نورالدین مهدی قائم پناه

تمدن ایلام، مهم ترین تمدن باستانی و بومی سرزمین ایران پیش از تشکیل حکومت های آریایی ماد و هخامنشی است که با مرکزیت شوش، از حدود 3200 ق.م. وارد عصر شهرنشینی شده و در 646 ق.م. به دست آشوری ها از صحنه تاریخ کنار گذاشته شد. یکی از مهم ترین ارکان تمدن ایلامیان مذهب و جهان بینی خاص آنان است که با ساخت معابد، پیکره خدایان، مراسم و آیین های مذهبی مانند قربانی و نذورات و... جلوه گر می شود. بر اساس مدارک و شواهد باستان شناختی مذهب ایلامیان در گذر زمان بسیار دگرگون شده است که مهم ترین وجه این دگرگونی را می توان در اشکال مختلف خدایان ایلامی به طرزی آشکار مشاهده کرد. مقاله حاضر می کوشد تا با تکیه بر شواهد باستان شناختی، سیر تحول اشکال خدایان ایلامی را از آغاز شکل گیری تا سقوط این تمدن در قالب ظاهر: حیوانات (دیوسانان)، ترکیب حیوان – حیوان، ترکیب انسان – حیوان، انسان و در نهایت به صورت ایزدانی مجرد و نادیدنی به نمایش بگذارد.