محمدرضا بارانی

محمدرضا بارانی

مدرک تحصیلی: استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهرا(س)

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۴۱ مورد.
۲۱.

بازکاوی عوامل شکوفایی علمی تمدن اسلامی دوره فاطمیان از دیدگاه غربیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱ 37 - 57

کلید واژه ها: تمدن اسلامی خاورشناسان شکوفایی علمی غربیان فاطمیان مذهب اسماعیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۳ تعداد دانلود : ۶۷۱
دوره فاطمیان از دوره های مهم در شکوفایی تمدن اسلامی به شمار می رود. با توجه به تشیع فاطمیان و تأکید اساسی آنان بر مذهب، بسیاری از ناظران غیرمسلمان در بررسی عوامل شکوفایی علمی دوره فاطمیان به عوامل مذهبی این شکوفایی نیز پرداخته اند. در این نوشتار، دیدگاه های اندیشمندان غربی درباره عوامل مذهبی و نیز سیاسی و اقتصادی شکوفایی علمی تمدن اسلامی دوره فاطمیان بررسی خواهد شد. مطالعه داده ها و تحلیل های این اندیشمندان، روشن می سازد که غربیان ازیک سو، نقش خلفا و دولت مردان فاطمی و پشتیبانی های آنان و رقابت با عباسیان و مدارای سیاسی مذهبی و از سوی دیگر، ماهیت مذهب اسماعیلی، تلاش برای گسترش مذهب، سازمان دعوت اسماعیلی و تأثیر اندیشه های فلسفی و عقلانی یونانی و نوافلاطونی و امتزاج آن با مذهب اسماعیلی را در شکوفایی علمی این دوران مؤثر دانسته اند. برخی از این عوامل در آثار مورخان مسلمان نیز بیان شده و پژوهشگران غربی نیز گاه نظریاتشان را از این آثار برگرفته اند، اما برخی عوامل، مانند تأثیر اندیشه های فلسفی و عقلانی یونانی و نوافلاطونی، بیشتر در آثار آنان بازتاب یافته و تأکید شده است. در تعلیل این مطلب، می توان گفت به سبب آنکه این عوامل را در دگرگونی و تطور مذهب اسماعیلی موثر دانسته اند، ریشه شکوفایی علمی در تمدن اسلامی را به بیرون از جهان اسلام و در حقیقت، به تمدن غرب و یونان وابسته کرده اند.
۲۲.

تحلیل جامعه شناختی جنبش مختار ثقفی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال نهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۳ 51-75

کلید واژه ها: جنبش اجتماعی مختار ثقفی موالی امام سجاد (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۰ تعداد دانلود : ۵۸۰
جنبش ضداموی و ضدزبیری مختار، یک جنبش اجتماعی- انقلابی بود که با هدف خونخواهی امام حسین (ع) و برپایی حکومت عدل شکل گرفته بود. از این رو بررسی جامعه شناختی این جنبش می تواند در ارزیابی آن کمک زیادی کند. این پژوهش پس از گردآوری داده های تاریخی با رویکرد جامعه شناختی بر پایه چهار محور بنیادی: فرآیند، ساختار و ارتباط با کنش گران جنبش و باورها و نقش نیروهای کنش زا به تحلیل جامعه شناختی این جنبش پرداخته است. دستاورد پژوهش نشان دهنده آن است که در پی دست یابی موالی به حقوق خویش، مختار به عنوان رهبر کاریزماتیک توانست موالی و شیعیان را همراه نماید؛ اما به دلیل ناسازگاری باورها با برنامه ها و اهداف، نهادی نشدن جنبش در عراق و هم چنین قدرت طلبی مختار، این جنبش دچار بحران شد و به سبب نداشتن تأیید امام سجاد (ع) به شکست کشیده شد.
۲۳.

بررسی و سنجش ماهیت شیعی امامی رخداد حرّه واقم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۵ 1 - 27

کلید واژه ها: واقعه حره امام سجاد قیام شیعی عبدالله بن حنظله مسلم بن عقبه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۴ تعداد دانلود : ۴۶۷
قیام حرّه، رخداد منحصر به فردی است که دستیابی به درک درستی از واقعیت های آن و تشخیص میزان نزدیکی و ارتباط آن با اندیشه تشیع، مستلزم شناسایی ابعاد مختلف و ماهیت آن است. همچنین باید این قیام بر اساس معیار و شاخصی مبنا سنجیده شودتا بتوان تصویری تا حد ممکن نزدیک به واقع وکمی شده از ارتباط آن با قیام های شیعی به دست آورد. از این رو نخست گزارش های این قیام برای دستیابی به چیستی، چرایی و چگونگی وقوع آن مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است با استناد به آنها و البته پس از اصطلاح شناسی (ترمینولوژی) واژه حره، مختصات زمانی و مکانی آن شناسایی و تبیین شود. همچنین دلایل شکل گیری قیام و دیدگاه های مختلفی که در خصوص آن وجود دارد واکاوی شده و دلایل مربوط به هر دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته است. پس از آن، واقعه حره بر اساس صحیح ترین روایت های موجود که با شاخص های سنجش صحت گزارش های تاریخی مورد پذیرش نگارنده تطبیق دارد، گزارش شده که دستیابی به تصویری تا حد ممکن نزدیک به واقع از این قیام را ممکن می سازد. افزون بر آن و در ادامه دستگاه سنجشی شناسایی اعتبار قیام های شیعی تشریح و واقعه حره بر اساس این دستگاه مورد ارزیابی قرار گرفته است.
۲۴.

راهبردهای دستیابی به بینش وحدت اسلامی در کلام رضوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال ششم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۲۳ 127 - 152

کلید واژه ها: امام رضا (ع) مأمون سیره وحدت اسلامی امت اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۳ تعداد دانلود : ۴۶۵
دستیابی به بینش وحدت اسلامی و تشکیل امت واحده که مبنایی قرآنی دارد، از دیرباز مورد توجه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و امامان معصوم (علیهم السلام) بوده است. از این رو، در عصر امام رضا (علیه السلام) و در پی گسترش بحث های کلامی، موقعیتی پیش آمد که امام توانست با استفاده از شرایط موجود با بزرگان ادیان و مذاهب اسلامی مباحثه و مناظره کند و گامی در جهت اتحاد میان مسلمانان بردارد. این مقاله با انگیزه یافتن راهبردهای دستیابی به وحدت اسلامی با توجه به کلام رضوی به نگارش درآمده است. از این منظر، پرسش این پژوهش آن است که راهبردهای دستیابی به وحدت اسلامی در کلام امام رضا (علیه السلام) چیست و چگونه می توان به آن نائل شد؟ روش پژوهش توصیفی تحلیلی و از نوع بنیادی است که با مطالعه کلام رضوی، راهبردهای رسیدن به وحدت اسلامی آشکار خواهد شد. مطالعات و بررسی کلام امام رضا (علیه السلام) به انگیزه شناسایی راهبردهای وحدت اسلامی نشان داد عالم آل محمد (صلی الله علیه وآله) در برابر خلافت عباسی در شرایط مختلف با سخنان بجا و اقدام صحیح خود، میان مسلمانان برابری و یکدلی برقرار و بر فرهنگ همدلی، اتحاد و وحدت اسلامی میان تمام مسلمانان تأکید کرده اند. مهم ترین راهبردهایی که امام رضا (علیه السلام) در احادیث خود در زمینه وحدت اسلامی بیان داشته اند، عبارت است از: بینش توحیدی، تأکید بر قرآن، تمسک به سیره نبوی، توجه به آرمان مهدویت گرایی، مداومت بر ذکر صلوات بر محمد (صلی الله علیه وآله) و خاندان مطهرش (علیهم السلام)، توجه دادن به اصول و مبانی وحدت در مناظره ها و اخوت ایمانی.
۲۵.

تحلیل سلسله مراتبی عوامل شکست جنبش نفس زکیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال سی ام تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۶ (پیاپی ۱۳۶) 87 - 116

کلید واژه ها: نفس زکیه عوامل سیاسی عوامل اجتماعی تحلیل سلسله مراتبی روش کمّیAhp

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۴ تعداد دانلود : ۳۱۵
عباسیان پس از برآمدن، با چالش واگرایی علویان، شیعیان و مشروعیت اجتماعی روبه رو شدند و جنبش نفس زکیه در برابر خلافت عباسی مهم ترین آن بود که بازتاب سیاسی و اجتماعی گسترده ای در بین مردم داشت؛ هرچند که نهادینه نشد و شکست خورد. ارزیابی میزان تأثیرگذاری عوامل سیاسی و اجتماعی در این شکست بسیار ارزشمند است. در این نوشتار، برای ارزیابی میزان تأثیرگذاری هر یک از عوامل سیاسی و اجتماعی و مقایسه داده های کتابخانه ای، شاخص های مورد توجه عوامل سیاسی و اجتماعی شناسایی شدند و با بهره گیری از روش کمّی «AHP» در چهار گام به تحلیل سلسله مراتبی جنبش نفس زکیه پرداخته شد تا میزان تأثیر عوامل اجتماعی و سیاسی در شکست جنبش نفس زکیه مشخص شود. دستاورد پژوهش این است که گرچه این جنبش در آغاز به دلایل سیاسی و اجتماعی پدید آمد و جامعه آماده پذیرش رهبری کاریزمایی محمد شد، اما چالش های اجتماعی فراروی محمد، از یک سو او را از جامعه دور کرد و از سوی دیگر تدبیرهای خلیفه زمینه ساز از دست رفتن جایگاه کاریزمایی او در جامعه شد. بنابراین میزان تأثیر عوامل اجتماعی در شکست جنبش نفس زکیه بر عوامل سیاسی پیشی گرفت.
۲۶.

بازخوانی مهدی انگاری زیدبن علی؛ بسترشناسی و فرایندشناسی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال هجدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۷۲) 49 - 76

کلید واژه ها: مهدی باوری موعودگرایی زیدیه زیدبن علی فرق اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۸ تعداد دانلود : ۳۸۳
بازشناخت چرایی و چگونگی مهدی انگاری زیدبن علی (80 122ق) از سوی برخی از هواداران او، موضوع اصلی پژوهش پیش روست که از کارکردهای اجتماعی ویژه ای در همان زمان، و در بسترسازی برای بارورشدن این اندیشه در میان زیدیان در دوره های بعد برخوردار بوده است. این نوشتار با بهره گیری از منابع معتبر و تحلیل داده ها، تلاش می کند تا تصویری از روند مهدی انگاری زید را با توجه به بسترها و عناصر تشکیل دهنده این باور ارائه کند. به نظر می رسد، هم زمان با ظهور زید در کوفه، اندیشه مهدویت در میان برخی از هواداران او به شکل جدی مطرح شد و با توجه به میراث حدیثی موجود، زید را عنصری یاری شده از سوی خداوند و شکست ناپذیر، یعنی «منصور» دانستند و سپس، در همان زمان، زید به عنوان یک فاطمی مبارز، نامزد عنوان «مهدی» گردید که با شکست و نمایش پیکرش در کوفه، این اندیشه در کوتاه مدت روند ایستایی پیدا کرد.
۲۸.

تأثیر عوامل زمینه ساز سیاسی بر جایگاه عیّاران در درگیری های نظامی و مذهبی بغداد در دوره آل بویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال یازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۶ 1-24

کلید واژه ها: آل بویه بغداد عیاران رقابت های نظامی درگیریهای مذهبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۰ تعداد دانلود : ۱۷۰
محمدرضا بارانی [1] هنگامه کارگر [2] چکیده استقرار حاکمیت آل بویه بر بغداد در قرون چهارم و پنجم قمری، زمینه ساز روندی از درگیری های نظامی و مذهبی با عملکرد تأثیرگذاری رقابت های مادی نظامیان (ترک و دیلم) بر درگیری های مذهبی (شیعیان و اهل تسنّن) در جامعه شد. در این میان ، عیاران به بازوهای عملیاتی نیروهای نظامی تبدیل شدند. در نوشتار حاضر تلاش شده است با بررسی تأثیر عوامل زمینه ساز سیاسی بر فعالیت عیّاران در درگیری های نظامی و مذهبی ، جایگاه این گروه در این درگیری ها تبیین شود. گزارش های تاریخی گواه آن است که حاکمیت سیاسی بغداد با رویکرد مذهبی شیعه گرایانه، زمینه ساز سه دوره متفاوت برای فعالیت عیاران بوده است. بر این اساس، در بازه زمانی 334-367 ق. عیّاران در پیوستگی با روند درگیری های نظامی و مذهبی بوده اند، اما پس از دوره رکود فعالیت آنها طی سال های 367 -379 ق، قدرت گیری دوباره این گروه در سال های 379 -447 ق. با استقلال نسبی از روند درگیری های یادشده همراه بود و عیّاران در این دوره مسیر خویش را با فعالیت هایی چون غارت های مستقل از درگیری های نظامی و مذهبی، هماوردی با نیروهای نظامی و نقش آفرینی در ساختار حکومتی آل بویه در پیش گرفتند. واژه های کلیدی : آل بویه، بغداد، عیّاران، رقابت های نظامی، درگیری های مذهبی [1] . استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهراء(س)، تهران m.barani@alzahra.ac.ir [2] . کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه الزهراء(س)، تهران h_kargar88@yahoo.com
۲۹.

تحلیل سخنان امام حسین(ع) از مدینه تا مکه بر پایه ی کنش های گفتاری جان سرل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال یازدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴۲ ۳۷-۶۹

کلید واژه ها: کنش گفتاری جان سرل جنبش عاشورا امام حسین (ع) مدینه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۳ تعداد دانلود : ۳۲۲
جنبش امام حسین (ع) در الگوسازی اندیشه ای و رفتاری شیعیان نقش بسیار بنیادی داشته و تحلیل های گوناگونی از آن شده است. با این همه چنین می نماید که بهره گیری از نظریه های زبان شناسی می تواند افق های تازه ای در تحلیل تاریخی این جریان مذهبی-اجتماعی بگشاید. این نوشتار بر پایه ی نظریه ی کنش های گفتاری جان سرل (1999) در پنج گروه اظهاری، ترغیبی، عاطفی، تعهدی و اعلامی به تحلیل سخنان امام حسین (ع) در گام آغازین جریان عاشورا از مدینه تا مکه می پردازد. نظریه ی کنش گفتاری در زمینه ی تحلیل گفتمان، بر عملکرد زبان تأکید دارد و سخن گفتن را یک کنش دانسته است. با کاربست این نظریه، ضمن بررسی لایه های زبانی یک اثر، ویژگی ها و زوایای پنهان متن را می توان بررسی و آشکار کرد. پژوهش نشان می دهد که کنش های اظهاری در سخنان امام (ع) بیش از دیگر کنش هاست و وی آنها را در عباراتی به قصد معرفی خود، بیان شرایط و قصد خویش بیان کرده است. کنش های ترغیبی، عاطفی و اعلامی با اختلاف قابل توجهی کمتر از کنش های اظهاری به کار رفته اند. در سخنان امام (ع) هیچ ترغیبی مبنی بر همراه کردن دیگران با خود دیده نمی شود و او حتی به دنبال دعوت پنهانی یا برانگیختن مردم برای حمایت از خود نیست. بررسی بافت موقعیتی و کنش های گفتاری این سخنان نشان می دهد که حسین (ع) در این مرحله از حرکت خود، قصد جنبش یا ساماندهی برای گرفتن حکومت را ندارد و عملکرد ایشان عملکردی واکنشی بوده است، نه کنشی.
۳۰.

بررسی استنادی کتاب عاشورانگاری تسلیه المُجالس و زینه المَجالس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۵ (پیاپی ۱۱۰) 35 - 70

کلید واژه ها: عاشورانگاری تسلیه المجالس و زین ه المَجالس حائری استنادهای منابع شیعه استنادهای منابع اهل سنت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۷ تعداد دانلود : ۳۰۰
برگزاری آئین سوگواری عاشورا و گرایش علمای شیعه به نگارش عاشورا در دوره صفوی برای تقویت یکپارچه سازی تشیع در ایران بسیار کارساز بود. یکی از اثربخش ترین آثار، کتاب تسلی ه المُجالس حائری است. برای شناخت جایگاه علمی این عاشورانگاری، بررسی استنادهای آن به منابع شیعی و اهل سنت بسیار راهگشا بوده و هدف اصلی این نوشتار است. این نوشتار در پی بررسی استنادهای شیعی و سنی تسلی ه المُجالس با رویکرد توصیفی تحلیلی و روش گردآوری داده ها به شیوه کتابخانه ای است تا میزان استناددهی این اثر به منابع شیعی و سنی روشن شود. دستاورد پژوهش آن است که این عاشورانگاری با 66درصد استناد به منابع شیعی و 21درصد استناد به منابع سنی و بیشترین استناددهی به منابع سده ششم مانند مقتل خوارزمی با 46 استناد و سپس منابع سده چهارم مانند کامل الزیارات ابن قُولِوَیْه با 34 مورد، از جایگاه اثرگذاری فراوانی برخوردار بوده است. استناد این عاشورانگاری، به منابع دوره میانی، نشان از جایگاه مناسب علمی آن دارد. بررسی متن کتاب، نشانگر آن است که استناد به منابع سنی با دیدگاهی هم گرایانه نسبت به منابع روایی اهل سنت رخ داده است. همچنین گونه های مختلف منابع استنادی نشان از بیشترین استناد به منابع تفسیری در متون شیعی و مقتل در متون اهل سنت دارد.
۳۱.

چرخش ماهیت شیعی جنبش عباسیان از آغاز تا آستانه خلافت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و یکم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۸۴) 79 - 112

کلید واژه ها: عباسیان شیعیان چرخش اندیشه باورهای شیعی علویان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۰ تعداد دانلود : ۳۲۱
خویشاوندی نسبی عباسیان با خاندان رسالت، پیروی از امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) در برابر امویان، پی گیری خون خواهی شهیدان عاشورا، شعارهایی مانند الرضا من آل محمد و یا منصور و گزارش هایی درباره منصور و مهدی بودن فرزندان آنان، زمینه ای فراهم آورده بود که عباسیان در دوره پیش از خلافت دارای گرایش شیعی و مانند کیسانیه و زیدیه از گروه های شیعی شمرده شود. همسانی و همسویی ماهیت جنبش عباسیان با این نمادهای شیعی از موضوعات شایسته پژوهش است. این مقاله با روش گردآوری داده ها و تتبع کتابخانه ای و با رویکرد وصفی و تحلیلی به بررسی انتقادی ماهیت جنبش شیعی عباسیان می پردازد. این ارزیابی نیازمند سنجه هایی در زمینه جایگاه اجتماعی جنبش، جایگاه دینی رهبران جنبش، رفتار رهبران عباسی، انگیزه و اهداف جنبش و دست آورد جنبش برای شیعیان است تا میزان باور و همراهی عباسیان با اندیشه های شیعی در فرآیند جنبش تا دست یابی به خلافت روشن گردد. یافته های این پژوهش نشان دهنده آن است که هم گرایی جنبش عباسیان با باورهای شیعی در یک فرآیند پنهان چرخش داشته است و گام به گام به اندیشه های گروه های رقیب شیعه گرایش پیدا کرده است.
۳۲.

تحلیل جامعه شناختی گسست هویت اجتماعی جنبش ابن طباطبا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال سیزدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۱ 27-53

کلید واژه ها: جنبش زید بن موسی ابن طباطبا ساختار فرآیند باور نیروهای کنش زا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۸ تعداد دانلود : ۱۷۵
تحلیل جامعه شناختی گسست هویت اجتماعی جنبش ابن طباطبا با تکیه بر نقش زید بن موسی کاظم محمدرضا بارانی[1]، زینب میرزایی مهرآبادی [2] چکیده عباسیان در نخستین دهه های فرمانروایی، با جنبش های شیعیِ پیروِ اندیشه سیاسی زید مواجه شدند. یکی از این جنبش ها که در زمان مأمون و به سال 199هجری قمری رخ داد، جنبش ابن طباطبا است. با آنکه گستره جغرافیایی این جنبش در مدت زمان کوتاهی، از کوفه تا حجاز و از شرق تا اهواز را در برگرفت، به دلیل گسست از هویت اجتماعی خاندانی خود به پیروزی نرسید. تحلیل هویت اجتماعی جنبش ابن طباطبا با تکیه بر نقش زید، مسئله بنیادی این پژوهش است که بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و با روش تحلیلی انجام شد. بررسی جامعه شناختی گسست هویت اجتماعی جنبش ابن طباطبا، بر اساس چهار محور هویت ساز اجتماعی یعنی، ساختار، فرایند، باورهای جنبش و نیروهای کنش زا صورتبندی شد تا محورهای بنیادین هویت اجتماعی جنبش و نقش زید در دگرگونی این هویت بررسی و هویت شیعی آن روشن شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که زیدبن موسی به همراه دیگر علویان، با بهره گیری از ابزار و رفتارهای ناپسند، در پی گسترش جنبش در میان تمامی مردم منطقه و دیگر سرزمین ها بود. رفتار خشونت بار در اداره شهرها و در برابر رقیبان، مانع از آن شد که آنها باورهای جنبش را نهادینه و مردم را با خود همراه کنند. به سخن دیگر، هویت شیعیِ جنبش، توان نهادینه سازی اندیشه خود را در میان پیروانش نداشت و در نتیجه، با از دست دادن پایگاه اجتماعی شکست خورده و از پیروزی بازماند. واژه های کلیدی: جنبش، زیدبن موسی، ابن طباطبا، ساختار، فرآیند، باور، نیروهای کنش زا [1] . استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهراء (س)، تهران، ایران m.barani@alzahra.ac.ir [2] . دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه الزهراء (س)، تهران، ایران Z.mirzaei@alzahra.ac.ir تاریخ دریافت : 17/11/1400- تاریخ تأیید: 30/1/1401
۳۳.

بررسی گرایش مذهبی دولت شیعی ادریسیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال هشتم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۰ 74-92

کلید واژه ها: ادریسیان دولت های شیعی مغرب الاقصی زیدیه ادریس بن عبدالله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۶ تعداد دانلود : ۵۵۷
ادریس بن عبدالله، بازمانده جنبش شهید فخ، حکومتی در مغرب الاقصی (172-375) پایه ریزی کرد. گزارش های تاریخی درباره ماهیت مذهبی دولت ادریسیان اختلاف دارند. پیوند خانوادگی بنیان گذار این حکومت با خاندان پیامبر 6 نشانه باورهای شیعی آن دانسته شده است. رواج اعتقادات مالکی و معتزلی در قلمرو این حکومت از یک سو، و عملکرد ادریسیان و باورهای آنان به اندیشه های زیدیه ازسوی دیگر، و همچنین سازش با امویان اندلس و عبیدیان و خواندن خطبه به نام آنان و بعضاً همراهی ایشان با خوارج بر پیچیدگی گزارش ها افزوده است. این مقاله، با گردآوری داده های کتابخانه ای و بررسی گفتار و رفتار ادریسیان بر پایه سنجه های رفتاری دولت های شیعی، ازجمله وضع رسمیت تشیع در حکومت ادریسیان و نحوه مواجهه و مناسبات آنان با عالمان شیعی، نشانه های گرایش ادریسیان را به تشیع و نیز اعتزال، و مذهب مالکی ارزیابی خواهد کرد.
۳۴.

التأثیر الفکری المتبادل بین الإمامیه والمعتزله فی عصر البویهیین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی العلوم الانسانیه دوره ۱۵ سال ۱۴۲۹ شماره ۴ 29-62
تعداد بازدید : ۲۴۱ تعداد دانلود : ۱۵۷
لقد کان القرن الرابع - بعد وصول البویهیین إلى سده الحکم - مسرحاً لتطورات فکریه وحضاریه واسعه، وخاصه بغداد التی کانت محلاً للعدید من الجماعات والفرق، حتى صارت مدینه لاتباع الأدیان والمذاهب الإسلامیه المختلفه، وفی هذا السیاق کانت العلاقات بین المعتزله والامامیه وعلاقاتهم الوثیقه بالبویهیین سبباً فی حصول تطورات هامه وحتی نتمکن من معرفه التأثیر المتبادل بین الإمامیه و المعتزله سنحاول فی هذا البحث دراسه التأثیر الفکری المتبادل بینهما. وعلى الرغم من أن أکثر الأبحاث الفکریه تحمل صبغه کلامیه إلا أن هذا البحث یقوم بدراستها من وجهه نظر تاریخیه، کما یقوم بدراسه کل مسأله على حده مع بیان تأثّر کل فرقه بالأخری مع ذکر الأمثله. من جدیر بالذکر أن التأثیر المتبادل المبحوث عنه هنا أعم من العلاقات الودیه والنزاعات، وبما أن علاقاتهم فی الأساس کانت مبنیه على التخاصم والن زاع ثم تحولت بصوره تدریجیه إلى علاقات ودیه وتوافقیه، لذا تمت إضافه أمثله تشیر إلی الخصام والن زاع القائم فیما بینهم آنذاک.
۳۵.

مقبولیت اجتماعی خلفای فاطمی در پرتو کارکرد نشاط اجتماعی آیین های مردمی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۵۵) 25 - 40

کلید واژه ها: فاطمیان آیین های مردمی نشاط اجتماعی همبستگی اجتماعی مقبولیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۷ تعداد دانلود : ۱۲۹
خلافت فاطمی در قاهره، برای تقویت جایگاه سیاسی و اجتماعی، به مقبولیت مردمی نیازمند بود تا در برابر خلافت عباسیان و پیروان اهل سنت مصر توانمند باشد. رویکرد خشونت بار آنها در مغرب، آسیب های فراوانی به خلافت فاطمیان وارد کرد و مقبولیت اجتماعی را از دست دادند؛ بنابراین بررسی رویکرد آنها در به دست آوردن مقبولیت مردمی و کارکرد نشاط اجتماعی از بایسته های پژوهش درباره فاطمیان است. نوشتار کنونی با روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد تاریخی، کارکرد نشاط اجتماعی آیین های مردمی مصر را در مقبولیت اجتماعی خلفای فاطمی واکاوی کرده است. در این زمینه، مقاله برای روشن شدن تأثیر نشاط اجتماعی در مقبولیت مردمی، کارکرد فرهنگی آموزشی و کارکرد اجتماعی نشاط اجتماعی را در زمینه توانمندسازی و مقبولیت خلافت فاطمیان برای رویارویی با خلافت عباسی و همراه کردن مردم مصر با اندیشه های تشیع بررسی کرده است. بررسی ها نشان داد برگزاری آیین های مردمی با کارکردهای سه گانه فرهنگی نشاط اجتماعی شامل کارکرد نمادین، کارکرد آموزشی و کارکرد تحمل پذیری و نیز کارکردهای سه گانه اجتماعی نشاط اجتماعی شامل کارکرد نظارت اجتماعی، کارکرد سرسپردگی به خلفای فاطمی و کارکرد انسجام اجتماعی در زمینه اهداف فاطمیان بسیار راهگشا بوده است؛ همچنین مقبولیت مردمی خلافت فاطمی را به همراه داشته است.
۳۶.

بررسی آماری استنادات گزارش های تاریخی مدینةُ مَعاجز الأئمة الاثنی عَشَر درباره عاشورا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ و فرهنگ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۰۵ 123 - 91

کلید واژه ها: هاشم بحرانی مدینهُ مَعاجز آثار زیارات و مناقب آثار تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۰ تعداد دانلود : ۱۰۶
برگزاری آیین سوگواری عاشورا و عاشورانگاری در دوره صفوی برای تقویت تشیع و آموزه های شیعی در ایران بسیار راهگشا بود. در میان این آثار، کتاب مدینهُ مَعاجز الائمه بحرانی نقشی مهم داشت. ازاین روی بررسی استنادات این اثر به منابع شیعی سنی ضروری می نماید. در این نوشتار، این کار با روش تلفیقی یعنی گردآوری داده ها به شیوه کتابخانه ای و ارائه آمار استنادات با جدول و نمودار صورت گرفته تا پس از بررسی میزان استناددهی این اثر به منابع شیعی و سنی، جایگاه استنادی آن روشن گردد. دستاورد پژوهش نشان می دهد، 95% استنادات این کتاب به منابع شیعی و 5% به منابع سنی بوده استدر کل این کتاب با توجه به بهره گیری از منابع نامعتبر و هم دوره خود، از جایگاه علمی بالایی برخوردار نیست. بحرانی برای نشان دادن نوعی همسویی با متون سنی برای اتمام حجت بر اهل سنت، به آن ها استناد کرده است. در میان منابع شیعی که بحرانی از آن ها سود برده است، آثار مربوط به مناسک، زیارات و مناقب بیشترند. در میان منابع اهل سنت نیز منابع تاریخی بیشتر مورد رجوع و استناد بوده اند.
۳۷.

واکاوی شیعه گری و ماهیت مذهبی فرقه اهل حق غرب ایران(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال شانزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۶۴

کلید واژه ها: اهل حق ماهیت فکری ماهیت مذهبی ج‍م یارسان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۵ تعداد دانلود : ۱۳۷
با توجه به اختلافهای بسیار بین باورهای انشعاب های داخلی یک دین و مذهب در شناخت باورهای اصیل و ارتباط فکری میان مذاهب نقش بسیار مهمی دارد. در این میان شناخت فرقه ها و گروه های مختلف شیعی به دلیل تاثیرگذاری از فرایند حوادث مهم تاریخ اسلام از جایگاه ارزشمندی برخوردار است. دیدگاه های اشتباهی درباره این فرقه پدید آمده که از «سر مگو» بودن اسرار اهل حق نزد آنان سرچشمه گرفته است، تا جایی که گروه های علی اللهی، اهل حق و شیطان پرستان را در یک رده به شمار آورده و تفکیک آنان از گروه های غالی و شباهت های اعتقادی برخی خاندان های اهل حق با تشیع دوازده امامی، نیازمند دانستن ماهیت فکری و مذهبی آنان است. در این راستا بررسی پیدایش این فرقه و بنیانگذاران آن، باورهای آنان در اصول دین و به ویژه امامت، تعداد امامان و جایگاه امام و نیز برخی آداب و احکام دینی آنان مانند نماز، روزه، قبله، حج و مقدسات پنجگانه این فرقه از مسایل مهم برای پژوهش است. در این پژوهش شیعه گری فرقه اهل حق غرب ایران و با تکیه بر کرمانشاه و شناخت مبانی فکری و مذهبی این فرقه، با تکیه بر اسناد فرقه اهل حق و سخنان پیروان این فرقه انجام شده است و به گونه ای تحقیق میدانی بوده است.
۳۹.

تبیین رویکرد کلامی- تاریخی علامه مجلسی در نگارش سیره نبوی مبتنی بر کتاب حیات القلوب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال شانزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۰ 70 - 95

کلید واژه ها: سیره نگاری علامه مجلسی حیات القلوب رویکرد کلامی - تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۴ تعداد دانلود : ۹۸
مجلسی از مشهورترین محدثان عصر صفوی در تمامی آثار خود در پی تدوین و ساختارمند کردن آموزه های شیعه امامیه بوده است. رسمیت زبان فارسی در ایران عصر او و فراوانی گویشوران به زبان فارسی در آن دوران، زمینه نگارش سیره نبوی در حیات القلوب به زبان فارسی ساده، بر مبنای روایات شیعی و با استناد به منابع اهل سنت، در راستای تبلیغ دین و تثبیت باورهای شیعه برای مجلسی در عصر صفوی با مخاطبان بیشتری به ویژه از میان عامه مردم را فراهم ساخت. این پژوهش بر آن است با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و با توجه به بستر زمانی و مکانی، بر اساس موضوع بندی کتاب حیات القلوب، به معرفی گزاره های تبیین کننده رویکرد کتاب پرداخته و نشان دهد که مجلسی با چه رویکردی در نگارش تاریخ به تبیین آموزه های کلامی تلاش داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد سیره نبوی و تاریخ نگاری، در نظر مجلسی ابزاری برای اثبات باورهای کلامی شیعه امامیه بوده و در روایت و گزارش حوادث سیره نبوی، پیوسته آموزه های کلامی را بر گزارش های روایی و تاریخی برتری داده و تاریخ و روایات را تابعی از کلام شیعی دانسته است.
۴۰.

بررسی تحلیلی دیدگاه خاورشناسان درباره نسبت دین و تمدن با رویکرد انتقادی بر دیدگاه ویل دورانت

نویسنده:
منبع: پژوهش های اسلامی خاورشناسان سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 141 - 170

کلید واژه ها: دین اخلاق تمدن خاورشناسان تمدن پژوهان ویل دورانت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۴ تعداد دانلود : ۷۷
نسبت دین و تمدن و نقش دین در پویایی و ایستایی تمدن، مسئله ای است که بسیاری از اندیشمندان و تمدن شناسان را به ارزیابی آن واداشته است. بررسی دیدگاه خاورشناسان به دلیل گستردگی دامنه تأثیرگذاری دیدگاه آنان بر دیگر اندیشمندان و مراکز علمی درخور توجه است. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش مقایسه تطبیقی و از راه مطالعات کتابخانه ای به ارزیابی و مقایسه دیدگاه ویل دورانت به عنوان نماینده واگرایان با برخی خاورشناسان تمدن پژوهی چون فون گرونباوم، هنری لوکاس، آنتونی حورانی در آثارشان پرداخته و دیدگاه دوگانه آنان درباره نسبت دین و تمدن را بررسی نموده است. دست آورد پژوهش نشان می دهد برخی خاورشناسان به نسبت هم گرایانه دین و تمدن باور داشته و دین را جوهر تمدن می دانند که به دلیل روزآمدی، فرهنگ سازی و برقراری پیوند بین زیست مادی و معنوی به بالندگی تمدن کمک می کند. در نظرگاهی دیگر ترس پنهان در دین، همسانی با جادوگری، داشتن خاستگاه بشری، ناسازگاری با دانش و آزادی، زمینه پسرفت و ایستایی تمدنی را فراهم کرده و نگرش ابزاری به دین را در باور واگرایان تقویت کرده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان