محسن شاکری نژاد

صنعت خبر، به واسطه فناوری های ارتباطی جدید و بسترهای نوظهور، وارد محیطی پیچیده و به شدت رقابتی شده است. از این رو آینده برای مدیران رسانه های خبری یک چالش و دغدغه به شمار می رود، لذا همواره می کوشند تا با تفکر در مورد عوامل مؤثر بر آینده و وضعیت های احتمالی آن ها به تصاویری احتمالی از آینده پیش رو دست یابند. اگرچه خبرگزاری صداوسیما از خبرگزاری های مهم و بزرگ کشور است، اما بی تردید از این چالش ها برکنار نیست، لذا شناسایی عوامل مؤثر بر آینده خبرگزاری صداوسیما ضروری است. اهمیت شناخت این عوامل و اولویت بندی تأثیرگذاری آن ها در این است که هرگونه سیاست گذاری و برنامه ریزی استراتژیک در گرو شناخت این عوامل است. به این منظور با روش دلفی، به عنوان روشی رایج در آینده پژوهی و با نمونه گیری هدفمند، از دیدگاه های کارشناسی و خبرگی 19 نفر از مدیران، سردبیران و پژوهشگران معاونت سیاسی صداوسیما، بر اساس اصل اشباع نظری استفاده شد. پس از دو مرحله دلفی و شناسایی مهم ترین و غیر قطعی ترین عوامل، و پس از گرفتن میانگین هندسی، 21 عامل مؤثر بر آینده خبرگزاری صداوسیما، که مورد اجماع خبرگان شرکت کننده در تحقیق بود، شناسایی و در چارچوب مدل "پست" در چهار گروه سیاسی، اجتماعی فرهنگی، فناوری و اقتصادی و عوامل کلیدی دسته بندی شدند.

مشارکت سیاسی شهروندان تابع عوامل مختلفی همچون فرهنگ سیاسی آنان است. فرهنگ سیاسی دارای مؤلفه هایی همچون ارزش ها، باورها، احساسات و دانش سیاسی است که طی فرایند جامعه پذیری در افراد شکل می گیرد. امروزه رسانه ها در کنار خانواده، گروه های همسالان و نظام آموزشی یکی از مهمترین عوامل جامعه پذیری افراد به شمار می روند. این پژوهش با هدف بررسی رابطه مصرف رسانه ملی و مؤلفه های فرهنگ سیاسی دانشجویان دانشگاه های تهران انجام شد. به این منظور چهارصد نفر از دانشجویان به شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده انتخاب شدند. در این پژوهش از روش های آماری متناسب با سطوح سنجش متغیرها همانند آزمون تی، اف و رگرسیون چند متغیره جهت تحلیل مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که بین میزان استفاده از رسانه ملی و ارزش ها، باورها و احساسات سیاسی دانشجویان دانشگاه های تهران رابطه معناداری وجود دارد، ولی بین مصرف رسانه ملی و دانش سیاسی دانشجویان رابطه معنا داری دیده نمی شود. در مجموع بین مصرف رسانه ملی و فرهنگ سیاسی دانشجویان همبستگی مستقیم و مثبت وجود دارد. به عبارت دیگر دانشجویانی که بیشتر از رسانه ملی استفاده می کنند، دارای فرهنگ سیاسی فعال (مشارکت جویانه تر) هستند. 

سرعت تحولات و رشد روزافزون پلتفرم های جدید و ابزارهای دیجیتال، وضعیت صنعت خبر را پیچیده کرده و درنتیجه، رقابت میان مؤسسات خبری نیز تشدید شده است. درواقع، امروزه شاهد جنگ رسانه ای هستیم و در این میان، خبرگزاری صداوسیما با رسانه های معاند و وابسته به غرب در رقابتی جدی قرار دارد. هدف این پژوهش، تحلیل عوامل مؤثر بر آینده خبرگزاری صداوسیما در افق 5 ساله است تا چهارچوبی را برای تفکر درمورد آینده داشته باشد و به کمک آن، بتواند تصمیمات مناسبی اتخاذ کند. در این پژوهش، در مرحله نخست، عوامل مؤثر بر آینده خبرگزاری صداوسیما در افق 5 ساله شناسایی و سپس پالایش شدند و نهایتاً، 21 عامل کلیدی یا تعیین کننده به تأیید خبرگان این حوزه رسید که شامل مدیران، سردبیران و دبیران پیشکسوت خبر معاونت سیاسی و خبرگزاری صداوسیما بودند. این افراد با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده و براساس قاعده اشباع نظری به19 مصاحبه اکتفا شد. خبرگان همچنین در کارگاه هایی برحسب میزان اثرگذاری و اثرپذیری، به عوامل نهایی شده نمره دادند که این نمرات در ماتریس اثرات متقابل در نرم افزار میک مک ثبت و تحلیل شد. نتایج نشان داد مدیریت حرفه ای خبرگزاری یکی از عواملی است که تأثیرگذاری بالا و تأثیرپذیری کمی دارد و می تواند بر عوامل وابسته که تأثیرپذیری بالاتری دارند، اثر بگذارد. از جمله مهمترین عوامل مؤثر بر آینده خبرگزاری صداوسیما، اعتماد سیاسی و حضور مؤثر در فضای مجازی است که در زمره عوامل دو وجهی به شمار می روند و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری زیادی دارند.

در بسیاری از کشورها، ازجمله ایران، آیین نامه ها و قوانینی معرفی می شوند که تا حد امکان از کودکان در برابر آثار نامطلوب محتواهای رسانه ای محافظت می کنند. از این رو، پژوهش حاضر بر قوانینی متمرکز شده است که در خصوص محتوا و پخش تبلیغات تلویزیونی برای کودکان در ایران تصویب شده اند. هدف از انجام این پژوهش، شناخت قوانین تبلیغات در برنامه های تلویزیونی کودکان 6 تا 12 سال و تحلیل وضعیت حقوق مخاطب کودک در تلویزیون ایران است. برای نیل به این هدف، از روش اسنادی و کتابخانه ای به منظور شناخت قوانین تبلیغات در برنامه های تلویزیونی کودکان استفاده شده و برای تحلیل وضعیت قوانین محدودکننده تبلیغات در برنامه های تلویزیون، با 15 نفر از متخصصان حوزه کودک و رسانه، مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام گرفته است و برای تحلیل داده ها نیز از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که متولیان امر به مسائلی مانند حقوق مخاطب کودک، استانداردسازیِ تبلیغات برای کودکان و قوانین محدودکننده ناظر بر پخش تبلیغات و تولید محتوا برای کودکان و نوجوانان پرداخته اند. نکته اینجاست که این دسته اصول و قواعد یا قوانین و مقررات، به دو دسته تقسیم می شوند: متونی که مانند قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ضامن اجرایی دارند و به طور مختصر و کل نگرانه به مسئله حقوق کودک پرداخته اند و متونی که در مقایسه با سایر کشورها، در حد قابل قبولی به بحث قوانین محدودکننده تبلیغات در برنامه های مختصِّ کودکان و حقوق مخاطبان کودک و خردسال پرداخته اند اما از ضمانت اجرایی برخوردار نیستند.

خط مشی گذاری در واقع نوعی برنامه ریزی محتوایی است که برای تولید محتوای مؤثر در رسانه، حائز اهمیت است؛ اما گاهی آنچه در عمل شاهد آن هستیم فاصله نه چندان کم، برنامه های تولید شده با تصورات افراد از اجرای خط مشی ها است. کشف چرایی این فاصله برای موفقیت خط مشی ها امری لازم و ضروری است. با توجه به جایگاه و نقش معاونت سیما در راهبری برنامه های تلویزیونی، هدف این پژوهش شناسایی موانعی است که اجرای موفق خط مشی های رسانه ای در معاونت سیمای جمهوری اسلامی ایران را با مشکل مواجه می کند. این پژوهش کاربردی به روش تحلیل مضمون طی 15 مصاحبه نیمه ساختاریافته با خبرگان و صاحب نظران حوزه خط مشی گذاری رسانه انجام شده است. داده ها در سه مرحله توصیفی، تفسیری و یکپارچه سازی با استفاده از نرم افزار تحلیل داده های کیفی مکس کی ودا کدگذاری شده و مورد تحلیل قرار گرفته است. موانع اجرای خط مشی های رسانه ای در معاونت سیما در چهار مرحله «تدوین»، «ابلاغ و اقناع»، «اجرا» و «نظارت و ارزشیابی» دسته بندی شدند. نتایج نشان داد ضعف در شناسایی مسئله، شکل گیری خط مشی، ضعف در اقناع مجریان، توزیع نامناسب خط مشی، مسائل مالی و انسانی، فقدان نظام ارزشیابی منسجم و نبود ضمانت اجرا از موانع اجرای خط مشی های رسانه ای در معاونت سیما است.

این مقاله به دنبال معرفی، نقد و ارزیابی شکلی و محتوایی کتاب سواد روایت اثر اچ. پورتر ابوت است. برای این منظور ابتدا در مقدمه تعریفی از روایت و روایت شناسی، شرح مختصری از تاریخ روایت و چرایی انتخاب این کتاب برای نقد و ارزیابی ارائه می شود. در ادامه از دو منظر اصلی شکلی و محتوایی نقد و ارزیابی کتاب انجام می شود. در ارزیابی شکلی، روانی قلم نویسنده، شیوایی ترجمه آن، شکل ظاهری کتاب، ویراستاری و متغیرهایی از این دست بررسی می شود. همچنین در ارزیابی محتوایی کتاب، روش نویسنده در نگارش، پیوندهای فکری نویسنده با رویکردهای مختلف نظری و نقاط قوت و ضعف موضوعات و مباحث طرح شده در کتاب مدنظر قرار می گیرد. کتاب سواد روایت با قلمی روان و ترجمه ای مناسب، با استفاده از روشی استقرایی و متاثر از سنت های مشخص ساختارگرایی و پساساختارگرایی، اثری ارزشمند در حوزه روایت شناسی است. این کتاب می تواند نقش موثری در شکل دهی چارچوب های تحلیل روایی در جامعه علمی کشور داشته باشد. همچنین این اثر می تواند مسئله روایت را از سطح نخبگان جامعه به سطح مخاطبان عام بکشاند و دغدغه روایت و روایت شناسی را همه گیر سازد.

گسترش روزافزون شبکه های تلویزیونی ماهواره ای و شبکه های اجتماعی فضای مجازی، شبکه های تلویزیونی سراسری و استانی رسانه ملی را با چالش جدی جذب و حفظ مخاطب مواجه کرده است. در این راستا لزوم توجه به تفاوت های فردی و اجتماعی مخاطبان جهت جذب و جلب رضایت ایشان به ویژه در شبکه های استانی صداوسیما بیش ازپیش احساس می شود. بر این اساس این پژوهش باهدف شناخت رابطه بین ویژگی های جامعه شناختی (سن، جنس، تحصیلات، وضعیت تأهل، پایگاه اقتصادی اجتماعی) شهروندان ساروی و تماشای شبکه استانی مازندران انجام شده است. روش تحقیق پیمایش و جامعه آماری پژوهش افراد بالای 15 سال ساکن شهر ساری است که از این میان، با استفاده از فرمول کوکران تعداد 400 نفر به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب و پاسخ های آنان به پرسشنامه تحقیق، با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس و آزمون های آماری آنوا، ضریب اِتا و ضریب همبستگی پیرسون مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر وجود رابطه معکوس بین پایگاه اجتماعی اقتصادی و تحصیلات پاسخگویان با میزان تماشای شبکه استانی و رابطه مستقیم بین سن و وضعیت تأهل پاسخگویان با میزان تماشای شبکه استانی است. همچنین با توجه به یافته ها بین جنسیت پاسخگویان و تماشای شبکه استانی مازندران رابطه معناداری وجود ندارد.

عفاف و حجاب زنان یکی از بارزترین نشانه های حیات و سلامت جامعه اسلامی و یکی از مهم ترین وجوه تمایز آشکار میان جوامع اسلامی و دیگر جوامع است. بدیهی است عفاف و حجاب پیش از آنکه یک مسئله فقهی و شرعی باشد، یک فرهنگ است که گسترش آن نیازمند برنامه ریزی طولانی مدت می باشد. اگرچه این وظیفه برعهده تک تک نهادهای فرهنگی و اجتماعی بوده، ولی جایگاه رسانه ارزش و اهمیت بیشتری دارد. چرا که مطابق نظریات یادگیری مشاهده ای و جامعه پذیری، شخصیت ها و ستاره های فیلم ها و سریال ها، در شکل دهی نگرش و رفتار مخاطبان مؤثر هستند و با ارائه الگوهای مناسب درخصوص ترویج عفاف و حجاب می توانند به عنوان یکی از عوامل اصلی ترویج این فرهنگ ایفای نقش کنند. بنابراین در این پژوهش با توجه به جذابیت تحصیلات دانشگاهی برای افراد، به ویژه دختران جوان، پس از استخراج شاخص های عفاف و حجاب از احکام اسلامی، بخشی از این شاخص ها را با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی، در شخصیت های زن تحصیلکرده 40 سریال از پربیننده ترین سریال های ایرانی تلویزیون بررسی شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که در سال های پس از انقلاب اسلامی تصویر مطلوبی از وضعیت عفاف و حجاب در شخصیت های زن تحصیلکرده ارائه نشده است و عمده زنان تحصیلکرده سریال های تلویزیونی، در پوشش و رفتار، از شاخص های مورد تأکید دین مبین اسلام فاصله دارند و نکته قابل تأمل این است که شاخص های عفاف و حجاب در افراد با تحصیلات دانشگاهی به گونه ای معنا دار ضعیف تر از افراد بدون تحصیلات دانشگاهی به نمایش درآمده است.

     با توجه به گسترش شبکه های اجتماعی و ماهواره ای، خطر فراموشی فرهنگ های بومی ایران بیش از پیش احساس می شود. از آنجایی که یکی از کارکردهای رسانه، انتقال میراث فرهنگی و از اهداف تأسیس شبکه های استانی توجه و پرداختن به مظاهر فرهنگ ها و هویت بومی است، هدف اصلی این پژوهش شناخت رابطه بین تماشای شبکه استانی مازندران با درونی شدن فرهنگ بومی این استان است. روش تحقیق این مقاله، پیمایشی است. جامعه آماری افراد بالای 15 سال ساکن شهر ساری است که تعداد 400 نفرازآنها با استفاده از فرمول کوکران به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند . با توجه به یافته های تحقیق، ماهیت رابطه میان میزان تماشای شبکه تلویزیونی استان مازندران و درونی شدن فرهنگ بومی این استان رابطه ای مستقیم و بسیار قوی است.

عفاف و حجاب از آموزه ها و دستورات دینی اند که آشنایی افراد با معیارها، الگوها و احکام مرتبط با آنها در فرایند جامعه پذیری دینی آنان صورت می پذیرد. در این فرایند، فرد با محتوا و معنای این آموزه ها آشنا می شود و آنها را در موقعیت ها و تعاملات زندگی روزمرّه خود بکار می گیرد. چادر به عنوان حجاب برتر مورد نظر دین مبین اسلام، یک پدیده فرهنگی در حوزه پوشش زنان است که در طول سالها در سیمای جمهوری اسلامی ایران به نمایش درآمده است. انتخاب این پوشش به طور معمول نشانه ای از تعهد و تقید فرد به موازین شرعی ازجمله در مراودات اجتماعی است. بنابراین، از زنان چادری به عنوان حاملان حجاب برتر بیش از دیگران انتظار می رود چارچوب های عرفی و شرعی پوشش و رفتار را در مواجهه با نامحرم رعایت کنند. این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش است که شاخص های عفاف چگونه در زنان چادری سریال های تلویزیونی ایرانی بازنمایی شده است. به این منظور شاخص های مذکور، پس از استخراج از احکام اسلامی، با استفاده از روش تحلیل محتوای کمّی، در شخصیت های چادری 40 سریال از پربیننده ترین سریال های پخش شده از تلویزیون ایران در سال های پس از انقلاب اسلامی تحلیل شده اند. براین اساس، 107 شخصیت چادری این سریال ها، به صورت تمام شماری انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته اند. برای تجزیه وتحلیل اطلاعات، از نرم افزار spss و آمار توصیفی و استنباطی (آزمون کای اسکور) استفاده شده است. یافته های تحقیق حاکی از آنند که در سالهای پس از انقلاب اسلامی، زنان چادری نمایش داده شده در سریال های تلویزیونی، به رغم انتخاب حجاب برتر به عنوان پوشش بیرونی که خود معرّف سطحی از تعهد و تقید به مبانی دینی و اصول شرعی است، معیارهای عفاف اسلامی را در تعامل با افراد نامحرم رعایت نکرده اند و نحوه ارتباط، نگاه وگفت وگوی آنان با نامحرم و نیز زینت، مو و اندام آشکار آنها در برابر نامحرم، تفاوت معناداری با دارندگان سایر پوشش ها ندارد.

هدف این پژوهش بررسی رابطه محبوبیت نقش و عفاف در شخصیت های زنِ فیلم های پربیننده تلویزیون است. دلیل اصلی توجه به این امر، نقش شخصیت ها و ستاره های محبوب فیلم ها در شکل دهی به نگرش و رفتار مخاطبان است که با ارائه الگوهای مناسب در زمینه ترویج و تبلیغ عفاف می تواند به عنوان یکی از منابع اصلی جامعه پذیری عفاف ایفای نقش کند. این تحقیق با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی انجام گرفته است و در این راستا، نمونه آماری با 36 فیلم از جامعه آماری پربیننده ترین فیلم های سینمایی پخش شده از تلویزیون انتخاب شده است. برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از نرم افزار spss و آمار توصیفی و آمار استنباطی (آزمون خی دو یا مجذور کای) با خطای نوع اول 5 درصد استفاده شد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در فیلم های مورد بررسی، تصویر مناسبی از وضعیت عفاف در شخصیت هایی که می توانند به عنوان الگو انتخاب شوند یعنی کسانی که دارای محبوبیت نقش هستند دیده نمی شود. به طورکلی عملکرد فیلم های پربیننده تلویزیون در تبلیغ و ترویج فرهنگ عفاف از طریقِ ارائه الگوها و اسوه های حسنه، مطلوب نبوده است.

یکی از کارکردهای اساسی رسانه ها، بازنمایی واقعیت های جهان خارج برای مخاطبان است. تصویری که ما به مثابه یک مخاطب از پدیده های مختلف داریم، در موارد زیادی ناشی از تجربه مواجهه با گزارش ها و تصاویری است که به وسیله رسانه ها ارائه شده است. چادر به عنوان حجاب برتر مورد نظر دین مبین اسلام، یک پدیده فرهنگی در حوزه پوشش زنان است که در طول سال ها، در تلویزیون بازنمایی شده است. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که چادر در سال های پس از انقلاب اسلامی چگونه در سریال های تلویزیونی بازنمایی شده است. در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی، شخصیت های چادری 40 سریال از پربیننده ترین سریال های پخش شده از تلویزیون ایران در سال های پس از انقلاب اسلامی مورد تحلیل قرار گرفته است. به این دلیل که واحد تحلیل در این پژوهش، «شخصیت» است، بر این اساس تعداد 107 شخصیت چادری این سریال ها، به صورت تمام شماری انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته اند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار spss و آمار توصیفی و استنباطی (آزمون کای اسکور) استفاده شده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در سال های پس از انقلاب اسلامی تصویر مطلوبی از زنان چادری در تلویزیون ارائه نشده است، به طوری که زنان چادری یا اساساً حضور پررنگی در سریال های تلویزیونی ندارند یا اگر دارند اغلب دارای ضعف ها و مشکلات مختلفی هستند که در مقایسه با شخصیت های زن غیر چادری نمود پررنگ تری دارد. زنان چادری به گونه ای معنادار؛ مسن، بدون تحصیلات دانشگاهی، از طبقه متوسط و پایین جامعه، دارای مشکلات روحی و روانی و دارای چهره ای متوسط و زشت به تصویر کشیده شده اند. بر این اساس چادر، پوشش زنی معرفی می شود که احتمالاً کمتر مخاطبی تمایل به همذات پنداری و احیاناً الگوبرداری از او خواهد داشت.

یکی از کارکردهای اساسی تلویزیون، اطلاع رسانی است. از طرفی، لحظه ای بدون رخداد نمی توان یافت که ارزش خبری نداشته باشد. این رخدادها به عنوان خوراک خبری رسانه ها ارزش یابی، اولویت بندی و گزینش می شوند تا با ارائه و انتشار آن به نیاز اطلاعاتی مخاطبان خود پاسخ دهند. یکی از رسالت های رسانه های محلی نیز پاسخ دادن به همین نیاز اطلاعاتی مخاطبان بومی است که در منطقه تحت پوشش خود زندگی می کنند. شبکه دنا نیز با امکان پخش اخبار استانی، برای اثرگذاری و جذب مخاطب بیشتر، نیاز به آسیب شناسی، تحلیل مداوم و بازنگری در روش ها و شیوه های مهندسی خبر و ارائه آن به مخاطبان خود دارد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی وضعیت بخش های خبری شبکه دنا با روش تحلیل محتوا و ارائه راهکار برای این شبکه است. برای این کار و به عنوان نمونه، 144 خبر در سه ماه آبان، آذر و دی به صورت تصادفی انتخاب و تحلیل شد. اطلاعات تحقیق در جداول کدگذاری جمع آوری و با استفاده از نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شدند.