حسین کچوییان

حق‏محوری و تکلیف‏مداری سنت ریشه در مبانی متافیزیکی دارد. فلسفه تجدد با نفی نظم وجودشناسانه عالم، در حقیقت هیچ جایی برای حق باقی نمی‏گذارد تا بتوان آن را به عنوان یک ارزش به حساب آورد. تکلیف در سنت به معنای پذیرش جایگاه موجودات و حدود مجاز رفتاری آنان است. انسان واضع حق نیست و نمی‏تواند از این حدود وجودشناختی عالم تجاوز کند.

ما اکنون وارد دهه پنجم توسعه می شویم اما با کمال تاسف انبانی از تجربه های ناموفق را حمل می کنیم که به قیمت از دست دادن فرصت های طلائی سرمایه های کمیاب و ذی قیمیت و بالاتر از همه تباهی زندگی میلیون ها انسان تمام شده است. تأسف بیشتر در این است که ما اکنون از هر زمان دیگری مأیوس تریم و در حال روی گردانی کامل از برنامه های توسعه و توسعه برنامه ریزی شده هستیم‘ سؤال ما این است که مسئول این وضع کیست و چه کسانی می باید مواخذه شوند؟ مهمتر از این سؤال پرسش از اصل مشکل است و این که چگونه می توان بر آن فائق گردید؟ بدیهی است که پاسخ به این سؤالات مجال بسیاری می خواهد ما بر آن نیستیم که باین سؤالات بطور تفصیلی و همه جانبه بپردازیم و از جمله نمی خواهیم انگشت اتهام را به یکایک مظنونین اشاره و ادعانامه ای همه جانبه بر علیه آنان قرائت کنیم. مثلاً بطورقطع حکومت ها و دولت ها که بدنبال راه های سهل الوصول‘ اقدامات بی خطر یا کم مخاطره و طرح های هماهنگ با ساخت سیاسی‘ اقتصادی خود بوده اند از مهمترین متهمین هستند و بنظر نمی رسد هیچ کیفرخواستی که بجز خلع آنان و واژگونی حکومت هایشان را درخواست کند بتواند حق مطلب را ادا کند. ما در اینجا به بعدی از مسئله یعنی بعد نظری و نقش بعضی از تخصصین اشاره خواهیم کرد‘ آنهم به اجمال‘ زیرا مسئله ما چیز دیگری است. البته ما بر آن نیستیم که به نزاع های معمول متخصصین حوزه های مختلف دامن زده و موجب ادعاهای برتری طلبانه این یا آن حوزه گردیم اما جائی که بیان حقیقت ولو بطور جزئی‘ همچنین توهماتی را موجب گردد نمی یابد از بیان آن خودداری کرد. در هر حال برای یافتن پاسخ ها کافی است نگاهی ولو اجمالی به دیدگاه هایی که تاکنون در زمینه توسعه داشته ایم بیاندازیم

آقاى حسین کچویان با طرح مباحثى اصولى از زاویه‏اى متفاوت و با اثبات این نکته که نظریه‏هایى چون «پایان ایدئولوژى» و «پایان تاریخ» بخشى از تبلیغات ایدئولوژیک نظامهاى سرمایه‏دارى و لیبرال دموکراسى علیه بلوک شوروى بوده که تعمداً سایر ایدئولوژى‏هاى رقیب در غرب و جهان سوم را نادیده مى‏گیرد، معتقد است که روند جهانى‏سازى پدیده‏اى است که از آغاز با هویت سرمایه‏دارى همراه بوده است. ایشان ضمن تفکیک «جهانى‏شدن» و «جهانى‏سازى» معتقد است که این فرایند مى‏تواند زمینه‏ساز حرکتهاى فراملى براى چپ باشد. جریان چپ به هیچ وجه تمام‏شده تلقى نمى‏شود بلکه ضمن تأکید بر عدالت و استقلال، در وضعیت کنونى «مسأله هویت» را در دستور کار خود قرار مى‏دهد.

هدف پژوهش حاضر این است که با توجه به وقوع رنسانس و انقلاب علمی در جامعه اروپای پس از قرن هفدهم و تأثیرپذیری سایر جوامع، از جمله ایران از تغییرات گسترده علمی، جریان های فکری مختلفی که در مقابل ماهیت علم متجدد موضع گیری کرده اند، مورد تجریه و تحلیل قرار گیرد. بنابراین، با استفاده از روش تحلیل محتوای مضمونی، جریان های فکری مختلف که طیفی از موافقان تا مخالفان را شامل می گردد، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. از آنجایی که بیان دیدگاه های همه صاحب نظران این حوزه، میسر نیست و بسیاری از صاحب نظران مذکور نیز اشتراک فکری دارند، پس از بررسی های اکتشافی، متفکران شاخصی انتخاب گردید که در هر دیدگاه، آرای آنان بیشترین پوشش نظری را داشت. بدین ترتیب، بر اساس مواضع آنان، دیدگاه های استخراج شده، توصیف و تجزیه و تحلیل گردد. پس از تجزیه و تحلیل انجام شده بر اساس چهار مفهوم ماهیت علم متجدد، روش تجربی متجدد، علوم انسانی- اجتماعی متجدد و علم دینی، جریان های فکری حاضر در این حوزه، به سه دیدگاه کلی تقسیم بندی گردید که عبارت است از: 1) دیدگاه علم تجددطلب، 2) دیدگاه پیرایه زدا و 3) دیدگاه سنت گرای اسلامی.