فریبرز بیات

هدف این پژوهش بررسی نیازهای فرهنگی و آموزشی دانش آموزان دوره اول متوسطه است. مطالعه حاضر از منظر هدف کاربردی و از جنبه شیوه گردآوری اطلاعات ترکیبی از نوع اکتشافی است که در آن ابتدا از روش کیفی (بررسی اسنادی) و سپس روش کمّی (پیمایش اجتماعی با بهره گیری از پرسشنامه نیمه ساختاریافته در فضای مجازی) استفاده شده است. در بخش کیفی، به منظور تعیین نیازهای تجویزی بررسی اسنادی (سند تحول بنیادین آموزش وپرورش، برنامه درسی ملی و اهداف دوره های تحصیلی رسمی عمومی) انجام شده است. براساس نتایج حاصل از بررسی اسنادی، چهارچوب مفاهیم و متغیرهای پرسشنامه نیازسنجی از دانش آموزان دوره اول متوسطه مشخص شد. پس از تهیه فرم اولیه پرسشنامه، بررسی روایی و پایایی آن (7/0 برای تمامی سؤالات) در یک نمونه 708 نفری از دانش آموزان دوره اول متوسطه اجرا شد و نیازهای اظهاری (اعلام شده توسط دانش آموزان) به دست آمد. سپس این نیازها با نیازهای تجویزی و هنجاری مطرح شده در اسناد بالادستی مقایسه شد. برای تجزیه وتحلیل داده های پژوهش در بخش کیفی از کدگذاری متن ها با رویکردی استقرایی و برای بخش کمّی از آمار توصیفی، آزمون خی دو تک نمونه ای و آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد بین نیازهای ترجیحی ابرازشده توسط دانش آموزان و نیازهای تجویزی مطرح شده در اسناد بالادستی شکاف وجود دارد. اسناد بالادستی آموزش وپرورش جامعه پذیری و تربیت دینی و سیاسی دانش آموزان را در اولویت قرار می دهد؛ اما برای خود دانش آموزان نیازهای هنری و ادبی، تفریح و سرگرمی و مهارت های شغلی اولویت و اهمیت دارد.

بحران اخلاقی، وضعیتی است که در آن، جامعه فاقد قواعد و هنجارهای مشترک انتظام بخش کنش ها و رفتارها، تعارض، تضاد و ضعف قدرت این قواعد است. پرسش از چیستی و چگونگی بحران اخلاقی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن مسئله اصلی این پژوهش است که با بهره گیری از نظریات آنومی و آشفتگی اجتماعی بررسی شده است. جامعه آماری پژوهش، شهروندان تهرانی هجده سال به بالا در سال 1396 است. از این جامعه، به روش خوشه ای چندمرحله ای، نمونه ای به حجم چهارصد نفر انتخاب شد. روش پژوهش، پیمایشی است و داده ها با استفاده از پرسش نامه و از طریق مصاحبه گردآوری شده اند. در کنار آن، از داده های ثانویه آماری نیز استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد بیش از 93 درصد پاسخ گویان، وضعیت اخلاقی جامعه را بحرانی ارزیابی کرده اند. یافته های تبیینی نشان می دهد شش متغیر احساس نابرابری، ضعف کنترل های اجتماعی، احساس نارضایتی، فردگرایی خودخواهانه، ضعف گرایش های دینی وکاهش مشارکت اجتماعی، 71 درصد تغییرات تلقی شهروندان از بحران اخلاقی را توضیح می دهند.

آشفتگی اخلاقی وضعیتی است که جامعه فاقد هنجارهای مشترک انتظام بخش کنشها و رفتار ، تعارض و ضعف قدرت این قواعد است . پرسش از آشفتگی اخلاقی و عوامل اجتماعی موثر بر آن مساله اصلی این پژوهش است که با بهره گیری از نظریه آنومی مورد بررسی قرار گرفته است.جامعه آماری پژوهش شهروندان تهرانی 18 سال به بالا در سال 1396 است. از این جامعه به روش خوشه ای چندمرحله ای نمونه ای به حجم 400 نفر انتخاب شده است. روش پژوهش پیمایش بوده و داده ها با تکنیک پرسشنامه گردآوری شده و در کنار آن از داده های ثانویه نیز استفاده شده است. یافته های حاصله از داوری شهروندان نشان می دهد47 درصد وضعیت اخلاقی جامعه را به میزان زیاد و خیلی زیاد آشفته و آنومیک ارزیابی کرده اند. شواهد عینی ساختاری نیز چنین ارزیابی را تایید می کند و حاکی از نقض و تخطی مکرر از قواعد ، قوانین اجتماعی و هنجارهای اخلاقی است. یافته های تبیینی پژوهش نشان می دهد 6 متغیر احساس نابرابری، ضعف کنترل های اجتماعی، احساس نارضایتی ، فردگرایی ، ضعف گرایشهای دینی و کاهش مشارکت اجتماعی مجموعا 72درصد تغییرات تلقی شهروندان از آشفتگی اخلاقی جامعه را توضیح می دهند.

اخلاق به عنوان مجموعه قواعد مشترکی که کنش ها و رفتار را در جهت خیر اجتماعی، منظم و پیش بینی پذیر می کند، یکی از بنیان های اساسی نظم اجتماعی است. اکنون این نظم اخلاقی در جوامع مختلف با تهدید مواجه شده است. جامعه شناسان از چنین وضعیتی به عنوان بحران اخلاقی و آنومی نام می برند. این مقاله به بررسی بحران اخلاقی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در پرتو نظریه آنومی می پردازد. جمعیت تحقیق، شهروندان تهرانی 18 سال به بالا در سال 1396 هستند. نمونه ای 400نفری از این جمعیت به روش خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده است. روش پژوهش پیمایش بوده و برای جمع آوری داده ها از پرسش نامه و داده های ثانویه استفاده شده است. یافته ها نشان داد بیش از 93درصد پاسخ گویان وضعیت اخلاقی جامعه را بحرانی ارزیابی کرده اند. یافته های تبیینی نشان می دهد چهار متغیر احساس نابرابری، ضعف کنترل های اجتماعی، احساس نارضایتی و فردگرایی خودخواهانه، بیشترین تأثیر را در تلقی بحرانی از وضعیت اخلاقی جامعه دارند و 70درصد تغییرات آن را توضیح می دهند. بحران اخلاقی در جامعه ما بنا بر یافته های این پژوهش به تشدید عوامل بیگانه ساز و تضعیف عوامل یگانه ساز اجتماعی بر می گردد. اما، به زعم این پژوهش، این وضعیت بحرانی غیرقابل حل و تعدیل نیست. با تلاش در جهت بازاندیشی ارزش ها و سنن فرهنگی و اخلاقی، تقویت عوامل یگانه ساز و تضعیف و تخفیف نیروهای بیگانه ساز، نظم اخلاقی بر جامعه حکم فرما خواهد شد. بدون چنین تلاش ها و تغییراتی، جامعه به ناگزیر دورانی از آشفتگی اخلاقی را تجربه خواهد کرد.