرهنگ را در محیط پدید میآورد که بهطور مداوم تکامل مییابد و فعالیتهای انسان را تحتتأثیر خود قرار میدهد و با نادیدهگرفتن محیط، نمیتوان شرایط رفتاری و عوامل فرهنگی را موردبحث قرار داد. فرهنگ عامل ایجاد آثار و چشمانداز در مکان و فضاست. یکی از چشماندازهای مهم فرهنگ در محیط، معماری است. ویژگیهای طبیعی در منطقه قهستان موجب این شده است که در قرون میانی اسلامی فرقه اسماعیلی باتوجه به شرایط محیطی و گسترش مذهب خود در این منطقه دست به ساخت استحکامات دفاعی بزنند، تا خود را با شرایط طبیعی و سیاسی آنزمان هماهنگ کنند و نوعی سازگاری با محیط پیرامون بهوجود بیاورند، بهنوعی که باوجود محدودیت محیطی، از شرایط و امکانات موجود، نیازهای خود را از محیط تأمین کردهاند و نوعی سازگاری محیطی و فرهنگی در این منطقه بهوجود آوردهاند. هدف از نگارش این مقاله، معرفی معماری قلعه کوهزردان واقع در شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی و تأثیر محیط و فرهنگ در معماری قلعه و چگونگی سازگاری انسان با محیط و رفع مشکلات عدیده طبیعی با بهرهگیری از تفکر است، که در اینراستا از محیط در رفع مشکلات بهره جسته و درنهایت منجر به خلق آثار و دستساختهها شده است. مقاله حاضر براساس روش توصیفی و تحلیلی بوده و دادههای آن ازطریق مطالعه منابع کتابخانهای و برداشت میدانی بهروش پیمایشی در محل با رویکرد تاریخی فرهنگی صورت گرفته است.
۱۱.

پژوهشی بر شاخص ترین نقوش نمادین گیاهی در گچبری های ساسانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ساسانی گچبری نقوش نمادین نقوش گیاهی مطالعات باستان شناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 993 تعداد دانلود : 897
ر دوران باستان نقوش و نشا ن های نمادین علاوه بر جنبه های تزئینی بیانگر مسائلی مهم در باب فرهنگ، هنر و حتی ساختارهای اجتماعی یک حکومت و کشور است. در دوره ساسانی نیز نقوش نمادین با توجه به درهم آمیختگی دین و سیاست رونق بیشتری گرفته است، به نحوی که در اکثر آثار هنری به جای مانده از دوره ساسانی می توان نمونه ای از آن ها را مشاهده نمود. هنر گچبری در دوره ساسانی ازجمله هنرهای توسعه یافته ای است که نسبت به دوره های قبل به اوج پختگی خود رسیده و شاهد کاربرد وسیع آن به صورت اشکال متنوع نمادین در بناها و کاخ های ساسانی هستیم. بررسی نقوش گیاهی نمادین گچبری های دوره ساسانی، ضرورتی است که متأسفانه تاکنون به طور مستقل و مبسوط به آن پرداخته نشده است. این پژوهش بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی به شمار می رود. نتیجه این بررسی نشان می دهد که غالب نقوش نمادین موجود در گچبری های دوره ساسانی ریشه مذهبی دارند، این نقوش هرچند در قالب نقوش متعدد و متنوع گیاهی به نمایش درآمده اند، لیکن هر یک از آن ها به عنوان یک سمبل از باورهای دینی و اعتقادی است. انگور و درخت زندگی ازجمله نمادهایی است که در ایران نمادی از باروری و برکت و جاودانگی هستند و همواره در این دوره این نقوش در آثار گچبری قابل مشاهده است، همچنین نقش نیلوفر معرف یکی ایزدان دین مزدیسنا است.
۱۲.

نقد و بررسی درآمدی بر آیین زرتشتی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 242 تعداد دانلود : 125
سال هاست که پژوهش گران گوناگون، هم چون دین شناسان و فرهنگ شناسان و زبان شناسان و باستان شناسان، به پژوهش درباره دین زرتشت از آغاز تاکنون پرداخته و می پردازند. این پژوهش ها آگاهی های ارزنده ای از این دین و باورمندان به آن به دست می دهد. بااین حال، هنوز هم پژوهش گرانی هستند که در تلاش اند تا گوشه های گاه نه چندان روشن این دین را در دوره های گوناگون روشن کنند. اگر سال هایی نه چندان دور پژوهش گران صرفاً براساس متن های تاریخی و نیز متن های دینی زرتشتیان به بیان دیدگاه های خود در این زمینه می پرداختند، امروزه کاوش های باستان شناسی و پژوهش های آنان به یاری پژوهش گران آمده است تا پرتویی نو بر این دین درگذر زمان انداخته شود. یکی از کتاب هایی که افزون بر متن های تاریخی و دینی از کاوش های باستان شناسی نیز بهره گرفته است کتاب درآمدی بر زرتشتی گری نوشته جنی رُز است که انتشارات آی بی تاریس آن را در سال 2011 منتشر کرده است. بانو جنی رز پژوهش گر میدان دین و آیین است و کارنامه پژوهشی او بیان گر فعالیت های پژوهشی پیاپی او در زمینه دین ایرانیان است بنابراین کتاب درآمدی بر زرتشتی گری برایندی ارزنده از چند سال فعالیت پژوهشی او در این زمینه است. کتاب درعین این که کتابی نو در این میدان است و عنوان درآمدی بر زرتشتی گری بر آن نهاده شده است، چنان که باید جامع نیست و ایرادهای چندی به آن وارد است که در این مقاله به نقد و بررسی این کتاب پرداخته می شود.
۱۳.

مطالعه و شناخت نقوش حیوانی مُهرهای مشبک جنوب شرق ایران

کلید واژه ها: جنوب شرق ایران عصرمفرغ مهر مشبک نقوش حیوانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 561 تعداد دانلود : 527
نقش مایه ها در هنر ایران حامل مفاهیم و مضامینی است که تجلی گر جهان بینی جوامع بشری به شمار می آیند. نقوشی که بر مُهرها نقش می بندد بیانگر میراثی است که در آن بستر به وجود آمده اند. تحقیق پیشِ رو به مطالعه و تحلیل نقوش حیوانی برروی مهرهای مشبک فلزی در جنوب شرق ایران می پردازد. یکی از پدیده های جالب توجه فرهنگ های عصرمفرغ در ایران، رواج مهرهای مشبک فلزی در جنوب شرق ایران است که مختص و ویژگی خاص این منطقه جغرافیایی و اقلیمی است. این گونه از مهرها، به طور کلی از جنس مفرغ و هم چنین از جنس نقره و در مواردی نادر از آلیاژهای گوناگونی بوده که به روش موم گمشده ساخته شده اند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت مفاهیم و مضامین آن ها و مشخص کردن عواملی است که در نقش کردن نقوش مهرهای دوران مزبور دخیل بوده اند. لازم به ذکر است که این مُهرها به شکل مربع، دایره و مثلث ساخته شده و دربرگیرنده نقوش هندسی، گیاهی، انسانی و حیوانی است. تاکنون در رابطه با این نقش مایه ها برروی مهرهای مشبک فلزی، نظریه مستدل و مستندی مطرح نشده است. بدیهی ست که اطلاعات مستخرج از نمونه های به کار رفته در مهرهای مشبک جنوب شرق در عصر مفرغ ایران، می تواند تاحدود زیادی راهگشای بسیاری از ابهامات موجود در این زمینه و شناخت هرچه بیشتر نقوش حیوانی برروی مهرها باشد؛ از همین رو، این پژوهش می کوشد تا ابعاد مختلف مفهومی و محتوایی نقش مایه مزبور به صورت مستند، که با روش پژوهشی توصیفی-تحلیلی است، با تکیه بر روش مطالعه کتابخانه ای و با این فرض که روش نمایش این نقش ها برگرفته از طبیعت و نشان دهنده اهمیت حیوانات در چرخه زندگی مردمان این ناحیه است، مورد بحث و تحلیل قرار گیرد. یافته های تحقیق نشان دهنده تأثیر درخور ملاحظه شیوه زیست و جایگاه این حیوانات در باورها و اندیشه های مذهبی و فکری حاکم بر مردمان این ناحیه است.
۱۴.

تحلیل، گونه شناسی و تاریخ گذاری گچ بُری های کاخ کوه خواجه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اوشیدا (کوه خواجه) کاخ کوه خواجه گچ بری گونه شناختی تاریخ گذاری دوره ساسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 143 تعداد دانلود : 372
«کوه اوشیدا» (کوه خواجه) در دشت سیستان، به دلیل موقعیت استراتژیک و منحصر به فردی که دارد، از دیرباز تا به امروز، به صورت متناوب مورد استفاده قرار گرفته است. در دامنه جنوب شرقی این کوه، آثارِ قلعه ای مشاهده می شود که پس از ورود و استیلای مسلمانان بر منطقه، به «قلعه کافران» شهرت پیدا کرده است. بر اساس کرونولوژی نسبی انجام شده بر روی نمونه های سفالین دو دوره استقراری در این قلعه مشخص شد، دوره نخست از سده سوم قبل میلاد تا پایان دوره ساسانی را در بر می گیرد و دوره دوم مربوط به سده ششم تا هشتم هجری قمری است. در پژوهش پیشِ رو که از نوع تحقیقات توصیفی-تحلیلی است، وضعیت گچ بُری های کاخ کوه خواجه، که از لحاظ شکل به سه گروه مدوّر، مربع و کنگره دار تقسیم می شوند. بر اساس گزارش های باستان شناسی مورد بررسی قرار گرفتند. یک تاریخ متقّن و مورد قبول، برای این گچ بُری ها وجود ندارد و از سوی دیگر مطالعه تطبیقی جامعی نیز پیرامون آن ها صورت نگرفته است؛ علاوه بر مطالعه معماری، بیش از صدها گچ بُری از محوطه های مختلفِ دوران تاریخی، مورد مشاهده، بررسی و مقایسه گونه شناختی قرار گرفتند و مشخص شد که این گچ بُری ها شباهت بسیار زیادی به گچ بُری های محوطه های ساسانی بیشاپور، حاجی آباد و کیش دارند. نکته دیگری که باید بدان توجه شود، الحاقی بودن رواق های بخش شمالی حیاط است که گچ بُری های کاخ کوه خواجه بر روی آن ها قرار گرفته که مطمئناً در دوره دوم ساخت و ساز در کاخ کوه خواجه، به بنا اضافه شده اند؛ این موضوع گواه و شاهدی محکم بر ساسانی بودن این گچ بُری هاست.
۱۵.

ﺑﺎزﺗﺎب جایگاه ﻧﻘﺶ ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن در ﺗﺎریخ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تیر و کمان مفاهیم نمادین آثار هنری ادوار گذشته ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 697 تعداد دانلود : 396
قدمت تیر و کمان در ایران، فراتر از تاریخ، به عصر اسطوره ها بازمی گردد. این سلاح نه تنها به عنوان ابزاری کاربردی در امر شکارورزی و نظامی در ساختار سیاسی و اقتصاد معیشتی جوامع کهن ایرانی به شمار می رفت، بلکه در پیوند با مفاهیم نمادین، جایگاهی ویژه و قابل تأمل در تاریخ و فرهنگ گذشته این سرزمین داشته است. در فرایند تاریخ، تجلی چشمگیر و معنادار این ابزار در آثار ارزشمند و فاخر هنری و ملی به نمایش درآمده به اهمیت این ابزار در بیان ایدئولوژی و ساختار سیاسی و فرهنگی جامعه ایرانی می پردازد. این مقاله سعی دارد با مطالعه بازتاب نقش تیرو کمان در آثار هنری به پرسش؛ هویت و جایگاه نمادین تیر و کمان در روند تاریخ و فرهنگ سرزمین ایران از پیش از تاریخ تا دوره اسلامی چگونه جلوه نموده است، پاسخ دهد. روش انجام پژوهش تاریخی- تحلیلی است و یافته اندوزی داده ها با استناد به منابع کتابخانه ای انجام گرفته است. هدف از این پژوهش شناخت و تبیین چگونگی مفهوم نقش تیر و کمان در آثار بجای مانده از ادوار گذشته ایران است. نتایج مطالعات نشان می دهد، نقش تیر و کمان در آثار دوره پیش از تاریخ و نیز آثار هنری و ارزشمند دوره تاریخی در نقش برجسته ها، مهرها، پلاک ها، نقوش دیواری و سکه ها، افزون بر تأثیر حیاتی بر فنون و عملیات نظامی، در پیوند با آیین و مفاهیم نمادین و فرهنگی زمان خود تجلی یافته است. در دوره اسلامی کهن الگوی تیر و کمان به دلیل تجلی فرهنگ و اندیشه اسلامی، از معنا و مفاهیم نمادین ادوار قبل از خود فاصله گرفته و اغلب ساختار هویتی خود را در قالب مفاهیم سمبلیک به ویژه در ارتباط با نجوم جلوه می کند. ارائه ایدئولوژی جدید توسط اسلام نه تنها از بعد ماهوی، بلکه از نظر ساختاری نیز بر نوع دست ساخته های هنری تأثیرگذار بود. در این دوره تیر و کمان اغلب در نگاره ها، ظروف فلزی، کاشی و منسوجات جلوه می کند. هرچند ساختار سیاسی و فرهنگی جوامع طی ادوار مختلف دسخوش تغییرات می شود، اما آنچه مهم می نماید حفظ بُعد معناشناسانه و جایگاه مفاهیم نمادین تیر و کمان در روند تحولات تاریخی و فرهنگی سرزمین ایران بوده است.
۱۶.

Cyrus the Great Parallelism with Zolqarnein (Interpretation of Verses 82 - 97 of Surah al-Kahf in Holy Quran)(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 401 تعداد دانلود : 773
Jews of Medina once asked Prophet Muhammad about a man named Zolqarnein. Verses 82 to 97 of Surah al-Kahf, the 18 th chapter of the holy Qur’an, give description about this king who believed in God and the Day of Judgment. According to these Verses, God provided opportunities for Zolqarnein to be victorious over his enemies and bring justice to the territory under his jurisdiction. These Verses do not mention the place, time, or his name, and Zolqarnein that is his title has been referred as Qarnayeem in Jewish Pentateuch.These uncertain issues have caused many commentators of the Qur'an and Islamic scholars to introduce different individuals as Zolqarnein. Among these, Cyrus, the Achaemenid king and Alexander, the Macedonian king, could be seen more than others. This study aims to determine the character of Zolqarnein, by taking the historical approach. For that matter, religious and historical documents such as the Quran, Torah, Cyrus Charter, and writings of classical Greek historians were studied and corroborated with archaeological evidences. Based on the results of preceding studies, Zolqarnein is found to be Achaemenid king, Cyrus the Great.
۱۷.

آیین سوگواری در نقوش تاتارلی آناتولی و مقایسه آن با شاهنامه و مراسم کُتل در غرب ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شاهنامه هخامنشیان آیین سوگواری تومولوس تاتارلی مراسم کتل

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان تاریخ عثمانی
تعداد بازدید : 438 تعداد دانلود : 237
آیین سوگواری و تدفین همواره در طول حیات بشر، منعکس کننده ی اندیشه های آیینی، فرهنگی، تاریخی و اساطیری اقوام است. وسعت امپراتوری هخامنشیان، تنوع فرهنگی گسترده ای را در سرزمین های تابعه داشته؛ که اشتراکاتی در بین آنها مشاهده می گردد. آسیای صغیر یکی از ایالت های مهم هخامنشیان بوده که در برخی از مناطق آن، تومولوس هایی با مضامین و نقوش سوگواری مشاهده شده است. صحنه های نقاشی های این محوطه، یادآور رفتارهای آیینی- فرهنگی در سوگ برخی شخصیت های پهلوانی و اساطیری ایرانی در شاهنامه است. از سوی دیگر امروزه در مراسم سوگواری ایلات لر و بختیاری غرب ایران، مراسمی به نام کُتَل برگزار می شود که به نحوی با مراسم شاهنامه و نقوش تاتارلی قابل مقایسه است. این پژوهش با روش تاریخی- توصیفی انجام گرفته است. نتایج نشان می دهد که این جریان فرهنگی از زمان های دور تا به امروز در یک منطقه وسیع جغرافیایی تداوم یافته و ضمن حفظ ساختار و کلیات، تغییراتی نیز در آن حاصل شده است.
۱۸.

کرکوی، آتش پیروز بهرام در سکستان

کلید واژه ها: سیستان دین زرتشت آتشکده کرکوی کرکویه آثار باستانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 980 تعداد دانلود : 702
سیستان که در دوره ساسانی از آن با نام «سَکستان» یاد می شد، ایالت پهناوری را تشکیل می داد که تورستان و هند تا کرانه های دریا را در بر می گرفت. این منطقه در دوره ساسانیان از نظر مردان دلیر جنگی که از مرزهای شرقی ایران حراست می کردند، کشاورزی خوب، موقعیت ژئوپولیتیکی و تجاری مناسب و مهم تر از همه، بنیان های استوار و اصیل دین زرتشتی، اهمیّت فراوان داشت. به همین دلایل معمولاً حکومت سکستان به دست ولیعهد اداره می شد که بر این اساس ملقب به سکانشاه می گردید. اردشیر بابکان که از خانواده ای مذهبی برخاسته بود، دین زرتشت را دین رسمی کشور اعلام نمود و خود و جانشینانش مبادرت به ساخت بناهای مذهبی فراوانی از جمله معبد آب و آتش در سرتاسر ایرانشهر نمودند. یکی از معتبرترین آتشکده های ساسانی در شرق ایران، آتش کرکوی در سیستان بود که متون مقدسی چون خرده اوستا و بندهشن و مورخینی چون قزوینی، مسعودی و متونی مانند تاریخ سیستان و کتیبه کعبه زرتشت به آن اشاره کرده اند. آتشکده کرکوی که از نوع آتش بهرام بود، براساس مطالعات باستان شناختی و رهیافت تاریخی از سده سوم قبل از میلاد تا سده هفتم هجری قمری پیوسته فروزان بوده است؛ تا این که سرانجام به دست مغولان برای همیشه خاموش گردید.
۱۹.

نقدی بر کتاب «باستان شناسی ماد»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 792 تعداد دانلود : 79
دوره ماد از مهم ترین ادوار تاریخی ایران بشمار می رود. زیرا در این دوره اقوام ایرانی/آریایی برای نخستین بار موفق به تشکیل حکومت در غرب ایران کنونی گردیدند. این دولت زمینه پیدایش و شکوفایی امپراتوری هخامنشی را فراهم نمود و بسیاری از اصول حکومت داری، اجتماعی، مذهبی و بطور کلی بنیادهای تمدنی را به شاخه دیگری از ایرانیان منتقل ساخت. از این حکومت به دلیل کمبود منابع مستند تاریخی، خصوصاً ایرانی و آثار باستان شناختی اطلاعات چندانی در دست نیست. این عوامل سبب گردیده است تا انتشارات قابل توجهی از دوره ماد در دسترس باستان شناسان و مادپژوهان قرار نداشته باشد و دانشجویان رشته باستان شناسی از بدو تاسیس این رشته متکی به جزوات پراکنده ای باشند که به گونه ای ناقص و تکراری در اختیارشان قرار می گرفت. انتشار کتاب باستان شناسی دوره ماد خلأ اطلاعات باستان شناسی این دوره را تا حدود زیادی ترمیم نمود و برای دانشجویان رشته باستان شناسی این فرصت را بوجود آورد تا در یک مجلد، کلیه اطلاعات مربوط به سرفصل دروس عنوان یاد شده را مورد مطالعه قرار دهند. کتاب مذکور دارای امتیازات فراوانی است که سعی می شود ضمن برشماری و یادآوری آنها به برخی از کاستی ها نیز اشاره شود تا نویسنده کتاب ضمن بازبینی در چاپ های آتیه، در صورت صلاحدید، از این پیشنهادات نیز استفاده نماید.
۲۰.

A Review on Chronology of Palace of Kuh-e Khajeh (Qaleh Kaferun) Relying on the Surface Potsherd(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 986 تعداد دانلود : 315
Kuh-e Khajeh in Sistan, a mesa 120m height in respect of Sistan plain flat, is located 20 Km south-west of Zabol. This is one of most important historical area in Sistan. In account of its religious and political importance, a series remarkable of structures were built on its flat surface and eastern slight slopes since very ancient times. Despite of the studies of archaeologists and scholars, there have been provided no certain chronology about it and a few studies which have been done are merely based on the architecture of this site. In this research, based on the pottery data it is tried to make a relative chronology on palace of Kuh-e Khajeh. In doing so, the required data was gathered under systematic survey method in the castle’s area. Considering that the recognizing the potteries’ specifications is an important task in the archaeological studies, therefore, the study of potteries’ specifications was given a specific priority. And in doing so, the collected remarkable potteries from the site were classified and typologically studied, accordingly. According to the results obtained from the typology of potteries, Kuh-e Khajeh palace has had three different settlement phases: the first was Parthians, the second was Sassanids and the third was known to be the Islamic phase (6-8 AH centuries), respectively.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان