محمدرضا حاجی اسماعیلی

محمدرضا حاجی اسماعیلی

مدرک تحصیلی: استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۷۳ مورد.
۲۱.

دراسه علاقات التناص بین القرآن و الخطبه رقم 109 من نهج البلاغه فی الأسماء والصفات الإلهیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات حدیثه فی نهج البلاغه السنه الرابعه خریف و شتاء ۱۳۹۹ (۱۴۴۲ق) العدد ۱ (المتوالی ۷) 84 - 71

کلید واژه ها: القرآن نهج البلاغه الخطبه 109 الأسماء و الصفات الإلهیه التناص

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۱ تعداد دانلود : ۱۷۰
الخلاصه تعتبر نمذجه نص عن آخر أحد الأسالیب المهمه فی البحث الأدبی. یسمى هذا النوع من البحث الیوم بالتناص. تُظهر هذه العلاقه أن بعض النصوص تستفید من نصوص أخرى بالوعی أو باللاوعی، وتهدف إلى التأکید على أن کل نص ومتحدث یتأثر بنصوص ومتحدثین آخرین، سابقین کانوا أو لاحقین، ویستفید فی الوعی أو فی اللاوعی من کلماتهم و أفکارهم. تتناول هذه المقاله علاقه التناص بین القرآن و نهج البلاغه. القرآن نص مخفی أو غائب و نهج البلاغه هو النص الحاضر. یهدف المؤلف إلى توضیح عمق الصله بین هذین النصین، و اکتشاف تجلی نورانیه کلام الوحی فی کلام الإمام علی (ع). یدرس هذا البحث علاقه التناص بین القرآن و الخطبه 109 من نهج البلاغه فی مجال الأسماء و الصفات الإلهیه بالمنهج الوصفی التحلیلی و المقارن. ثم یحدد مختلف أنواع التناص بما فیها النفی الجزئی (الاجترار الناقص و الکامل)، النفی المتوازی (الامتصاص) والنفی الکلی (الحوار). تظهر نتائج هذه الدراسه أن أکثر حالات الإمام علیه السلام بالقرآن تنتمی إلى علاقه فئه التناص من نوع النفی المتوازی بحوالی 53٪ من الحالات و النفی الکلی و الاجترار الناقص بحوالی 24٪ من الحالات، بینما لم یتم استخدام الاجترار الکامل. الکلمات المفتاحیه: القرآن – نهج البلاغه – الخطبه 109- الأسماء و الصفات الإلهیه – التناص.
۲۲.

واکاوی معنایی واژه تربیت و رهیافت معنایی واژه ربوبیت در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۰ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۱ 105-127

کلید واژه ها: قرآن تربیت رب ربوبیت عام ربوبیت خاص

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۰ تعداد دانلود : ۶۰۶
واژه ربوبیت از ریشه « ربب » به معنای پرورش دادن و البته نمونه های قرآنی آن که از نظر معنایی هم راستا با این واژه است، در ساختار صرفی از ریشه « ربو » به شمار آمده؛ ربوبیت را اما از منظر قرآن می توان به دو نوع تکوینی و تشریعی تقسیم نمود و تکوینی را نوعی هدایت غیرمستقیم و نامحسوس که اختصاصی به انسان ندارد و تشریعی را ویژه انسان دانست که مشخصه بارز آن ارسال پیامبران و کتب آسمانی در امر هدایت است؛ البته ربوبیت را با همین مفهوم می توان به عام و خاص تقسیم نمود و ربوبیت عام را افزون بر پروراندن و تربیت همه انسان ها به یک اندازه به پرورش همه موجودات در نظام هستی تعمیم داد و ربوبیت خاص را نوع ویژه ای از تربیت الهی دانست و پرورش انسان های خاص مثل پیامبران را از این مقوله به شمار آورد. این پژوهش تلاش کرده تا مصادیق ربوبیت « ربّ العالمین » را که همگی به طور مستقیم یا غیرمستقیم در ارتباط با انسان است، نخست دسته بندی و سپس مفهوم یابی کند. بدین منظور لایه های معنایی هر یک را با توجه به سیاق آیات و در حوزه ربوبیت الهی تبیین نموده است. از نتایج این مطالعه اثبات خاص بودن انسان نزد خداوند است که ربوبیت ویژه الهی را نصیب او کرده، پیامبران را در بهترین شکل آن پرورش می دهد تا هدایت تشریعی سایر انسان ها را که از مصادیق ربوبیت است، از طریق ایشان جاری فرماید.
۲۳.

رهیافت های همگرایانه در نگاه قرآن کریم با تأکید بر آراء تفسیری مفسران از آیه 9 سوره حجرات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال چهاردهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۷) 287 - 306

کلید واژه ها: ایمان برادری امت واحده صلح همگرایی اختلاف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۹ تعداد دانلود : ۳۱۸
درگیری های منطقه ای و قومی و مذهبی، وحدت میان کشورهای اسلامی را نشانه گرفته و واگرایی در روابط میان کشورهای اسلامی را سبب شده است. این در حالی است که از منظر قرآن کریم، موضوع «اخوت» از مسائل ضروری در میان امت اسلامی به شمار آمده و نظام معارف اسلامی نه تنها نسبت به همگرایی بین مسلمانان، بلکه نسبت به همگرایی ایشان با سایر ملل جهان نیز تاکید بسیار ورزیده است. این پژوهش ضمن بررسی سبب نزول، تفسیر و سیاق آیه نهم سوره مبارکه «حجرات» و دیگر آیات مرتبط با این موضوع، به تبیین راهکارهای پیشنهادی قرآن کریم در این باره پرداخته است. حاصل پژوهش اینکه از منظر قرآن کریم روابط مسلمانان با همگان بر توصیه به احسان، قسط و عدالت بنا نهاده شده است. البته در روابط اجتماعی مسلمانان با یکدیگر افزون بر نکات پیش گفته بر موضوع اخوت نیز تاکید ویژه گردیده است.
۲۴.

مؤلفه ها و شواهد اخلاق تقریب گرایانه در تفسیر مجمع البیان طبرسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه اخلاق سال سیزدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۹ 151-172

کلید واژه ها: تفسیر قرآن مجمع البیان طبرسی تقریب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۴ تعداد دانلود : ۴۳۴
«اخلاق تقریب گرایانه» در تفسیر، تلاشی است برای نزدیک کردن پیروان مذاهب اسلامی برپایه ی اصول مشترک که هدف نهاییِ آن، ایجاد اتّحادی معنی دار میان مذاهب است. طبرسی در تفسیر مجمع البیان چنین رویکردی را اتّخاذ کرده و از جمله مفسران شیعی است که در عین حفظ اصول، تلاش نموده تا در سراسر تفسیر خود، از برجسته سازی موضوعاتی که محل اختلاف میان مذاهب بوده است، بپرهیزد. در رویکرد طبرسی، مؤلفه هایی نظیر مؤاخات، دوری از تعصّب، حفظ سیاق آیات و پرهیز از تفسیرهای باطنی، رعایت اصل احترام در ذکر اقوال فقهای اهل سنّت و رعایت اعتدال را در موضوعات صرفاً کلامی می توان معیار قرار داد تا اخلاق تقریب گرایانه او را برجسته ساخت. پژوهش حاضر بر آن است تا این مؤلفه های بنیادین و نیز شواهد اخلاق تقریب گرایانه را در مجمع البیان بررسی کند. بی شک، با عنایت به اوضاع کنونی کشورهای مسلمان، چنین پژوهشی می تواند گامی در راستای تقویت اتحاد کشورهای مسلمان باشد.
۲۵.

بازخوانی روایات اسباب نزول آیات نخست سوره حجرات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال دهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳۶ 7 - 35

کلید واژه ها: روایات سبب نزول خلیفه اول خلیفه دوم حجرات تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۰ تعداد دانلود : ۲۹۵
روایات اسباب نزول از دیرباز کانون توجه مفسران و اندیشمندان قرآنپژوه و از ابزارهای فهم مراد الهی به شمار آمده است. با اینحال آسیبهایی مانند وجود تعارض سندی روایات تفسیری با یکدیگر یا ناسازگاری محتوایی آنها با سیاق و تاریخ و اندیشه سلیم نیز متوجه این بخش از روایات است که موجب سلب اعتماد از آنها میگردد. در این پژوهش روایات ناظر بر سبب نزول پنج آیه نخست سوره حجرات در بوته نقد قرار گرفته است. این روایات صرفنظر از اختلاف تعابیر و تفاوت راویان بالغبر چهارده گونه روایت متفاوت است که برخی نزول هر پنج آیه را مسبب از حادثهای خاص معرفی نموده و برخی دیگر برای دو یا چند آیه، سببی مجزا ارائه دادهاند؛ لذا در این پژوهش در کنار بررسی اسناد این روایات با ملاک قراردادن ظاهر و سیاق آیات به ارزیابی محتوایی هرکدام از آنها نیز پرداخته و به این نکته رهنمون شده است که هیچیک از این روایات چهاردهگانه بهطور مشخص ناظر به سبب نزول واقعی این آیات نیست هرچند با توجه به مضمون آیات، بیتردید نزول آنها در پی وقوع جریانی خاص رخداده که بهدرستی در روایات سبب نزول گزارش نشده است. همچنین برخی روایات بهگونهای است که احتمال تصحیف یا تحریف آنها بر اساس انگیزههای کلامی دور از ذهن نیست.
۲۶.

میقات موسی در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال دهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۷ 149 - 172

کلید واژه ها: تجلی تقاضای دیدار رؤیت عدم رؤیت شهود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۱ تعداد دانلود : ۱۱۱
هنگامه تقرب به پروردگار در اصطلاح عارفان قرآن پژوه «میقات» نام دارد، میقات حضرت موسی در سوره اعراف طی دو قالب «ساختاری: گزارش میقات مقدماتی به مدت سی شب و تکمیلی به مدت ده شب» در آیه 142 از سوره اعراف، و مرحله محتوایی گزارش «تقاضای رؤیت توسط موسی و پاسخ پروردگار» در آیه 143 از همین سوره، مطرح شده است. در این رابطه سه دیدگاه 1- تقاضای دیدار حسی یعنی رؤیت پروردگار با چشم سر به نیابت از قومش، 2- تقاضای دیدار حسی یعنی رؤیت پروردگار با چشم سر برای خودش، 3- تقاضای دیدار شهودی بی واسطه برای خودش، مطرح شده ولی با توجه به شأن پیغمبری و قرائن قرآنی از جمله نزول عذاب آسمانی «صاعقه» در پی درخواست دیدار حسی توسط قومش، هرگز آن حضرت تقاضای دیدار حسی به نیابت از قوم و یا برای خودش نداشته؛ بلکه با توجه به اینکه قبلاً از شهود با واسطه در شنیدن ندایی از درخت در کوه طور بهرمند شده بود در میقات تقاضای دیدار شهودی بی واسطه از پروردگار نمود که با توجه به نداشتن ظرفیت لازم برای دیدار شهودی بی واسطه، خداوند بر کوه تجلی نمود و موسی مدهوش گردید.
۲۷.

روش متقی هندی در نقل احادیث امامان شیعه (مورد مطالعه، برخی از موضوعات کلامی اعتقادی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۴ زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۹۴) 173 - 202

کلید واژه ها: متقی هندی کنز العمال روایات اعتقادی امامان شیعه گزینش چینش تقطیع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳ تعداد دانلود : ۴
جامع روایی کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال تألیف متقی هندی، از محدثان اهل سنت قرون نهم و دهم هجری، است. این کتاب در بردارنده بیش از سه هزار حدیث از امامان شیعه در موضوعات گوناگونی مانند احکام، اخلاق، علوم قرآنی و اعتقادات است.مقاله حاضر برای بررسی روایات اعتقادی امامان شیعه در این جامع روایی، به تأمل در پاره ای از موضوعات مطرح در آن از قبیل شفاعت، خلافت، مباهله و... پرداخته و در پایان باورمند گردیده است که روش متقی هندی در تدوین و بهره مندی از این دست از روایات، ناظر بر گزینش، چینش و تقطیع آن هاست. تقویت مبانی اعتقادی و مذهبی و کتمان پاره ای از وقایع تاریخی حساس و مهم، محدث را به اتخاذ چنین روش های حدیثی سوق داده است. نقل احادیث ضعیف السند، استفاده از منابع نه چندان معتبر و... انتقاداتی است که به روش حدیثی متقی وارد است.
۲۸.

بررسی نسبت انسان و عالم هستی براساس روابط جانشینی در زبان نمادین قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 53 - 72

کلید واژه ها: قرآن نماد روابط جانشینی السماوات والارض انسان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۴ تعداد دانلود : ۳۸۱
قرآن به عنوان متنی ادبی دارای گونه های زیبایی شناختی است که لایه های معنایی به هم پیوسته آن در عین یکپارچگی معنایی در چینش واژگان «تفصیل» یافته است؛ بنابراین نیازمند ابزاری است که مخاطب را تا عمیق ترین این لایه ها رهنمون شود و او را به فضای این یکپارچگی معنایی نزدیک کند. نماد، نشانه امری قدسی و فرودآمده از عوالمی فراتر از انسان است که خود را در بستر واژگان می نمایاند تا رشته پیوند میان انسان و این معانی قدسی باشد. جایگزینی مفهومی بر مفهوم دیگر نخستین کلید کشف نماد در متن است که همان تشبیه و استعاره است. در این پژوهش تلاش شده است میان آیات قرآن رابطه میان انسان و عالم هستی با توجه به ویژگی هایی متناظر یکدیگر بررسی شود. نتیجه اینکه قرآن کریم با ایجاد تناظر میان وجود انسان با اجزای هستی، مخاطب خود را با تغییرات، ویژگی ها و حالات اجزای هستی همراه کرده و مسیر او به سمت رشد و تعالی را هماهنگ با اجزای عالم هستی به تصویر کشیده است. این تناظر درنتیجه ایجاد رابطه جانشینی میان انسان و عالم هستی و در مواردی سایر اجزای عالم رخ داده است.
۲۹.

کارکرد تصویرپردازی در تبیین داستان ناقه حضرت صالح(ع) و رهیافت های تربیتی این کارکرد در بافت موقعیتی آیات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال شانزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۴۲) 81 - 100

کلید واژه ها: قرآن بافت درزمانی بافت هم زمانی مؤلفه های تصویر ناقه صالح(ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۹ تعداد دانلود : ۶۷۲
ثمود به عنوان قومی متمدن که توانایی مهندسی منابع طبیعی داشتند با جوامع پیشرفته امروز که دچار علم زدگی شده اند سنخیت دارند امری که نشان دهنده اهمیت شناخت زوایای مختلف این داستان قرآنیست.اما ابهاماتی در جزییات این داستان به ویژه در مورد ناقه صالح(ع) مشاهده می شود که سبب ایجاد اختلاف میان مفسران شده است. بدین سبب تصویرپژوهی به عنوان یکی از شاخه های علم زیبایی شناسی، به سبب وجود مولفه های اندیشه، زبان،عاطفه،حقیقت،خیال(تخییل، تشبیه و...) جهت توسعه معنایی و تبیین ابهامات متن ضرورت می یابد.ازطرفی شناخت بافت موقعیت که شامل بافت فیزیکی،اجتماعی و ذهنی، هدایت کننده مخاطب تصویر، به مراد متکلّم است. با شناخت مولفه های تصویرگری در بافت عصر نزول قرآن، مسیر تطبیق تصاویر جهت تربیت مخاطبان عصرهای مختلف هموارمی شود. در این مقاله سعی می شود به چگونگی ارتباط مولفه های تصویری ناقه در بافت فیزیکی، اجتماعی و ذهنی ثمود جهت تبیین مبهمات آیات ناقه و چیستی رهیافت های تربیتی این داستان در بافت موقعیتی عصر نزول و دیگر عصرها پاسخ داده شود. دراین تحقیق کوشش می شود، ابهامات مذکور با روش تلفیق مؤلفه های تصویرگری در موقعیت هم زمان نزول و عصرهای مختلف تبیین گردد. بافت فیزیکی-اجتماعی قوم ثمود که زمینه ساز بافت ذهنی"تکبّر"در میان آنان است، با مؤلفه های تصویرگری نمایش داده شده است.خداوند، به اقتضای این صفت، پیدایش شتر از دل کوه را، جهت اتمام-حجت و برنامه تقسیم آب را، جهت آزمایش ثمود، برگزید.خداوند با برشی از زندگی افرادی که با برتری جویی به مقابله با آیات خدا برخاسته اند، کفار مکّه را در بافت هم زمانی نزول(که هم چون ثمود علم و تمدن ساخت بنا در کوه نداشتند)و تمامی طغیانگران را در بافت درزمانی هشدار می دهد که سرانجامی سخت درپیش دارند.
۳۰.

بازشناسی مفهوم «إذن» در معجزات انبیاء در قرآن با تأکید بر معجزات حضرت عیسی علیه السلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۳) 11 - 28

کلید واژه ها: اذن معجزه انبیاء ولایت عیسی قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۷۵ تعداد دانلود : ۴۲۹
در اسلوب زبانی قرآن هر یک از واژگان در جای خود مفهومی خاص را افاده می کنند. واژه «إذن» را می توان از این نوع دانست که در بحث معجزات پیامبران و به ویژه درباره حضرت عیسی علیه السلام کاربرد آن بارزتر است. پژوهش حاضر واژه «إذن» را در لغت و سپس گستره استعمال آن را در ساختار زبانی قرآن واکاویده و دریافته این واژه را نباید براساس محاورات عرف عام معنا کرد بلکه باید معنای آن را در نظام معنایی قرآن جستجو نمود. سپس با تأمل بر این نکته که «إذن» از صفات فعلی خداوندی است و پیامبران دارای ولایت تکوینی هستند لذا معجزات براساس قانون علیت تحقق می یابند، تبیین کرده که معجزه، گرچه امری خارق العاده و پرتویی از نمود هستی بخش الهی است که در ظرف دنیا جلوه گر می شود اما نیازمند به مؤثری است که آن با تهذیب نفس به علم شهودی دست یافته و اعمال خارق العاده به دست او ظهور می یابد؛ لذا اسناد اعجاز به او اسناد حقیقی است و او نه تنها در انجام فعل معجزه ابزار و واسطه نیست که خود تأثیر گذار و نقش آفرین است ولی نه به گونه ای مستقل بلکه براساس نظام علیت فاعلیت قریب او در طول فاعلیت حقیقی خداوند تبیین می شود.
۳۱.

بررسی پیوست یا گسست معنایی در تفسیر آیات 50 تا 54 سوره یوسف (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال نهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۴ 97-112

کلید واژه ها: آیات 52 و 53 یوسف یوسف زلیخا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۲ تعداد دانلود : ۵۶۹
سیاق و توجه به قرائن متصل و منفصل از جمله مهم ترین معیارهای تفسیر روشمند آیات قرآن کریم است که با تأمل در آنها می توان صحت و سقم دیدگاه های مفسران قرآن را ارزیابی نمود. از نمونه آیات قرآنی که مفسران و مترجمان قرآن در فهم و تحلیل آن اختلاف نظر جدی دارند آیات 52 و 53 سوره یوسف است که گروهی از مفسران این دو آیه را سخن حضرت یوسف × دانسته و سعی در توجیه آن نموده اند و گروه دیگر آن را ادامه سخن زلیخا دانسته و در اثبات آن کوشیده اند. پژوهش حاضر با بررسی و ارزیابی دیدگاه های دو گروه و نقد و تحلیل دلایل ایشان در پایان، بر این باور است که با توجه به قرائن متصل و منفصل، آیات مزبور همان ادامه سخن زلیخا است.
۳۲.

میقات پیامبر خاتم در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال نهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۶ 237 - 261

کلید واژه ها: پیامبر خاتم قرآن میقات معراج شهود رؤیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹ تعداد دانلود : ۷۸
این پژوهش ضمن تحلیل کیفیت میقات و معراج خاتم پیامبران و بررسی دیدگاه مفسران قرآن، با توجه به آیه اول از سوره اسراء و آیات هفتم تا هجدهم سوره نجم به این نتیجه رسیده که میقات پیامبر خاتم در بالاترین مراتب تقرب پدیده ای به نام معراج را سبب گشته که از منظر قرآن از عبودیت مطلق و تسلیم محض بودن پیامبر در مقابل پروردگار نشأت گرفته و تا آنجا پیش رفته که ایشان را لایق سلام و صلوات ویژه الهی گردانیده است، و در میقات و معراجش با پروردگار به بالاترین مرحله شهودی یعنی شهود بی واسطه و آخرین مرحله تقرب یعنی مرحله احدیت جمع الجمعی یا أو أدنی نائل گشته است.
۳۳.

«ذکر» و «تذکر» در سیر نزول قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال پانزدهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۳۸) 155 - 184

کلید واژه ها: تفسیر موضوعی تنزیلی ذکر سیر نزول أولوا الألباب اسماء قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۶ تعداد دانلود : ۵۶۰
یکی از نام های قرآن «ذکر» و یکی از مهم ترین ویژگی های این کتاب، تذکربخشی است. این نوشتار با بررسی ارتباط میان آیات مبیّن این ویژگی بر اساس ترتیب تاریخی نزول، نخستین بار ابعاد جدیدی از هماهنگی مضمونی و انسجام درونی قرآن را نشان داده است. آیات قرآن در این حوزه در چهار مرحله با مطلع «ذکر للعالمین» قابل بررسی است. مرحله نخست ناظر به خود قرآن و تبیین تذکربخشی فراگیر آن و مرحله دوم ناظر به مخاطبان و بیان لوازم تذکرپذیری از قرآن است. در مرحله سوم روی سخن با اهل ایمان است و دو واکنش کلی «اتباع» و «اعراض» در مواجهه با ذکر، در مقابل هم قرار می گیرد. مرحله پایانی نیز به تفصیلِ آموزه های مراحل قبل با رویکردی متفاوت پرداخته است. در بررسی گزاره های مرتبط با جنبه تذکربخشی قرآن بر اساس ترتیب نزول، انذارپذیری، تفکرمحوری، ولایت پذیری و قرآن باوری ابعاد به هم پیوسته ی تذکرپذیری از قرآن را تشکیل می دهند. در نگرش کلان به ساختار و مضامین این دسته از آیات، «هماهنگی در سیر نزول» و تناسبی اعجاب آور میان قالب و محتوا نیز رخ می نماید. قرآن برای سخن گفتن درباره تذکربخش بودن خود، قالب تذکردهی را انتخاب کرده و آن محتوا را در این قالب ریخته است.
۳۴.

معناشناسی واژه «وجه» در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۲) 45 - 66

کلید واژه ها: معناشناسی قرآن بافت سیاق وجه هم نشینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۱۹ تعداد دانلود : ۵۳۱
معناشناسی واژگان قرآن از روش های نوین پژوهش در قرآن کریم است. در این نگرش، پس از انتخاب کلمات کلیدی قرآن، حوزه های معناشناسی هر واژه به همراه ارتباط سیستمی میان آن ها، بررسی و برخی لایه های معنایی آیات ظاهر می شود. این رویکرد سعی دارد، با ملاحظه بافت و سیاق و با توجه به مجاورت کلمات و تکیه بر مجموعه یا بافت کلی قرآن، انسجام و پیوستگی معارف قرآن را روشن کند. تحقیق حاضر سعی دارد با استفاده از روش یادشده، حوزه های معنائی واژگان مرتبط با واژه «وجه» را با نظر به سیاق و روابط هم نشینی و جانشینی کلمات در آیات، تبیین کند؛ بدین ترتیب که معنای این واژه ابتدا از منابع معتبر لغت، جست وجو و سپس مصادیق مختلف آن با ملاحظه بافت و سیاق آیات از تفاسیر معتبر، روشن می شود و از محور هم نشینی در فهم معنا و مصداق آیات، کمک گرفته می شود و معناشناسی این واژه در حوزه های متعددی نظیر خداوند، پیامبران، انسان های وارسته، گناهکاران و ... تبیین می شود.
۳۵.

بررسی تکرار معنوی آیات از دیدگاه مفسران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال هشتم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۰

کلید واژه ها: تفسیر ادبی بلاغت قرآن تکرار معنوی حشو مذموم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲۵ تعداد دانلود : ۶۱۱
قرآن اثری مقابله ناپذیر با ساختاری شگرف است که از آن به عنوان شاهکاری ادبی یاد می شود، بر این اساس است که قرآن خالی از عیوب سخن و آسیب هایی مانند «حشو متوسط و قبیح» است که در بلاغت «حشو مذموم» نامیده می شود. با این حال در پاره ای از آیات و عبارت های قرآنی ترکیب هایی یافت می شود که در نگاه ظاهری  با وجود تفاوت لفظی اما تکرار بی فایده معنای مطالب پیشین و مصداق حشو مذموم است. هدف پژوهش حاضر بررسی چنین مواردی از تکرار معنوی در آیات قرآن است که توهم معنای غیرمفید و اضافه بودن یکی از بخش های جمله را ایجاد می کند. در این پژوهش تلاش شده است تا بر اساس دیدگاه مفسران، جایگاه معنایی این گروه از مکررات غیرلفظی موهم حشو مذموم در پردازش آیات قرآن تبیین گردد و خواننده بر این نکته رهنمون شود که حشو در آیات وحیانی قرآن به کار نرفته و اجزای آیات موهم حشو در جای مناسب خود قرار دارند و تکرار در معانی صورت گرفته، دارای فواید بلاغی مانند تأکید، تبیین، تکثیر و مبالغه است که جزء صنایع ادبی و موجب جذابیت سخن است.
۳۶.

قرآن پژوهان و آیه پایانی سوره مزمل(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و یکم بهار ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۷۸)

کلید واژه ها: تفسیر مکی مدنی آیات مستثنا مزمل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۴۴ تعداد دانلود : ۱۳۰۵
دانش مکی و مدنی آیات قرآن وظیفه تاریخ گذاری واحدهای نزول قرآن را عهده دار است. از زیرشاخه های این دانش، بحث و بررسی پیرامون شناخت آیات مکی داخل در سوره های مدنی و آیات مدنی داخل در سوره های مکی است که درعلوم قرآنی از آن به آیات مستثنا یاد می گردد. از جمله آیاتی که مفسران قرآن درباره مکی یا مدنی بودن آن اختلاف نظر دارند، آخرین آیه سوره مزمل است. از آنجا که این سوره در شمار سوره های مکی است که در آغاز بعثت نبوی نازل گردیده و درباره آخرین آیه آن در تفاسیر کهن و معاصر دیدگاه های گوناگونی ارائه شده است، این نوشتار دیدگاه موافقان و مخالفان را بررسی و تلاش نموده به دلایل مخالفان مکی بودن آن پاسخ دهد.
۳۷.

نقد دیدگاه وهابیت پیرامون مسئله توسل از سوی اهل سنت بر پایه حدیث استسقاء(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه نوین دینی سال دوازدهم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۴۷

کلید واژه ها: اهل سنت توسل شفاعت وهابیان استغاثه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۹۳ تعداد دانلود : ۱۰۳۴
پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با هدف تبیین اختلاف اهل سنت و وهابیان در مسئله توسل و دفاع از اصالت دینی و قرآنی آن با استفاده از آراء و مستندات اندیشمندان اهل سنت به نگارش در آمده است . وهابیان که خود را منتسب به اهل سنت می دانند به پیروی از ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب انواعی از توسل مانند توسل به اموات اولیا وصالحان و توسل به ذوات گرانقدر را انکار نموده و دیگر مسلمانان را متهم به شرک می کنند. یکی از ادله وهابیون در ممنوعیت این دو نوع توسل، حدیث استسقاء و مراجعت عمر بن خطاب به عموی پیامبر صلی الله علیه و آله جهت طلب باران است. ولی اهل سنت مشروعیت توسل به ذوات و اموات را باور دارند و با استناد به آیات و روایات و اتخاذ رویکردی انتقادی، برداشت وهابیان از حدیث استسقاء را تحلیل و نقد می کنند.
۳۸.

اختلال شخصیت خودشیفته از منظر قرآن و حدیث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۱۶ پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳۳ 119-141

کلید واژه ها: اختلالات شخصیتی اختلال بدبینی قرآن حدیث روان شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۷۸ تعداد دانلود : ۷۵۰
خداوند در قرآن از شخصیت یا الگوهای بادوام و فراگیر در رفتار، احساسات و افکار انسان با تعبیر شاکله یاد نموده، خود را به عنوان خالق وی، دارای آگاهانه ترین دیدگاه نسبت به شخصیت های رشد یافته و مختل معرفی می نماید. (الإسراء/84). بر این اساس می توان ادعا نمود که قرآن به عنوان کلام وحیانی و حدیث به عنوان منبع مکمل مرتبط با وحی، می توانند از منابع تشخیص و درمان انواع اختلالات شخصیتی باشند. ولی این نظیر آنچه در روان شناسی طی فصلی مشخص و مجزا با عناوین وتعریف ها و حدود خاص ارائه گردیده، نیست؛ بلکه آموزه هاییست پراکنده در بین آیات الهی و روایات معصومین که نیازمند بررسی دقیق و استخراج است. پژوهش حاضر، نتایج حاصل از بررسی آموزه های قرآنی و روایی پیرامون اختلال شخصیت خودشیفته است و به تبیین چیستی این اختلال، عوامل ایجادکننده و ویژگی های مبتلایان به آن، با توجه به آموزه های اسلامی پرداخته است. بر اساس این پژوهش بیست و سه ویژگی اصلی شخصیت مبتلایان به خودشیفتگی، از جمله: خیال پردازی، خود بزرگ بینی، خودستایی، خودفریبی، تجاوزگری و... ضمن بررسی عبارات قرآنی و مفاهیم روایی به دست آمد که در مقاله به طور مبسوط و منسجم بدان اشاره شده است.
۳۹.

بررسی تطبیقی مفهوم نسخ از دیدگاه مؤلفان «التفسیر الاثری الجامع» و «التفسیر الحدیث»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال هفتم بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۵ 59 - 85

کلید واژه ها: نسخ قرآن محمد هادی معرفت محمّد عزّه دَروَزه التفسیر الاثری الجامع التفسیر الحدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۴ تعداد دانلود : ۷۷
وقوع نسخ در قرآن را گروهی پذیرفته و گروهی انکار کرده اند. قرآن پژوهانی هم که به این رخداد معتقدند، در مصادیق و شماره آیات منسوخه با هم اختلاف دارند. البته محققان معاصر تعداد این آیات را بسیار اندک بر شمرده اند؛ در این میان مرحوم محمد هادی معرفت ؛ مؤلف کتاب «التفسیر الاثری الجامع»، نزدیک به بیست آیه را منسوخ دانسته و آن ها را در هشت بخش محدود نموده است. از دیگر قرآن پژوهان معاصر، محمد عزّه دروزه ؛ مؤلف کتاب « التفسیر الحدیث» است که در اکثر آیات وقوع نسخ را نپذیرفته و به جای آن، حکم سابق را تعدیل یافته به شمار آورده است. وی برای پذیرش یا رد نسخ آیات، به ترتیب نزول، محتوا و سیاق، روایات صحاح، سیره نبوی و سیره خلفای راشدین عنایت داشته و در مواردی نسخ با سنت را نیز باور دارد. نوشتار حاضر با مقایسه دیدگاه های این دو محقق، مبنای نظری آن ها را درباره وقوع نسخ در قرآن تبیین کرده است.
۴۰.

نماد انگاری مفاهیم قرآنی مرتبط به زن در تفسیر عرفانی منسوب به ابن عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادب عرفانی (گوهر گویا) سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۲۸)

کلید واژه ها: نماد زن ابن عربی عرفا تفسیر القرآن الکریم تفسیر نمادین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۷۰ تعداد دانلود : ۸۸۴
نماد هر تصویر و گفتاری است که علاوه بر معنای صریح دارای معنای کنایی و پنهان است. نماد در بین متصوفه و عرفا کاربردی وسیع داشته است و در آثار مختلف آنها به ویژه تفاسیر عرفانی همچون تفسیر القرآن الکریم منسوب به ابن عربی به کار رفته است. در این تفسیر نمونه های فراوانی از نماد انگاری واژگان قرآن، ارائه تفسیر نمادین از مفاهیم قرآنی و داستانهای قرآنی مانند داستان حضرت مریم وحضرت عیسی( ع) و تطبیق آیات قرآن بر اندیشه عرفانی وی به چشم می خورد. در تفسیر منسوب به ابن عربی واژگان، عبارات، آیات وسوره های قرآنی طبق فلسفه عرفانی نویسنده تأویل، تفسیر و نماد انگاری شده است. یکی از اقسام نمادها در آرای ابن عربی مربوط به مفهوم زن است. این مقاله قصد دارد با بررسی نمادهای مرتبط با این حوزه مفهومی نمادانگاری مفاهیم قرآنی در آرای ابن عربی را تبیین کند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان