مهدی مطیع

مهدی مطیع

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده ادبیات، دانشگاه اصفهان.

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۷۰ مورد.
۲۱.

جایگاه نیازهای اولیه و اساسی انسان در آیات قرآن با نگاهی به نظریه یوهان گالتونگ در مقوله صلح و خشونت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۴ 31 - 52

کلید واژه ها: اسلام خشونت صلح قرآن نیازهای اولیه یوهان گالتونگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۲ تعداد دانلود : ۱۶۳
از نگاه «یوهان گالتونگ» جنگ صرفاً یک شکل از خشونت است و صلح با ترک مخاصمه به دست نمی آید، بلکه در نبود خشونت محقق می گردد. گالتونگ خشونت را «اختلال و آسیب قابل اجتناب در مسیر تأمین نیازهای اولیه انسان ها» می داند. از این دیدگاه، خشونت بی عدالتی است و هر خشونتی سرآغاز زنجیره خشونت های بعدی می شود. پس برای رسیدن به صلح باید چرخه خشونت قطع شود و این امر جز با برچیده شدن مناسبات ناعادلانه و تبعیض آمیز در میان ملت ها محقق نمی شود. از نظر او، فرهنگ منشأ این نوع مناسبات است و دین که از مؤلفه های اصلی فرهنگ است، نقش مهمی در برقراری صلح یا رواج خشونت دارد. مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که نیازهای اولیه و اساسی انسان در آموزه های قرآنی چه جایگاهی دارند؟ آیا این نیازها در قرآن محترم شمرده و به رسمیت شناخته شده اند؟ پاسخ مثبت به این پرسش به معنای صلح محور بودن و پاسخ منفی به آن به معنای خشونت محور بودن آموزه های اسلامی قرآنی خواهد بود. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده، در پایان نتیجه می گیرد که نیازهای اولیه و اساسی انسان از جایگاه والایی در قرآن برخوردارند و قرابت مفاهیم «فساد» و «سیئه» با «خشونت» و قرابت مفهوم «محاربه به قصد فساد فی الارض» با «تروریسم»، نشان دهنده عزم اسلام برای مبارزه با خشونت و تروریسم است.
۲۲.

تتبع سیر تدریجی آموزه تواضع در قرآن با تکیه بر ترتیب نزول

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال هشتم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۵ 245 - 217

کلید واژه ها: قرآن آموزه های اخلاقی تواضع ترتیب نزول تکبر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۷ تعداد دانلود : ۱۲۰
بررسی آموزه های اخلاقی قرآن در بستر تاریخی نزول می تواند زوایای مهمی از این آموزه ها را روشن سازد. در واقع با تتبع یک موضوع در سیر نزول می توان فرایند حذف یک رذیله اخلاقی و جایگزین کردن یک فضیلت به جای آن را ترسیم نمود. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی و با هدف تبیین آموزه«تواضع» در فرایند نزول، درصدد کشف معارف نهفته آنها و ترسیم شیوه نهادینه کردن تعالیم اخلاقی در جامعه است. بهره گیری از تماثیل و ذکر مصادیقی از سرگذشت انبیاء و امم سلف، بکارگیری روش الگوسازی و معرفی نمونه هایی مزین به اخلاق برتر، استفاده از نظام ثواب و عقاب و وعده و وعید به عنوان ضمانت اجرا، تدریج در حذف یک رذیله اخلاقی و ایجاد یک فضیلت به جای آن، تبیین خصایص و برتریهای صفت اخلاقی جایگزین از جمله روش هایی است که خداوند در نهادینه کردن این آموزه اخلاقی در قرآن بکار گرفته است. پس از واکاوی آیات مربوط به این حوزه و حوزه مخالف آن یعنی کبر، چنین حاصل شد که مفهوم تکبر در حوزه آیات مکی بیش از مدنی ملاحظه می شود و در آیات مدنی نقش خشوع پررنگ تر است. تغییر در نوع مخاطبان تواضع در آیات مکی نسبت به آیات مدنی و تغییر مفهوم خشوع از خشوع ظاهری در آیات مکی به خشوع باطنی در آیات مدنی از دیگر نتایج این پژوهش بوده و مبین آن است که تعامل با خلق مقدمه تعامل با حق و عمل مقدمه صفت است و بنده با تمرین خشوع در برابر دیگر مخلوقات آماده تعاملی خاضعانه با حق می گردد.
۲۳.

معناشناختی کاربردی سنّت عطای عمومی (با تکیه بر آیه 20 سوره اسراء)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۸ 229-248

کلید واژه ها: معناشناسی کاربردی سنت عطاء امداد کارگفت آیه 20 اسراء

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۶ تعداد دانلود : ۲۸۶
قرآن کریم به عنوان غنی ترین منبع علوم و معارف الهی، به بهترین وجه پرده از سنّت های حاکم بر هستی و سرنوشت انسان ها برداشته و به زیبایی رفتار خداوند با انسان ها را به تصویر کشیده است. یکی از این سنّت ها، سنّت عطاء عمومی است که موضوع اختتام آیه 20 سوره مبارکه اسراء می باشد. نظر به اینکه سخن قرآن کریم در این باره به اجمال و مختصر بیان شده و ابعاد و ویژگی های آن در هاله ای از ابهام قرار گرفته است، نوشتار حاضر با استفاده از روش معناشناسی کاربردی موضوع سنّت عطای عمومی را مورد کنکاش قرار می دهد تا قرائن زبانی و غیرزبانی معیاری شوند برای دریافت نکات ضمنی و غیرمستقیم قرآن در موضوع مورد پژوهش و سامان دهی جدید و تازه ای از آن. بررسی ها نشان می دهد سنّت عطاء الهی از لحاظ گستره و شمول در زمره سنّت های عام و از شئون ربوبیّت پروردگار است. این سنّت در ارتباط با سنّت امداد، خلق، هدایت عام و پاداش و کیفر بوده و شامل همه انسان هاست. عطاء الهی بنا بر اصل جریان، کنشی و از جنبه کیفیّت و چگونگی اجرا واکنشی به حساب می آید. با توجّه به عناصر بافتی، فضای صدور، ویژگی های دو طرف مخاطبه و محدودیت های حاکم بر کنش های غیربیانی می توان کارگفت های اظهاری، تعهّدی، ترغیبی، عاطفی و اعلامی را در آیه مشاهده نمود .
۲۴.

نقش ساختاری و معنایی «رأی» در پندارشکنی های قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 19 - 42

کلید واژه ها: قرآن کریم پندارشکنی رأی تحلیل ساختاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۶ تعداد دانلود : ۳۱۳
پندارشکنی و تصحیح افکار و اندیشه انسان ها یکی از مهم ترین مأموریت های کتب آسمانی است. قرآن کریم به عنوان جامع و کامل ترین متن وحیانی، در تعداد کثیری از آموزش های الهی خود، نسبت به بسیاری از اندیشه ها و توهم های غلط بشری انتقاد داشته و با واژه ها و عبارات و ساختارهای گوناگون کلامی و ادبی سعی در تغییر چنین گمان های باطل و گسست خیال های موهومی داشته که به مرور زمان و در طول سال ها (به دلایل مختلف) برخلاف حقایق جهان هستی، در ذهن ها شکل گرفته و عامل شقاوت و نگون بختی انسان ها شده است. این ساختارها و واژه ها در عین تنوع، هرکدام مأموریت و وظیفه ای خاص برای اصلاح اندیشه ها به عهده دارند. در این مقاله، با استفاده از روش شناخت معنا و تحلیل ساختاری، خانواده واژه پندارشکن «رَأیَ» بررسی شد و نتایجی به دست آمدند که مهم ترین آنها عبارت اند از: شناسایی گونه های «أ لَم تَر و أ لَم یَر و أَرَأَیتَ و أَرَأَیتم و أوَلایرَوْن و أ لَم تَروا و هَل تَری و لَوْ تَری» بوده که در 98% این آیات، پندارشکنی با استفاده از آموزش غیرمستقیم انجام شده که در 71% آنها از آموزش با واسطه بیانی پیامبر اسلام(ص) استفاده شده است. لحن و نوع گویش در این گروه از آیات و آیات هم سیاق آنها در 87% موارد، گویش انتقادی و توبیخی شدید است و به نظر می رسد مخاطب گمراه و معاند این آیات که عموماً مشرکان و کافران اند، در پندارهای سقیم خود و پیروی جاهلانه از عادات گذشتگان خود پافشاری کرده اند؛ ازاین رو، قرآن کریم با لحن تهدید درصدد تأثیرگذاری بیشتر و ایجاد تنبه در اذهان آنها است و درمجموع در این آیات، اصل موضوعات مطرح شده برای افراد، بسیار روشن و واضح بوده و به دانستن و آگاهی خاص و پیچیده ای نیاز نبوده و درک پذیر است؛ اما باوجود بدیهی بودن حقیقت، گمراه و متوهم شده اند.
۲۵.

معناشناختی کاربردی سنّت عاقبت بخیری در اختتام آیات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۵ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیایی ۲۰) 139-167

کلید واژه ها: معناشناسی کاربردی سنت عاقبت تقوا کارگفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۱ تعداد دانلود : ۲۰۷
از جمله موضوعات قابل بررسی در قرآن سنّت های الهی است. هدف از بیان قوانین حاکم بر هستی در قرآن، ایجاد جریانی رفتاری در فرد و اجتماع بوده که در آن همه به سوی یک مبدأ در حرکتند. بدین سبب آشنائی با ابعاد معنایی و جنبه های کاربردی این قوانین بایسته است. یکی از این سنّت ها، سنّت عاقبت بخیری است که در اختتام سه آیه 128اعراف، 83قصص و 49هود ذکر شده است. اشتراک ظاهری این سه اختتام با وجود صدر و موضوعات متفاوت، و نیز اجمال و ابهام موجود در گزاره های قرآنی ناظر بر سنّت عاقبت بخیری باعث شده تا نوشتار حاضر با تلفیق روش زبان شناسی-کاربردشناسی و با در نظر گرفتن کلیه عناصر بافتی و معنایی تأثیرگذار، به تحلیل ابعاد این سنّت در اختتام آیات قرآن و دستگاه کارگفتی آن بپردازد. بررسی ها نشان می دهد که سنّت عاقبت بخیری از جهت گستره عام و مشترک، و از لحاظ شمول خاص و مقیّد به اعمال انسانهاست. جنبه های همگرائی این سه اختتام عبارتند از دلالت بر استمرار و ثبوت، ماهیّت اجتماعی، موضوع کلّی، و تشابه لفظ. این پایانه ها از لحاظ سطوح مخاطبان، شرایط نزول، جهان ممکن و مصادیق تقوا متفاوتند. برای این گروه اختتامی، به ترتیب فراوانی کارگفت های اظهاری، تعهّدی، ترغیبی، و عاطفی قابل تعریف است.
۲۶.

دراسه لسمات أهل جهنم ومقامهم فی القرآن الکریم ونهج البلاغه وآثارها التربویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات حدیثه فی نهج البلاغه السنه الرابعه خریف و شتاء ۱۴۰۰ (۱۴۴۳ق) العدد ۳ (المتوالی ۹) 103 - 114

کلید واژه ها: صفات الجحیم الذنوب التربیه البشریه النعیم الأبدی عالم الآخره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۱ تعداد دانلود : ۱۲۹
إن الإیمان بوجود الجنه والنار من معتقدات جمیع الأدیان ، وخمس آیات القرآن تشیر إلى الحیاه فی عالم آخر ، ویستمر الإنسان فی حیاته الأبدیه بعد الموت حسب أعماله الدنیویه فی أحد هذین المکانین. نتناول فی هذا المقال مفهوم أماکن الجحیم وصفات الجحیم فی القرآن ونهج البلاغه وأثر تعبیرها على الحیاه الدنیویه والتعلیم البشری. تسعى هذه الدراسه للإجابه على السؤال ، ما هی الخصائص التی تسببت فی وقوع الجهنمیه فی الجحیم؟ وکیف نتعلم من مصیرهم لتحقیق السعاده والکمال؟ منهج البحث فی هذه الورقه وصفی - تحلیلی وهو أداه لجمع بیانات المکتبه. وتبین نتیجه هذه الدراسه أن القرآن الکریم ونهج البلاغه یقدمان صوره لأماکن الجحیم وصفات حیاه نزلاء النار ، ویحذران الکافرین والخطاه من هذه العذابات. لوصف الجهنمیه ، یجب على المرء أولاً دراسه حیاتهم فی هذا العالم. لأن مصیر الإنسان فی الآخره یتحدد بنوایاه وأقواله وأفعاله فی الدنیا. من خلال التفکیر فی مکانه أهل النار وصفاتهم فی القرآن ونهج البلاغه ، فإن أفضل نموذج تعلیمی لتحقیق غایه الخلق السامیه ، والتی هی على أساس آیات الرحمه الإلهیه ، هو تذکر الموت ، اعبدوا الله ، صلوا صلوات وابتعدوا عن الدنیویه.
۲۷.

تقابل صمت و نطق در نهج البلاغه بر اساس نظریه ی پساساختارگرایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال پنجاه و سوم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۰۷ 223 - 245

کلید واژه ها: تقابل صمت نطق نهج البلاغه پساساختارگرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۴ تعداد دانلود : ۱۲۰
نهج البلاغه به عنوان یک اثر برجسته ادیبانه ی معرفتی این قابلیت را دارد که ساختار آن از منظر رویکردهای جدید نقد ادبی چون پساساختارگرایی با محوریت تقابل های دوگانه مورد واکاوی قرار گیرد تا از سویی گامی باشد برای استفاده از روش های نوین تحلیل متن در حوزه مطالعات اسلامی و تحقیقات بین رشته ای در این باب و از سوی دیگر ما را به ساحت معرفتی جدیدی از متن رهنمون سازد. این نوشتار می کوشد تا تقابل دوگانه صمت و نطق را بر اساس نظریه پساساختارگرایی بررسی کند. به همین منظور با استخراج کلید واژه های این حوزه معنایی به صورت متقابل و بررسی دو واژه ی محوری صمت و نطق در سیاق های مختلف دریافته که بر خلاف فرضیه ی رایج مبنی بر مثبت تلقی کردن نطق، امام (ع) رویکردی ساختارشکنانه به این تقابل داشته و صمت را به معنای گزیده گویی پدیده ای مثبت و ارزشی تلقی نموده و آن را وقار آفرین، تأثیر گذار، نشانه ی خردمندی و یکی از راه های تکمیل اندیشه دانسته است.
۲۸.

پندارشکنی قرآن کریم با محوریت واژه «علم» در سطوح متن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال هجدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۵۱) 221-254

کلید واژه ها: قرآن کریم پندارشکنی علم سطوح متن لحن آهنگ کلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۵ تعداد دانلود : ۱۸۷
پندارشکنی و تصحیح اندیشه انسان ها یکی از مهم ترین مأموریت های کتب آسمانی است. قرآن کریم به عنوان جامع و کامل ترین متن وحیانی نسبت به بسیاری از اندیشه ها و توهمات غلط بشری انتقاد داشته، در سطوح متن وحیانی خود سعی در گسست خیالات موهومی دارد که برخلاف حقایق جهان هستی در ذهن ها شکل گرفته و عامل شقاوت انسان ها گردیده است. این واژه ها و ساختارها و جملات در عین تنوع هرکدام مأموریت و وظیفه ای خاص برای اصلاح اندیشه ها به عهده دارند. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی و شناخت معنا پندارشکنی آیات حاوی خانواده واژه «علم» در سطوح متن بررسی گردیده، به نتایجی دسته یافته است که مهم ترین آنها عبارت اند از: شناسایی سه سطح واژه و ساختار و جمله پندارشکن می باشد که در 45% آیات حاوی آنها، آموزش مستقیم و در 55% با روش اطلاع رسانی غیرمستقیم صورت گرفته که در 74% این گروه از آیات، پندارشکنی با واسطه دیگران و در مابقی با واسطه پیامبر اسلام(ص) صورت گرفته است. نوع لحن و آهنگ کلام در 61% موارد مقتدرانه و شدید و گویش مابقی این گروه از آیات با فراوانی 39% مقتدرانه و ملایم بوده و خطاب تقریباً در 50% این آیات متوجه مسلمانان بوده، رویکرد اصلی آنها پندارشکنی آموزشی می باشد و در نیمی دیگر قرآن کریم به دلیل عناد و پافشاری مشرکان و کافران در پندارهای سقیم خود برای تأثیرگذاری بیشتر و ایجاد تنبه، اکثراً با لحن شدید و بیان همراه با تهدید به دنبال گسست پندارهای ناصحیح و اصلاح آنها می باشد.
۲۹.

بازسازی معناهای عاطفی در فرایند ارزشی گفتمانی داستان ابراهیم؛ بارویکرد نشانه معناشناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای زبانی دوره یازدهم خرداد و تیر ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۵۶)

کلید واژه ها: داستان حضرت ابراهیم شوش کنش نشانه معناشناسی گفتمان دیداری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۶ تعداد دانلود : ۴۳۴
در معناشناسی گفتمانیِ شوش، فرایند تولید معنا با زیبا شناختی یا حضور پدیدار شناختی پیوند می خورد. حضرت ابراهیم(ع) در شوشی ممتاز طی فرایندهای حسی ادراکی به همراه ابعاد دیگر گفتمان در برخورد با ابژه های ارزشی دچار وضعیتی جدید می شود که آن را می توان در جریان شهود ملکوت، حرکت به سوی وصال و معرفت معشوق نامید. هدف اصلی مقاله این است که با استفاده از روش تحلیل نشانه معناشناختیِ گفتمان، تبیین کند که چگونه «گفتمان دیداری» در داستان ابراهیم(ع)، بُعد پدیدارشناختی یا حضور می گیرد و با ایجاد تکانه ای در شخصیت اصلی داستان بعد زیبا شناسی عاطفی آن شکل می گیرد و در نهایت، شوش به تولید معنا و به کنش منجر می شود. در ابتدای داستان نظام شوشی جریان دارد و در ادامه، نظام های گفتمانی کنشی و تجویزی در نظام ارزشی شکل می گیرد الگوی کنشی داستان حول کنش های ابراهیم(ع) و نمرود و همچنین، قوم او شکل می گیرد. نتیجه مقاله این است که در داستان ابراهیم(ع) نه تنها معنا در رابطه با نظام گفتمانی شوش و کنش بازتولید می شود؛ بلکه تداوم نیز دارد. ابراهیم(ع) به منزله شوشگر در جریان معنا سازی سیال و پویا به کنشگری فعال تبدیل می شود و حقیقت معبود را در نظام گفتمانی کنشی، ارزش سازی و معناسازی می کند.
۳۰.

رابطه کاربرد شناختی فواصل آیات با محتوای آن(مطالعه موردی فلاح)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال یازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۴ 35 - 54

کلید واژه ها: کاربرد شناسی بافت زبانی نظریه سرل کنش گفتاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۹۶
یکی از شاخه های مهم در دانش زبان شناسی، کاربردشناسی است؛ که برشناسایی منظورگوینده یا نویسنده متمرکز شده و ابزار مهم آن عناصر بافت درون زبانی و برون زبانی است. از طرفی یکی از موضوعات چالشی در دانش علوم قرآن و تفسیر، موضوع اختتام آیات و ارتباط معنایی آن ها با محتوای آیه یا سوره است، به گونه ای که گاهی جملات واحد در پایانه آیات با یک صورت در کاربردهای مختلف دارای نقش های گوناگون می گردد و هر یک مقصود متفاوتی را منتقل می کند. این پژوهش در پی آن است که با استفاده از برخی اصول و مؤلفه های دانش کاربردشناسی، به تحلیل آیات قرآن با اختتام اوصاف انسان های رستگار پرداخته و ابعاد موضوعی این آیات و تفاوت های مفهومی آن ها در سطح مراد جدی و مقصود نهایی را بر اساس نظریات آستین و سرل در خصوص نظریه کارگفت آشکار سازد. روش پژوهش بکار گرفته شده تحلیلی- توصیفی با استفاده از برخی مؤلفه های بافت درون زبان و برون زبان، یعنی روابط هم نشین و جانشین، فضای نزول، لحن کلام و مقام سخن است؛ هر کجا از این پایانه استفاده می شود موضوع تقوا، دعوت به سوی خیرات، تبعیت از حکم پیامبر و... مد نظر است.
۳۱.

نگرشی سیستمی بر پیوستگی فراکتالی ساختار سوره با تاکید بر افتتاح و اختتام (بررسی موردی سوره روم)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی - قرآنی سال هشتم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۳۲) 1 - 33

کلید واژه ها: پیوستگی ساختاری پیوستگی لفظی پیوستگی معنایی ساختار هندسه فراکتال افتتاح اختتام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۱ تعداد دانلود : ۲۶۰
شناخت صحیح ساختار سوره، یکی از اصلی ترین مولفه های فهم پیوسته فضای آیات در نظام معنایی قرآن کریم است. آغاز و انجام سوره به عنوان ارکان اصلی آن، روابط تعیین کننده ای با دیگر مفاهیم متن دارند. تناسب حکیمانه شروع و پایان کلام حق، اقتضای خالقی حکیم و مدبر است. از این رو کشف و استخراج پیوندهای موجود میان افتتاح و اختتام که منجر به فهم منسجم و جامع تری از ساختار اصلی سوره می گردد بیانگر غایت این نوشتار خواهد بود. در همین راستا پژوهش حاضر در پاسخ به چگونگی امکان درک هماهنگی و نظام مندی حاکم بر ساختار سوره از طریق بررسی عناصر اصلی شروع و پایان آن، با تکیه بر نظریه ساختارگرایی تلاش نموده تا الگویی برگرفته از قرآن ارائه نماید. لذا ترسیم فضای پیوسته میان اجزای یک سوره، با ایده پردازی از هندسه فراکتال که شاخصه مهم آن، برجسته نمودن نقش تکرار معنادار اجزای خودمتشابه، در ایجاد ساختار اصلی یک طرح هماهنگ است نگاهی جدید در این بررسی به شمار می رود. ازین رو به تحلیل پیوندهای ساختاری میان آغاز و انجام سوره به کمک این الگو پرداخته شده است. کاربست شواهد لفظی- معنایی درون بخشی و بینابخشی، منجر به طرح خوانشی پیوسته از مفاهیم سوره می گردد. شاخصه های دو گروه مومنین و کافرین به لقاء، ذکر مولفه های صبر، استمرار در مسیر ایمان، جهاد و بندگی در کنار مفهوم امر الهی در ظاهر و باطن هستی، تبیین روابط حقیقی و اعتباری، همان زنجیره مفهومی پیونددهنده بندهای آغازین و پایانی دانسته می شود که بدنه سوره نیز پیرامون آن شکل گرفته ا ست.   
۳۲.

بررسی صلح و خشونت در آموزه های قرآنی با نگاهی به نظریه خشونت فرهنگی و ساختاری یوهان گالتونگ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۱۹ بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۰ 35-65

کلید واژه ها: صلح خشونت فرهنگی خشونت ساختاری قرآن اسلام یوهان گالتونگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰۸ تعداد دانلود : ۷۸۰
جود خشونت، صلح محقق نمی شود. خشونت فرهنگی و ساختاری، دو مانع اصلی برای دست یابی به صلح پایدار در جوامع و در سطح بین المللی هستند. خشونت فرهنگی به جنبه هایی از فرهنگ اشاره دارد که خشونت را توجیه می کنند یا به آن مشروعیت می بخشند و دین می تواند یکی از منشأهای خشونت فرهنگی باشد. خشونت ساختاری به تبعیض، محرومیت و ممنوعیت های نهادینه شده در جامعه اشاره دارد؛ خشونت ساختاری در ساختارها نهفته است و در توزیع نابرابر قدرت، منابع و فرصت ها نمایان می شود. پژوهش حاضر از نوع کیفی است و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بازخوانی آیات قرآنی مرتبط با صلح و خشونت می پردازد تا موضع قرآن را درباره این دو مقوله (بر مبنای تعریف و گونه بندی یوهان گالتونگ) به دست آورد. در این راستا آیات مربوط به اصول دین اسلام، اخلاق و معنویت اسلامی، هدف بعثت پیامبران الهی و شیوه های دعوت به دین را انتخاب و نسبت آن ها با صلح و خشونت را بررسی می کند. همچنین به مقایسه تطبیقی ویژگی های طاغوت وساختار اجتماعی جامعه تحت سلطه فرعون با مؤلفه های خشونت ساختاری پرداخته، نتیجه می گیرد اصول اسلام و دیگر آموزه های قرآنی - اسلامی صلح محور و خشونت ستیز بوده، پایه های محکمی برای صلح فرهنگی هستند اماخشونت فرهنگی و خشونت ساختاری را نفی کرده، آن ها را برنمی تابند.
۳۳.

دراسه علاقات التناص بین القرآن و الخطبه رقم 109 من نهج البلاغه فی الأسماء والصفات الإلهیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات حدیثه فی نهج البلاغه السنه الرابعه خریف و شتاء ۱۳۹۹ (۱۴۴۲ق) العدد ۱ (المتوالی ۷) 84 - 71

کلید واژه ها: القرآن نهج البلاغه الخطبه 109 الأسماء و الصفات الإلهیه التناص

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۸ تعداد دانلود : ۱۷۱
الخلاصه تعتبر نمذجه نص عن آخر أحد الأسالیب المهمه فی البحث الأدبی. یسمى هذا النوع من البحث الیوم بالتناص. تُظهر هذه العلاقه أن بعض النصوص تستفید من نصوص أخرى بالوعی أو باللاوعی، وتهدف إلى التأکید على أن کل نص ومتحدث یتأثر بنصوص ومتحدثین آخرین، سابقین کانوا أو لاحقین، ویستفید فی الوعی أو فی اللاوعی من کلماتهم و أفکارهم. تتناول هذه المقاله علاقه التناص بین القرآن و نهج البلاغه. القرآن نص مخفی أو غائب و نهج البلاغه هو النص الحاضر. یهدف المؤلف إلى توضیح عمق الصله بین هذین النصین، و اکتشاف تجلی نورانیه کلام الوحی فی کلام الإمام علی (ع). یدرس هذا البحث علاقه التناص بین القرآن و الخطبه 109 من نهج البلاغه فی مجال الأسماء و الصفات الإلهیه بالمنهج الوصفی التحلیلی و المقارن. ثم یحدد مختلف أنواع التناص بما فیها النفی الجزئی (الاجترار الناقص و الکامل)، النفی المتوازی (الامتصاص) والنفی الکلی (الحوار). تظهر نتائج هذه الدراسه أن أکثر حالات الإمام علیه السلام بالقرآن تنتمی إلى علاقه فئه التناص من نوع النفی المتوازی بحوالی 53٪ من الحالات و النفی الکلی و الاجترار الناقص بحوالی 24٪ من الحالات، بینما لم یتم استخدام الاجترار الکامل. الکلمات المفتاحیه: القرآن – نهج البلاغه – الخطبه 109- الأسماء و الصفات الإلهیه – التناص.
۳۴.

شکل گیری شخصیت عقلانی زنان از منظر قرآن و حدیث

نویسنده:
منبع: زن و فرهنگ سال یازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۴ 7-17

کلید واژه ها: قرآن شخصیت عقلانی زنان حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۴ تعداد دانلود : ۴۶۷
هدف پژوهش حاضر بررسی شکل گیری شخصیت عقلانی زنان از منظر قرآن و حدیث است.جامعه پژوهش، آیات وحیانی و تحلیل روایات اسلامی می باشد. نمونه پژوهش آیات قرآنی مرتبط با موضوع تربیت و عقل زنان بوده که بعد از واکاوی به بررسی شکل گیری شخصیت عقلانی زنان از منظر قرآن و حدیث پرداخته است. برای گردآوری اطلاعات از روش اسنادی و کتابخانه ای استفاده شد. بر اساس اطلاعات جمع آوری شده ،آیات و روایات مربوط به تربیت عقلانی زنان بررسی و تحلیل شد. نتایج حاصل از مطالعه در آیات وحیانی قرآن و روایات اسلامی نشان داد که، ویژگی های بارز زنان از قبیل ویژگی های جسمی، روحی و روانی که وظایف فردی و اجتماعی متفاوتی را در زندگی آینده آنان ترسیم می نماید، ناشی از تربیت عقلانی زنان می باشد و این تربیت عقلانی ،در شکل گیری شخصیت عقلانی آنها مؤثر است. پرورش ذهن و فکر و خرد زنان این فایده را داراست که اولا ابعاد وجودی او رشد و پرورش می یابد. وثانیا وسعت فکر و ترقی، او به جهت تربیت نسل، سبب پیشرفت جامعه خواهد شد.
۳۵.

A comparative study of the Law of Attraction and the Public Bestowal Tradition with a Semantic Approach(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 101 - 114

کلید واژه ها: قانون جذب سنت عطای عمومی معناشناسی قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲ تعداد دانلود : ۴۳
The law of attraction is widely considered one of the laws presented by non-specialist writers in academic sciences in today's global community. The formation of this view has been attributed to the authors of the New Thought movement. Examining this law from a Quranic point of view based on semantics helps determine to what extent this law is consistent with the prevailing traditions in the world from an Islamic point of view. For this purpose, the public bestowal tradition in this article was considered. Then, by examining the semantics of this tradition and its comparison with the law of attraction, it was found that some people achieve their worldly desires, but it depends on divine providence, and some achieve only a part of their desires, and the last group does not achieve their worldly desires in any way. Thus, in practice, the law of attraction is only effective for a specific group of people in terms of development.
۳۶.

نقدی بر دینی سازی قانون جذب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: الهیات تطبیقی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۲ 51 - 62

کلید واژه ها: قانون جذب راز دعا عرفان تجسم خلاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۵۸ تعداد دانلود : ۵۷۸
مروّجان داخلیِ قانون جذب، آن را تأییدشده متون دینی معرفی کرده اند؛ تا جایی که دعا در معارف دینی را همان قانون جذب دانسته اند؛ به طوری که اصرار و توجه به خواسته ها در دعا برای تحقق آنها در عالم خارج است. در این نوشتار بیان می شود تسلط نداشتن علمی بر معارف دینی و سوء برداشت از مفهوم و هدف دعا و اجابت آن و نیز تقطیع و تأویل غیرعلمی آیات، ایشان را به راه ناصواب کشانده است. رهبران قانون جذب، خواست انسان را اصل و اساس در رسیدن به خواسته ها می دانند؛ اما برخلاف نظر رهبرانِ قانون جذب، طبق برخی از آیات و روایات، خواست و اراده خدا در هر دو عالم حکم فرما بوده است و آن مقدار از خواسته انسان که به آن می رسد نیز به اراده خدا و به واسطه تلاش اوست، نه به دلیل تجسم و تصورش. در دعا نیز برخلاف ادعای قانون جذب، آدمی خدا را عطاکننده می داند، نه اینکه ذهن و باور خود را معطی بداند. همچنین هدف از دعا فقط خواستن حاجت نیست، بلکه هدف اصلی، اظهار فقر و مسکنت و بندگی به درگاه خداست. 
۳۷.

میقات موسی در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال دهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۷ 149 - 172

کلید واژه ها: تجلی تقاضای دیدار رؤیت عدم رؤیت شهود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۶ تعداد دانلود : ۱۱۲
هنگامه تقرب به پروردگار در اصطلاح عارفان قرآن پژوه «میقات» نام دارد، میقات حضرت موسی در سوره اعراف طی دو قالب «ساختاری: گزارش میقات مقدماتی به مدت سی شب و تکمیلی به مدت ده شب» در آیه 142 از سوره اعراف، و مرحله محتوایی گزارش «تقاضای رؤیت توسط موسی و پاسخ پروردگار» در آیه 143 از همین سوره، مطرح شده است. در این رابطه سه دیدگاه 1- تقاضای دیدار حسی یعنی رؤیت پروردگار با چشم سر به نیابت از قومش، 2- تقاضای دیدار حسی یعنی رؤیت پروردگار با چشم سر برای خودش، 3- تقاضای دیدار شهودی بی واسطه برای خودش، مطرح شده ولی با توجه به شأن پیغمبری و قرائن قرآنی از جمله نزول عذاب آسمانی «صاعقه» در پی درخواست دیدار حسی توسط قومش، هرگز آن حضرت تقاضای دیدار حسی به نیابت از قوم و یا برای خودش نداشته؛ بلکه با توجه به اینکه قبلاً از شهود با واسطه در شنیدن ندایی از درخت در کوه طور بهرمند شده بود در میقات تقاضای دیدار شهودی بی واسطه از پروردگار نمود که با توجه به نداشتن ظرفیت لازم برای دیدار شهودی بی واسطه، خداوند بر کوه تجلی نمود و موسی مدهوش گردید.
۳۸.

بررسی تحول معنای واژه«تقوا» با تأکید بر سیر نزول قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال بیست و هشتم دی ۱۳۹۸ شماره ۲۶۵ 57-65

کلید واژه ها: تقوا حفظ و صیانت ترتیب نزول تحول معنا توسعه معنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۹ تعداد دانلود : ۴۰۵
کتب لغت، واژه «تقوا» و مشتقات آن را براساس معنای رایج پیش از اسلام، به معنای «حفظ» دانسته و در فهم آن از معنای «خوف» بهره جسته اند. این واژه، پیش از اسلام بیشتر کاربردی عادی و غیردینی دارد. در پژوهش حاضر، از پسِ مطالعه توصیفی تحلیلی ماده «تقوا» در کتب لغت و معنای رایج آن در عصر نزول و نیز مطالعه کمّی واژه، تغییر و توسعه معنایی آن بر مبنای ترتیب نزول سوره های قرآن، مورد بررسی قرار گرفته و روشن شده که کاربرد واژه در قرآن در دوران مدنی اسلام به شکل چشم گیری افزایش داشته است. همچنین مشخص گردید که واژه با نگهداشت معنای پیشین خود و همایندی با ایمان و عمل صالح در قرآن، به گونه ای توسعه یافته که کل «نظام بندگی و عبودیت پروردگار» بر پایه آن استوار شده، و خط سیر انسان مؤمن تا رسیدن به مقام قرب الهی را ترسیم کرده است.
۳۹.

تحلیل نشانه شناختی گفتمان در سوره "نبأ" بر اساس الگوی تنشی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان پژوهی سال یازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۰ 119 - 148

کلید واژه ها: سوره نبأ ضرب آهنگ گفتمان نشانه شناسی تنشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۴ تعداد دانلود : ۴۳۶
ساختار الگوی تنشی از دو محور عمودی ( فشردگی) و افقی ( گستردگی) تشکیل شده است. هر محور نیز یک سطح برونه ای و یک سطح درونه ای دارد. دو فرا ارزش کیفی (فشرده) و کمی (گسترده) سطح برونه ای محور ها را تشکیل می دهند و ارزش ها در درون این محورها شکل می گیرند. همبستگی بین محورها نیز سبب تولید معنا می شود. از آنجا که بر گفتمان نوسانی سوره «نبأ» نیز رابطه ی گستره ای و فشاره ای حاکم است، این سوره قابلیت دارد به روش الگوی نشانه شناختی تنشی مورد بررسی قرار گیرد. در این سوره با گفتمانی زنده مواجه هستیم که از نگاه گفته یاب معانی سیّال و تأویل پذیر دارد. در این مقاله طرحواره های رابطه تنشی در گفتمان سوره نبأ بررسی می شود تا هدف ارزشی گفتمان در این سوره مشخص شود. از آنجا که جهت گستره و فشاره در فرآیند گفتمانی سوره نبأ متغیر بود در این سوره با سه نوع الگویِ تنشیِ افزایشی، صعودی و نزولی از انواع چهارگانه هم پیوندی فشاره و گستره مواجه شدیم. در مقاله به تفصیل این سه نوع هم پیوندی در فضای تنشی سوره نبأ تبیین شده است
۴۰.

بررسی نسبت انسان و عالم هستی براساس روابط جانشینی در زبان نمادین قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 53 - 72

کلید واژه ها: قرآن نماد روابط جانشینی السماوات والارض انسان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۵ تعداد دانلود : ۳۸۱
قرآن به عنوان متنی ادبی دارای گونه های زیبایی شناختی است که لایه های معنایی به هم پیوسته آن در عین یکپارچگی معنایی در چینش واژگان «تفصیل» یافته است؛ بنابراین نیازمند ابزاری است که مخاطب را تا عمیق ترین این لایه ها رهنمون شود و او را به فضای این یکپارچگی معنایی نزدیک کند. نماد، نشانه امری قدسی و فرودآمده از عوالمی فراتر از انسان است که خود را در بستر واژگان می نمایاند تا رشته پیوند میان انسان و این معانی قدسی باشد. جایگزینی مفهومی بر مفهوم دیگر نخستین کلید کشف نماد در متن است که همان تشبیه و استعاره است. در این پژوهش تلاش شده است میان آیات قرآن رابطه میان انسان و عالم هستی با توجه به ویژگی هایی متناظر یکدیگر بررسی شود. نتیجه اینکه قرآن کریم با ایجاد تناظر میان وجود انسان با اجزای هستی، مخاطب خود را با تغییرات، ویژگی ها و حالات اجزای هستی همراه کرده و مسیر او به سمت رشد و تعالی را هماهنگ با اجزای عالم هستی به تصویر کشیده است. این تناظر درنتیجه ایجاد رابطه جانشینی میان انسان و عالم هستی و در مواردی سایر اجزای عالم رخ داده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان