سید محمدصادق مهدوی

طرح مسأله: یکی از نابرابریهایی که در عرصه علم قابل توجه است مقوله جنسیت می باشد که به موقعیت حاشیه ای زنان در این عرصه منجر شده است، تاریخچه حضور زنان نشان می دهد که در بسیاری از موارد حضور زنان یا نادیده انگاشته شده و یا اهمیتی بسیار کمتر از مردان داشته است.در ایران نیز شواهد حاکی از این است که وضعیت زنان در سطوح مختلف آموزش عالی به موقعیت زنان دانشگاهی در سایر نقاط دنیا شبیه است، علی رغم افزایش تعداد زنان در دانشگاه ها می بینیم که تعداد زنان در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری (خصوصاً) با کاهش چشمگیری روبرو است. این مطالب در مورد تعداد زنان هیات علمی نیز صادق است، آمار موسسه آموزش عالی نشان می دهد که از میان 79617 نفر (22/65 درصد)، اعضاء هیات علمی تمام وقت و حق التدریس دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی تنها 25/18 درصد به زنان اختصاص دارد و 75/81 درصد به مردان اختصاص دارد.این پژوهش قصد دریم به بررسی جامعه شناختی ارتقاء علمی زنان هیات علمی واحد تهران مرکزی و موانع و مشکلات آنان بپردازیم.این پژ وهش از حیث هدف کاربردی و از حیث روش،توصیفی (همبستگی)است که شامل کلیه اساتید خانم دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز می باشد و نمونه آماری آن در مجموع شامل300 نفر استاد خانم می باشد. که با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده بودند. گردآوری داده ها بر اساس پرسشنامه های اطلاعات زمینه ای وآزمون های محقق ساخته(30 سئوال) انجام شد.داده های پژوهش با بهره گیری از شاخص آمار توصیفی و آزمون همبستگی پیرسون تحلیل شدند یافته ها:یافته ها نشان دادکه بین متغیر ارتقاءعلمی اساتید خانم دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز با پایگاه اقتصادی-اجتماعی خانواده¬( ضریب 03/0)، ساختار سازمانی( ضریب 02/0) ، علاقه مندی به رشته تحصیلی مشغول به تدریس ( ضریب 029/0)، آشنایی با آئین نامه ها و بخشنامه های پژوهشی (ضریب 031/0 )، میزان آشنایی با اینترنت و فضاهای مجازی( ضریب 019/0)، میزان آشنایی با زبانهای خارجی( ضریب 024/0)، ویژگی های تحصیلی و تجربی( ضریب 024/0)، و ویژگی های جمعیتی و اجتماعی ( ضریب 00/0 درصد) رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد. نتایج: با توجه به یافته های بدست آمده که در بالا ذکر شد نتایج نشان می¬دهد که وضعیت زنان چه در دانشگاه و چه در سایر جایگاه های اجتماعی- در عین مسأله آمیز بودن، روزبه روز ارتقاء پیدا می کند؛ آگاهی های زنان نسل جدید از وضعیت خود روز به روز در حال افزایش است .بنابراین به نظر می رسد که به جای تاکید و پافشاری بر تدابیر حمایتگرانه افراطی معطوف به جنسیت زنان، بهتر این باشد که در فرآیندهای تصمیم سازی و سیاست گذاری های فرهنگی، طرز تلقی ها فراتر از سوگیری های جنسیتی باشد، افراد، خواه مرد و خواه زن، بدون اصل قرار گرفتن جنسیت شان، به مثابه انسانی واجد کرامت، حقوق و تکالیف در نظر گرفته شوند، این امر مستلزم تعمیق و بسط نگاهی فراجنسیتی در رده های تصمیم گیرنده سازمانی در نهاد دانشگاه است که در آن به جای اولویت دادن به جنس خاصی بر توانایی ها و شایستگی های افراد برای کسب یا تصدی مدارج علمی و مناصب مدیریتی و اجرایی تأکید گردد.

افراد هویت ملی را از طریق اجتماعی شدن به دست می آورند، آن را جزیی از شخصیت خود می سازند و در موقعیت های مناسب از آن استفاده می کنند. سازوکار تکوین هویت ملی برعهده آموزش و پرورش و به ویژه برعهده محیط جامعه ای به نام مدرسه است. عوامل متعددی در شکل گیری هویت ملی موثرند از جمله: تعامل های اجتماعی موجود در مدرسه همانند تعامل های گفتمانی، معطوف به قدرت، صمیمی (عاطفی) و مبادله ای، فضای نمادین مدرسه و همکلاسی ها. در این پژوهش هویت ملی در سه حیطه شناختی، عاطفی و رفتاری بررسی شده است.در رویکرد نظری این تحقیق از اندیشه های صاحب نظرانی چون هابرماس، پارسونز، کلمن، هومنز و بلاو بهره گرفته شده و در مقوله تکوین هویت ملی به اندیشه جنکینز توجه گردیده است.روش تحقیق پیمایشی، و ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه است. برای انجام پژوهش، نخست اعتبار و روایی ابزار تعیین شد و سپس در جامعه آماری دانش آموزان پایه سوم و پیش دانشگاهی چهار ناحیه شهر شیراز با نمونه 470 نفر با روش نمونه گیری احتمالی و مطبق خوشه ای، به شیوه تصادفی تحلیل و بررسی شد.نتایج به دست آمده از این پژوهش، حاکی از آن است که هویت ملی دانش آموزان قوی است. هویت ملی در حیطه شناختی در سطح بالاتر و در حیطه رفتاری در پایین ترین سطح قرار دارد. در تکوین هویت ملی تعامل های اجتماعی مبادله ای عاطفی (صمیمی) و گفتمانی به ترتیب دارای اثر مثبت هستند؛ ولی تعامل های معطوف به قدرت بر هویت ملی، اثر منفی می گذارند. در نهایت هر چه میزان تعامل های صمیمانه (عاطفی)، مبادله ای و گفتمانی بین اولیا مدرسه و دانش آموزان بیشتر شود، هویت ملی تقویت می گردد.

در حوزه جامعه شناختی، اعتماد به عنوان ویژگی روابط اجتماعی یا ویژگی نظام اجتماعی مفهوم سازی میشود. مناسبات گوناگونی که افراد در روابط متقابل خود با یکدیگر ایجاد میکنند نیازمند اعتماد متقابل میان کنشگرانی است که میخواهند با یکدیگر به تعامل بپردازند. شرط اساسی برای جامعه سالم اعتماد اجتماعی متقابل بین اعضا و بین مردم و مسئولین جامعه است. در بررسی مفهوم اعتماد، اتخاذ یک دیدگاه ترکیبی میتواند ثمربخش و کارآمدتر باشد. به اعتقاد گیدنز، منابع اصلی اعتماد و امنیت هستی شناختی در جوامع صنعتی و جوامع پیش از مدرن متفاوت هستند. شیوه هایی که هنجارهای اعتماد مورد بررسی قرار گرفته اند عبارتند از: اعتماد به آشنایان،اعتماد تعمیم یافته و اعتماد نهادی / مدنی. یکی از کارکردهای مهم دین، ایجاد اعتماد و اطمینان اجتماعی است که در دوران گذار تضعیف می شود و این تضعیف پیش از اینکه ارزش های مدرن جایگزین شود صورت می گیرد. سوال اصلی مقاله این است که:""آیا دینداری شهروندان تهرانی می تواند بر اعتماد اجتماعی آنان موثر باشد؟ از چه مسیری؟ و به چه میزان؟"" این مقاله از نوع توصیفی- علی است که به دنبال شناسایی تاثیر دینداری بر اعتماد اجتماعی است و از سویی دیگر از لحاظ روش ، یک تحقیق پیمایشی به حساب میآید و واحد تحلیل آن شهروندان تهرانی می باشند . پرسشنامه محقق ساخته، پس از بررسی اعتماد و اعتبار آن با نمونه گیری خوشه ای – طبقه بندی نامتناسب در پنج منطقه شهر تهران و در بین 391 خانوار تهرانی اجرا شد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که متغیردینداری به طور مستقیم بر اعتماد اجتماعی موثر است و علاوه بر آن به طور غیرمستقیم با متغیرهای مستقل ثانویه، تیپ شخصیتی معاشرتی و مشارکت های داوطلبانه نیز بر آن اثر می گذارد.

مشارکت به معنی به کار گرفتن منابع شخصی به منظور سهیم شدن در یک اقدام جمعی است. هرجامعه ای (مدرن و سنتی، اقتدارگر و دمکراتیک، فئودالی یا سرمایه داری) از طریق مشارکت رسمی و غیر رسمی ارتباطات و مبادلات بین افراد شناخته می شود. میزان این مشارکتها بیانگر سطح توسعه یافتگی جامعه به حساب می آید، زیرا که گستردگی، فراگیری و تنوع مشارکت اجتماعی جوامع در گرو بسط الگوهای تصمیم گیری ، نظارت و کنترل اجتماعی دموکراتیک و کثرت گرا است. بسیاری از منافع اجتماعی از عضویت در تشکلهای داوطلبانه حاصل می شود و مشارکت در سطح فردی در جامعه محلی ، انجام فعالیت های داوطلبانه رفتارهای اجتماعی همراه با عاطفه را به مردم می آموزد، رفتارهایی مانند اعتماد، رابطه متقابل، یکپارچگی و همکاری که شاید مهم ترین نقش را درکارآمدی اقتصادی و ثبات دموکراتیک دارد. با توجه به ویژگی های جامعه ایران به نظر می رسد که مهمترین و نیرومند ترین نهاد موثر در شکل گیری مشارکتهای اجتماعی، میتواند نهاد دین باشد. زیرا در دین اسلام آموزه های دینی بر رفتارهایی تاکید دارند که زمینه و بستر شکل گیری مشارکتهای اجتماعی را فراهم می آورند . این مقاله از نوع توصیفی- تبیینی است که به دنبال شناسایی تاثیر دینداری بر مشارکت اجتماعی است وازسویی دیگراز لحاظ روش ، یک تحقیق پیمایشی به حساب می آید و واحد تحلیل آن شهروندان تهرانی می باشند .پرسشنامه محقق ساخته ،پس از بررسی اعتماد و اعتبار آن با نمونه گیری خوشه ای وطبقه بندی نامتناسب در پنج منطقه شهر تهران و در بین 391 خانوار تهرانی اجرا گردید. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مشارکت اجتماعی بین گروههای جنسیت ،وضعیت تاهل وسن تفاوت معناداری وجود دارد و دینداری نیز در بین گروههای سنی تفاوت معناداری دارد. دینداری در مدل علی ارائه شده در کنار پایگاه اقتصادی – اجتماعی و تیپ شخصیتی معاشرتی بر مشارکت اجتماعی موثر است.

دکتر سید محمد صادق مهدوی، متولد 1327 و فارغ‌التحصیل رشته جامعه‌شناسی خانواده و جوانان از دانشگاه وین اتریش است. وی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی است. از وی بیش از بیست مقاله در نشریات علمی- پژوهشی به چاپ رسیده است. در زمینه خانواده و جوانان نیز ترجمه‌ها و تألیفات متعددی دارد.گفت و گوی پیش رو بیان نظرات ایشان در مورد آسیب شناسی روابط زوجین در ایران است.

پژوهش حاضر به بررسی رضایت از روابط زناشویی و عوامل مؤثر بر آن می پردازد. این پژوهش به روش پیمایشی و کتابخانه ای انجام گرفته و گردآوری داده ها با پرسشنامه انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش را زنان متأهل تهرانی زیر 40 سال تشکیل داده اند. حجم نمونه این پژوهش برابر با 400 نفر بوده و روش نمونه گیری مورد استفاده در پژوهش، نمونه گیری خوشه ای بوده است. یافته های پژوهش حاضر نشان داد که بین رضایت جنسی و متغیرهای سن، شیوه های تربیتی استبدادی و مردسالارانه،دارا بودن مهارت زندگی، برداشت نادرست از آموزه های دینی، رضایت از وضعیت اقتصادی، تعاملات عاطفی، رضایت از سایر ابعاد زندگی، باورها و نگرشهای جنسی غلط و نحوه اجتماعی شدن همبستگی بالا وجود دارد. نتایج تحلیل مسیر نشان می دهد که متغیر رضایت از سایر ابعاد زندگی با ضریب مسیر 43/0 بر رضایت جنسی تأثیر می گذارد و پس از آن به ترتیب سایر متغیرها "" باورها و نگرشهای جنسی غلط "" با ضریب تأثیر 23/0-، ""سن"" با ضریب تأثیر 19/0-، ""تحصیلات همسر"" با ضریب تأثیر 14/0، ""رضایت از وضعیت اقتصادی"" با ضریب تأثیر 11/0، "" برداشت نادرست از آموزه های دینی"" با ضریب تأثیر 1/0- ،و دارا بودن مهارت زندگی"" با ضریب تأثیر 1/0 بر متغیر رضایت جنسی تأثیر دارند. مقدار ضریب تعیین یا واریانس برآورد شده متغیرهای حاضر در مدل بر روی رضایت جنسی، 54/0 می باشد که این نتیجه نشان می دهد که مجموع متغیرهای مدل توانسته اند بیشتر از نصفی از واریانس متغیر رضایت جنسی را تبیین کنند.

مطالعه حاضر، بررسی و شناخت انواع آسیبهای اجتماعی موجود در اوقات فراغت جوانان 15 تا 29 ساله شهر تبریز از استان آذربایجان شرقی است (N=404) که با استفاده از روشهای تحقیق پیمایشی به کمک ابزار پرسشنامه و روش مصاحبه مبتنی بر گروه متمرکز، در مقطع زمانی تابستان 1387 اجرا گردید. در این تحقیق، نحوه گذران اوقات فراغت جوانان با معرفهای: فعالیتهای ورزشی، هنری، اجتماعی ـ فرهنگی ـ آموزشی، سرگرم کننده، علمی و عملی، با تاکید بر نقش آن در بروز انواع کج رفتاریها و آسیبهای اجتماعی، با شاخص های متلک گفتنة[1]، لمس جنسی[2] همجنس گرایی[3] ، رابطه نامشروع با جنس مخالف[4] ، مورد سنجش قرار گرفته است. بخشی از مطالعه به بررسی و نقش آسیبهای اجتماعی، در پر کردن اوقات فراغت جوانان اختصاص داشت که در آن بیشترین فراوانی به ترتیب به متلک گفتن، لمس جنسی ، رابطه با جنس مخالف و در انتها همجنس گرایی، اختصاص داشت. بخش آخر نتایج در خصوص همبستگی بین فعالیت های اوقات فراغت و آسیبهای اجتماعی بود که این دو متغیر دارای رابطه معنی داری با یکدیگر نبودند، همچنین در بین متغیرهای فعالیتهای اوقات فراغت (نتایج تحلیل رگرسیون) فعالیت های ورزشی، بیشترین تاثیر منفی معنی داری را بر انواع آسیب های اجتماعی مذکور داشتند.

هر چند ضرورت‌هایی سبب شده است تا خداوند به طلاق مشروعیت بخشد؛ اما سیاست‌های دینی به دعوت مردم برای حفظ خانواده و پرهیز از طلاق بنیان شده است. آموزه‌های روایی، طلاق را ناپسند‌ترین حلال در نزد خدا می‌شمارد و خانه‌ای را که در آن طلاق واقع شده باشد به خرابه تشبیه می‌کند و مردی که بدون علت همسران خویش را طلاق می‌دهد، ملعون می شمارد.در چند دهه گذشته، طلاق در جامعه‌ی ما که جامعه‌ای اسلامی و حافظ ارزش‌های اخلاقی است، آهنگی روبه رشد داشته و توجه کارشناسان را به خود معطوف داشته است. این نگرانی هم از رشد سریع طلاق، هم از تحول در شیوه‌های طلاق و هم از فقدان مکانیزم‌هایی است که به کاهش طلاق یا کم کردن پیامدهای مخاطره‌آمیز آن بیانجامد. در این مقاله با نگاهی دینی به مسئله طلاق و فروپاشی خانواده می پردازیم.

رهیافت‏های پژوهشی در علوم‏اجتماعی یا شیوه‏های منظم و سیستماتیک بررسی پدیده اجتماعی حداقل در چندین دهه اخیر بسیار متنوع و گوناگون بوده‏اند و رهیافت کیفی برای رجوع به پدیده اجتماعی یکی از آن‏ها است. منابع روش‏شناسی علوم‏اجتماعی حاوی قابلیت‏ها و امتیازات بسیار و همچنین نقاط ضعف و انتقادات متعددی برای روش‏های کیفی است. از نظر تاریخی، ریشه‏های بحث در این‏باره به دوران نیمه دوم قرن نوزدهم باز می‏گردد. تمایز میان روش‏های کمی و روش‏های کیفی را می‏توان از منظر پارادایم‏های حاوی این دو روش، یا بر اساس مقایسه میان کیفیات و ویژگی‏های یافته‏ها برای آن دو و تفاوت‏های هستی‏شناختی و معرفت‏شناختی بین دو رویکرد نیز مورد بررسی قرار داد. این نوشتار در پی طرح خصوصیات پارادایمی هر روش و مقایسه روش‏ها از دیدگاه فرضیات اساسی هر پارادایم و ارائه یک گونه‏شناسی از ویژگی‏های روش‏های یاد شده است.

پژوهش حاضر با ترکیب سه وجه از ساختار توزیع قدرت در خانواده، یعنی وجوه تقارن رابطه ، وحوزه قدرت و نحوه ی برخورد زن وشوهر ، میزان دموکراتیک و غیردموکراتیک بود توزیع قدرت در خانواده را مورد مطالعه قرار داده است. این پژوهش با استفاده از رویه پیمایش و از طریق پرس وجو در سه منطقه ی 3، 6 و 16 شهر تهران وبا یک نمونه 200 نفری انجام شده است. تکنیک های آماری مورد استفاده، آماره های شاخص تمرکز و تشتت، هم بستگی دو متغیری، هم بستگی جزئی، تحلیل عاملی، رگرسیون چند متغیری و تحلیل مسیر بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد ساختار قدرت در خانواده های جنوب شهر غیردموکراتیک تر و در شمال شهر دموکراتیک تر بوده است و عواملی نظیر سطح تحصیلات و اشتغال زنان، مشارکت زنان در انتخاب همسر، باعث افزایش و متغیرهایی نظیر تصور فرمان برانه زن از نقش خود و تصور اقتدارگرای شوهر، موجب کاهش دموکراتیزه شده خانوده می گردد.

مقاله حاضر برگرفته از پژوهشی جامعه شناختی پیرامون آسیبهای اجتماعی نوجوانان در خانواده های تک والدینی است. نمونه مورد مطالعه شامل 200دختر و 200 پسر نوجوان از خانواده هایی است که در آنها پدر فوت کرده و مادر به تنهایی سرپرستی فرزندان را برعهده دارد. این مطالعه در سطح شهر تهران و در مناطق هفده گانه آن به انجام رسیده است. هدف پژوهش ، شناخت میزان آسیب های اجتماعی نوجوانان در این خانواده ها و میزان تاثیرگذاری فقدان پدر بر آنان است، روش مطالعه اسنادی و پیشمایشی، و ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه است.دراین پژوهش، احتمال وجود رابطه معنی دار میان فقدان پدر و سرقت، خرید و فروش مواد مخدر، خودکشی، ترک خانه، ارتباط جنسی زودرس با جنس مخالف، کشیدن سیگار و استفاده از مواد مخدر به بررسی و آزمون نهاده شده است. نتایج حاکی از آن است که میزان خرید و فروش مواد مخدر و ارتباط جنسی زودرس با جنس مخالف صفر است و سایر متغیرها با فقدان پدر همبستگی دادند. بالاترین میزان مربوط به تصمیم به خودکشی و پایین ترین میزان به سرقت اختصاص دارد. مهمترین متغیر تاثیرگذار - که خود متاثر از فقدان پدر است- میزان تامین نیازهای نوجوانان است. میزان کنترل مادر نیز از جمله متغیرهای مهمی است که در این مطالعه، با آسیب های اجتماعی همبستگی دارد. از آنجا که به خطر افتادن سلامت خانواده سلامت جامعه را مورد تهدید قرار می دهد، راهکارهایی پیشنهاد شده است که ضرورت دارد دولت،خانواده، مدرسه، نهادهای مذهبی و خود نوجوانان با به کارگیری آن ها، برای زدودن هر چه بیشتر این آسیب های اجتماعی اقدام نمایند.

این مقاله ابتدا مفهوم سازی های اولیه فرزند سالاری و مفاهیم مرتبط با آن را در ادبیات جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی مورد بررسی قرار می دهد و پس از اصطلاحات الگوهای کنشی و بالاخص الگوهای ساختاری میان کنشگران- که خود متاثر از الگوهای کنشی هستند- فرزند سالاری را تعریف می کند و در مرحله آخر، تعریفی عملیاتی از فرزند سالاری ارائه میدهد تا به برخی سوالات جواب دهد: آیا پدیده ای که در جامعه ما به عنوان فرزند سالاری وجود دارد همان پدیده ای است که درغرب به عنوان فرزند محوری از آن یاد شده است؟ علل موجده فرزند سالاری کدامند؟مقاله حاضر نتیجه یک بررسی میدانی است که در شهر تهران انجام شده است. این پدیده، براساس مطالعات و اطلاعات محقق، تنها در ایران خود را نمایان ساخته و به این صورت درهیچ جای دیگر دیده نشده است. این تحقیق، در این زمینه گام نخست به حساب می آید و مطالعات دیگر لازم است تا این پدیده در سایر شهرها و از ابعاد دیگری روشن شود.