احمد صالحی کاخکی

احمد صالحی کاخکی

مدرک تحصیلی: هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان. نویسنده مسئول

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۳ مورد.
۱.

معرفی اجمالی آثار دوره ایلخانی در ناحیه رویدشت اصفهان

کلید واژه ها: اصفهان ایلخانی رویدشت برسیان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی ایلخانان فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه جغرافیای تاریخی
تعداد بازدید : ۳۵۹۴
در متون تاریخی، همواره از رویدشت به عنوان آخرین ناحیه مسکونی در حاشیه زاینده رود یاد شده است و در مآخذ سده های نخستین دوره اسلامی، آن را یکی از رستاق های اصفهان شمرده اند که در قرون سوم و چهارم هجری از رونق خاصی برخوردار بوده است و پس از آن در ضمن توضیح در خصوص تقسیم زاینده رود و یا مصب این رودخانه، گاه از ین بلوک هم ذکری به میان آمده است. از اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری، مورخین با شرح و بسط بیشتری از عمران آبادانی منطقه روایت می کنند. وجود این اسناد و نیز چندین اثر از مقطع زمانی مزبور در منطقه نتوانسته است کنجکاوی محققین ایرانی و خارجی را که تا حدود کوهپایه وحتی نائین را مورد بررسی ومطالعه قرار داده اند، بر انگیزد تا با شناسایی و تلاش در جهت ثبت آنها، ضمن شناساندن، به حفظ این آثار ارزشمند که شناسنامه تاریخی این حوضه به حساب می آیند، کمک کنند. از این رو نگارنده، محدوده بین اژیه تا ورزنه را به منظور شناسایی و ثبت آثار دوره ایلخانی برگزید، که در جریان مطالعه میدانی آن ناحیه، موفق به شناسایی یازده اثر تاریخی شد که از آن میان تنها شش بنا را می توان به دوره ایلخانی تا اوایل تیموری نسبت داد. در اینجا برای نخستین بار شرح مختصری از هر یک از آثار مزبور را، به همراه پلان هر بنا - که تمامی توسط نگارنده تهیه شده است- ارایه خواهم نمود. هدف نگارنده از استناد به منابع تاریخی کهن و یا جدید، نقد آنها نیست، بلکه بر پایه یافته های میدانی، قصد آن دارم تا با تکیه بر آنها این آثار را که به مثابه اوراقی پراکنده از تاریخ نانوشته و یا از یاد رفته آن به شمار می آیند، بازخوانی نمایم.
۲.

پژوهشی بر تزیینات معماری دورﮤ غزنوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: غزنویان طرح و نقش تزیینات معماری ترکیببندی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی غوری اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
تعداد بازدید : ۲۴۶۰ تعداد دانلود : ۱۱۸۹
وجود بناهای تاریخی غزنویان در مناطقی مانند غزنه، لشکری بازار و بلخ که برخی به شکل نیمه مخروبه باقی مانده است یا نام آنها در منابع تاریخی و ادبی معتبر درج شده است، همگی نشان دهندﮤعظمت این تمدن، به ویژه در خلال سال های حکومت سلطان محمود (378تا421ق/988تا1030) و فرزندش مسعود (421تا432ق1030تا1040/م) است. این فعالیت های چشمگیر عمرانی در ساخت مناره ها، کاخ ها، مدرسه ها، مسجدها، باغ ها و بناهای تدفینی با آرایه های متنوع و زیبا تجلی کرده اند و بر اهمیت تزیینات معماری در آراستن بناهای دورﮤ مذکور تأکید می کنند؛ ازآن جمله باید به کاربرد گستردﮤ حجاری هایی با مرمر (رُخام)، آجرکاری های متنوع با تکنیک تراش و قالبی، کاشی های یک رنگ با نقوش برجسته، دیوارنگاره ها، گچ بری ها و آثار چوبی در تزیینات معماری اشاره کرد که از میزان علاقه مندی و تسلط هنرمندان این دوره تاریخی نشان دارند؛ بنابراین معرفی انواع این تزیینات و نحوﮤ کاربرد آنها در بناهای برجای مانده از دورﮤ غزنوی، هدف این مقاله است. درواقع مقاله درصدد پاسخ گویی به چیستی نقوش گیاهی و هندسی و کتیبه ها و ترکیب بندی های به کاربرده شده در این تزیینات است. روش یافته اندوزی با استناد به منابع مکتوب و سایت های معتبر اینترنتی بوده است که به روش تاریخی توصیفی به انجام رسیده است. ﻧﺘیﺠﮥ مطالعات نشان می دهد در تزیینات مذکور، طرح ها و نقش ها شامل انواع کتیبه های ظریف به خط کوفی و قلم نسخ، نقوش نمادین (قندیل)، آرایه های گیاهی موزون و درهم تنیده (اسلیمی و ختایی)، نقوش هندسی همچون گره های شش و هشت و پیلی، انواع جانوران و پرندگان مانند اسب، فیل، شیر، عقاب و...، نقش انسان و موجودات ترکیبی با موضوعاتی نظیر ﺻﺤﻨﮥ نبرد، بزم و ردیف حیوانات در حال حرکت است. این تزیینات بیشتر در کادرهای محرابی شکل، قاب بندی های مُداخل و هندسی و حاشیه ها، ترکیب و تکرار شده است.
۳.

فناوری معرق های گچی تخمه گذاری در تزیینات معماری دوره صفویه

۴.

پژوهشی بر شناخت مجموعه ارسلان جاذب در دوره غزنوی در سنگ بست

کلید واژه ها: غزنوی سنگ بست مقبره ارسلان جاذب میل ایاز

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی غزنوی فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
تعداد بازدید : ۱۴۵۱ تعداد دانلود : ۱۱۰۵
محوطه تاریخی سنگ بست واقع در 35 کیلومتری جنوب مشهد، شامل بقایای شهری ویران، محصور با دیواری دفاعی و خندقی پیرامون آن است. مجموعه ای از بناهای ویران خارج از حصار این شهر، پیرامون مقبره منسوب به ارسلان جاذب والی توس در زمان سلطان محمود غزنوی (421-389هـ .ق/1030- 998م) وجود دارد. در این مقاله سعی شده است برای نخستین بار به مقبره ارسلان جاذب به عنوان جزیی از یک مسجد شبستانی، درون مجموعه ای از بناهای عام المنفعه که ظاهراًَ توسط خود او بنیاد گردیده، نگریسته شود. همچنین کاربری بناهای موجود در بافت پیرامون مقبره و نحوه ارتباط آن ها با یکدیگر، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
۵.

بررسی مولفه های معماری اسلامی دوره ایلخانان از دریچه تاریخ اجتماعی (دوره ایلخانیان: معمار و صنف معماری، ناظر صنف، حامیان و بانیان)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایلخانیان تاریخ اجتماعی معماری اسلامی ایران معمار و صنف معماری ناظر صنف حامیان و بانیان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی ایلخانان اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی ایلخانان فرهنگی
تعداد بازدید : ۱۴۲۱ تعداد دانلود : ۸۵۲
یک اثر معماری زنجیری بهم پیوسته از مولفه های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی دوران خود است. معمار، حامیان و بانیان، ناظران و قانون های شرعی و عرفی، هر یک به نوعی در مسیر یک اثر تاثیرگذار هستند. تاریخ اجتماعی گرایشی از تاریخ محسوب می شود که می تواند به مطالعه این حوزه ها و بررسی نقش گروه ها در فرآیند یک اثر معماری بپردازد. در این مقاله جهت امکان سنجش چنین رویکردی در برسی معماری اسلامی ایران، با انتخاب دوره ایلخانیان و بررسی و تحلیل متون این دوره، به بحث در باب شأن اجتماعی معمار و صنف معماران در این دوران، و اینکه ناظران این صنف و بانیان و حامیان چه اختیاراتی داشتند، پرداخته خواهد شد. نتایج این تحقیق، از وجود چهار گروه معماران در مراتب متفاوت اجتماعی، نظارت و اختیارات وسیع محتسب بر صنف معماران و ساخت و سازهای شهری، و طیف وسیعی از حامیان و بانیان حکومتی و مردمی با شأن اجتماعی متفاوت خبر می دهد.
۶.

تاریخ گذاری محراب های مسجد کوچه میر نطنز(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرن هشتم هجری تاریخ گذاری مسجد کوچه میر نطنز محراب های گچی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۱۲ تعداد دانلود : ۸۸۸
محراب های گچ بری چه از نظر فن و چه از حیث ترکیب بندی، نقش و کتیبه ها، ازجمله آثار ارزشمند معماری ایران است که در یک بازه زمانی طولانی تولید می شده اند و گنجینه درخور توجهی از طرح ها و نقوش به ارث رسیده از دوران قبل یا ابداع شده دوره خویش هستند. اوج این آثار، محدوده دوران سلجوقی تا آغاز تیموری است که به دلیل تداوم سنت ها یا بطئی بودن روند تحول، تاریخ گذاری دقیق آن ها، کاری دشوار بوده است. ازجمله آن ها، دو محراب مسجد تاریخی کوچه میر در نطنز است. ازآنجایی که کتیبه های تاریخ ساخت این دو محراب، مخدوش شده و مشخص نیست، نظریات مختلف و متعددی در باره تاریخ احتمالی ساخت محراب ها مطرح شده است که جای تأمل دارند. این پژوهش در پی آن است که ضمن معرفی و بازشناسی این مسجد و محراب های آن، از طریق مطالعه تطبیقی و بررسی برخی جزئیات، تاریخ قابل قبول تری را برای این محراب ها ارائه دهد. به دلیل وجود امضای کرمانی، «عمل حیدر کرمانی» در محراب طبقه اول، مبنای مطالعه تطبیقی را محراب های گچ بری ای قرار دادیم که دارای امضایِ کرمانی هستند. پس از آنالیز ساختار، نقوش و کتیبه های محراب ها با محراب های تاریخ دار و بدون تاریخی که دارای امضای کرمانی هستند و همچنین با درنظرگرفتن امضای هنرمندی کرمانی بر روی برخی از آثار چوبیِ متعلق به نیمه دوم قرن هشتم هجری در روستاهای نطنز، این محراب ها را به اواسط قرن هشتم هجری منسوب کردیم. روش یافته اندوزی، مطالعات کتابخانه ای و میدانی بوده و رویکرد پژوهش، تاریخی تطبیقی است.
۷.

شناسایی و توصیف سنگ قبر خواجه علاءالدین علی صانعی باخرزی

کلید واژه ها: باخرز تیموری آرامگاه علی صانعی مشهد ریزه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۶۵ تعداد دانلود : ۶۶۹
باخرز در گذشته از جمله مناطق آباد و پر رونق خراسان (رضوی) بود که در مسیر هرات قرار داشت و خاستگاه نام آورانی چون سیف الدین باخرزی، تاج الدین باخرزی، ابوالمفاخر باخرزی، علی بن الحسن باخرزی، ابوالحسن باخرزی و خواجه علاءالدین علی صانعی باخرزی از صاحب منصبان دستگاه حکومتی سلطان حسین میرزا بایقرا بود. یکی از روستاهای تابعه باخرز در گذشته، رزه بود که اکنون نام آن به مشهد ریزه تغییر یافته است و از توابع شهرستان تایباد به حساب می آید. این روستا زادگاه و مدفن علی صانعی باخرزی است که به استناد منابع تاریخی و نیز سنگ قبر او که توسط نگارنده در این روستا شناسایی شد، اصل و نسبش را به آل برمک می رسانید و اختلاف او با امیر علیشیر نوایی موجبات حبس و سرانجام به دار آویختن او در روز عاشورای سال 891 هـ ق گردید. در این نوشتار بر پایه پژوهشی میدانی، با شناسایی و خواندن کتیبه های سنگ قبر او، تلاش شده است تا برای اولین بار مدفن وی شناسایی و معرفی شود.
۹.

پایگاه فرهنگی قلعه جص و کنشت مجوسان در سده های نخستین اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ارجان قلعه جص قلعه دِز کنشت مجوسان سه گنبدان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران باستان ساسانی فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
تعداد بازدید : ۱۱۶۶ تعداد دانلود : ۸۸۹
با ورود اسلام به ایران، فرهنگ و تاریخ پیش از اسلام را گروه هایی از ایرانیان دانش دوست حفظ کردند که در باختر کهگیلویه و خاور ارجان، پیرامون قلعه جص می زیستند. بررسی قلعه جص و جایگاه علمی و فرهنگی آن از اهداف مهم این پژوهش است. قلعه ای که براساس منابع تاریخی، در حفظ تاریخ پادشاهان پیش از اسلام و آداب ورسوم  ایرانی و علوم زرتشتی نقش مهمی داشت و از مهم ترین قلعه های اشغال شده توسط اسماعیلیان نزاری در سده پنجم قمری بود. این پژوهش در پی پاسخ به دو پرسش اساسی است: 1. موقعیت دقیق قلعه جص و کنشت مجوسان ارجان کجاست؟ جایگاه قلعه جص در تاریخ علمی و فرهنگی ایران چگونه بوده است؟ روش پژوهش تاریخی تحلیلی است و نتایج پژوهش نیز از راه بررسی میدانی و مطالعات کتابخانه ای، با بهره بردن از داده های باستان شناختی و زبان شناختی و منابع نوشتاری کهن به دست آمده است. قلعه یا دژ جص که امروزه ساکنان منطقه آن را قلعه دِز می نامند، در آغاز دوران اسلامی محل نگهداشت و تدریس کتاب های علمی و  تاریخی ایران، به ویژه پادشاهان پیش از اسلام، بوده است. موقعیت استراتژیک این قلعه که در مسیر ارتباطی اَرجان به اصفهان بود و وجود گروه های زرتشتی در پیرامون آن از مهم ترین علت های اشغال آن توسط اسماعیلیان بود. در نزدیکی این قلعه، کنشت مجوسان وجود داشت که باید محل این مکان را در بناهای موسوم به سه گنبدان دانست. از این دو مکان، یعنی قلعه جص و کنشت مجوسان، باید در حکم «پایگاهی علمی و فرهنگی» یاد کرد.
۱۰.

بازنگری پلان و تزیینات مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز در دوره غزنوی

کلید واژه ها: سنگ بست مقبره ارسلان جاذب میل ایاز معماری و هنر غزنوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶۶ تعداد دانلود : ۵۲۸
روستای سنگ بست در شمال شهرستان فریمان و در فاصله 35 کیلومتری جنوب شرق مشهد واقع شده است. در فاصله یک کیلومتری از روستا، مقبره ای به شکل چهارتاقی با گنبدی بر فراز آن و مناره ای آجری وجود دارد. مقبره مذکور، متعلق به ارسلان جاذب والی توس در زمان سلطان محمود غزنوی است و مناره، معروف به میل ایاز (غلام ترک سلطان محمود غزنوی) است. در پژوهش حاضر به منظور شناخت بیشتر معماری و هنر دوره غزنوی که پیش زمینه و منشأ شکل گیری معماری دوره سلجوقی است، جزئیات معماری و تزییناتِ مقبره و مناره نامبرده مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. در این راستا، ضمن بازخوانی کتیبه های موجود که بخش زیادی از آن تخریب شده است، برای نخستین بار متن کتیبه ها و تزیینات بنا، اعم از تزیینات آجری، گچ بری و نقاشی، با جزییات کامل بازسازی، اجرا و مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفته است.بازنگری پلان مقبره و مناره نیز، از جمله دست آوردهای این پژوهش است. مقبره ارسلان جاذب برخلاف موقعیت اصلی آن، تاکنون در تمامی منابع موجود، به صورت بنایی منفرد معرفی شده است، درحالی که طبق مطالعات و مشاهدات این پژوهش، ارتباط مقبره با بنای مجاور که مسجدی شبستانی است و پیوند مناره با بنای رباطی دوحیاطه، آشکار و مسلم شد. اطلاعات به شیوه مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی گردآوری شده و نتایج به دست آمده، با مطالعه و تحلیل داده ها و انجام مطالعات تطبیقی صورت گرفته است.
۱۱.

The Holy Shrine of Imamzadeh Qasim and Zayd in Azna, Lorestan, Iran

کلید واژه ها: Architecture decorations Azna Imamzadeh Qasem and Zeyd

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۲ تعداد دانلود : ۱۵۳
Iranian architecture, like its other cultural and civilizational aspects, is an issue that has always been discussed with the confusion of matter and form, and among these, tombs and holy shrines have a sublime place in Iranian-Islamic art and architectural decorations in Different periods of Islamic history have been a large part of the art of Islamic lands, especially Iran. In this regard, in order to identify the architectural elements and decorations of the building of Imamzadeh Qasem and Zeyd in Azna in different historical periods, the answer to the research questions is: 1. What is the history of the historical building of Imamzadeh Qasem and Zeyd in Azna? 2. What are the decorative additions and elements of this building in different periods? In this article, while paying attention to the visual values ​​of Imamzadeh Qasem and Zeyd in Azna during different periods, in a descriptive-comparative method and with reference to library resources and based on field research and in part laboratory studies, the most significant components and decorative elements of Imamzadeh Qasem and Zeyd in Azna was introduced and examined. The result of research indicates that the elements and components of architecture and decoration in the building of Imamzadeh Qasem and Zeyd Azna as a living and expressive document of the periods; Ilkhanid, Timurid, Safavid and Qajar. In this research, an attempt has been made to explain the components and decorative elements of this building, which will be briefly discussed in this research.
۱۲.

معرفی و گونه شناسی تزیینات هندسی در آرایه های معماری گنبد سلطانیه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گنبد سلطانیه دوره ایلخانی تزیینات هندسی آرایه های معماری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۶ تعداد دانلود : ۱۳۱۴
گنبد سلطانیه یکی از مهم ترین بناهای تاریخی دوره ایلخانی در ایران، دارای پلان هشت ضلعی، هشت مناره و سه بخش گنبدخانه، تربت خانه و سرداب است که با تزیینات متعدد کاشی کاری، گچ بری، آجرکاری و... آراسته شده است. یکی از انواع تزیینات شاخص در آرایه های معماری این بنا، تزیینات هندسی است که به تنهایی و گاه در تلفیق با سایر نقوش یا کتیبه ها از آن ها استفاده شده است. این پژوهش با هدف معرفی انواع تزیینات هندسی به کاررفته در آرایه های معماری گنبد سلطانیه و گونه شناسی این تزیینات شکل گرفته است. در راستای دستیابی به این هدف، پرسش اصلی این مقاله به تزیینات هندسی موجود در آرایه های معماری گنبد سلطانیه و معرفی گونه های شاخص تزیینات هندسی در این بنا اختصاص دارد. روش یافته اندوزی بر اساس پژوهشی میدانی (عکاسی) و با استناد به منابع مکتوب انجام شده که روشی توصیفی تحلیلی دارد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که کاربرد تزیینات هندسی از جایگاه بسیار مهمی در تزیینات گنبد سلطانیه برخوردار است به نحوی که تقریباً در تمامی قسمت های بنا از قبیل طاق ها، سطوح دیوارها و...، می توان به نمونه های متنوعی دست یافت. این تزیینات عمدتاً شامل گره های پُرکاری است که تلفیق این گره ها با تزیینات گیاهی و کتیبه ها و همچنین کاربرد تکنیک های اجرایی متنوع بر پیچیدگی، تنوع و زیبایی آن ها می افزاید. بیشترین درصد را گره هایی بر پایه عدد مبنای شش، هشت، ده و دوازده، به خود اختصاص داده که از بداعت و گستردگی فراوانی برخوردار است. همچنین سنت تبدیل گره ها (تبدیل گره کُند به تُند)، یکی از گونه های مهم موجود در تزیینات هندسی این بنا به شمار می رود.
۱۳.

چالش های فرهنگی کمبود قلم های فارسی مناسب در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خوشنویسی طراحی گرافیک هویت فرهنگی خط فارسی قلم فارسی فونت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۴ تعداد دانلود : ۶۰۴
قلم های اولیۀ فارسی که با ملزومات صنعت چاپ به ایران وارد شدند، فرم هایی از حروف را رایج کردند که با ذائقۀ فرهنگی ایرانیان هماهنگ نبوده ولی ضرورت و مزیتی چون سرعت در چاپ، استفاده از آنها را فراگیر و موجب شده است با اندک تغییراتی تا به امروز مورد استفاده قرار گیرند. هدف از نوشتار پیشِ رو، استخراج و ارزیابی چالش های فرهنگی ناشی از کمبود قلم های فارسی در ایران بوده و به طور خاص در پی پاسخ گویی به این سؤال است که کمبود قلم های فارسی مناسب در ایران چه اثراتی را در پی داشته و دارد. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی است و اطلاعات موردنیاز به روش اسنادی از منابع چاپی و الکترونیکی گردآوری شده است. در این نوشتار، چالش های اصلیِ فرهنگیِ شناسایی شده عبارتند از: عدم تنوّعِ کمّی و کیفی و قدیمی بودن اغلب قلم هایِ تایپیِ پرکاربرد فارسی؛ کمبود قلم های اختصاصی؛ کمبود خانوادۀ کامل اقلام؛ کمبود قلم های تایپی مناسب و کاربردی در رسانه های الکترونیکی و دیجیتالی؛ کمبود قلم فارسی هم آهنگ با قلم های لاتین و عدم آموزش اصولی طراحی قلم فارسی در مراکز آموزش عالی ایران. وجود این چالش ها باعث تغییر زیبایی شناسی استفاده کنندگان از قلم فارسی شده و در درازمدّت می تواند موجبات دور شدن جامعه از هویّت فرهنگی ایرانی- اسلامی را فراهم آورد.
۱۴.

تحلیلی بر نقش زلزله در متروک سازی استقرار های شاخص دشت میمه (اصفهان) در صدر اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: باستان لرزه شناسی متون تاریخی محوطه های تاریخی دشت میمه اصفهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۷ تعداد دانلود : ۴۰۴
زلزله خیز بودن ایران، در طول تاریخ باعث تخریب بسیاری از استقرارها و شهرها شده است؛ تا جایی که متون تاریخی- جغرافیایی نیز به این موضوع پرداخته اند. طبق این متون، در بعضی موارد به سبب آسیب های فراوان وارده و تخریب کلی شهر، امکان از نو ساختن و یا ادامه بقای آن استقرار در همان مکان وجود نداشته؛ به همین دلیل بازماندگان این زلزله های ویرانگر به ناچار در نزدیکی استقرار ویران شده و در پیوند با عوامل حیاطی که هر شهری به آنها وابستگی داشته است، استقراری جدید را ساخته اند. از نمونه های بارز این گونه استقرارها، استقرارهای دشت میمه استان اصفهان نظیر رباط آغا کمال، ازان، میمه، وزوان و جوشقان قالی است که همه آنها در یک بازه زمانی به علت زلزله های ویرانگری که در سده های آغازین اسلامی رخ داده بود، متروک شدند و دوباره در پیوند با استقرارِ تخریب شده، استقرار جدیدی ساخته شده است. هدف از مطالعه حاضر، بررسی نقش زلزله در متروک سازی استقرار های تاریخی این دشت، بر پایه تحقیقات میدانی و کتابخانه ای است. اصلی ترین سؤال پژوهش این است که چرا استقرار های شاخص دشت میمه در صدر اسلام در یک بازه زمانی مشابه به ناگاه متروک شده و استقرار جدیدی در پیوند با آنها ساخته شده است؟ فرضیه مطرح شده آنچنان که متون تاریخی و شواهد میدانی نشان می دهد، زمین لرزه یا زمین لرزه هایی است که در اواسط قرن سوم قمری رخ داده و محدوده مورد مطالعه را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
۱۵.

مطالعه و تحلیل عوامل شکل گیری، کارکرد و اهمیت قلاع و دژهای دفاعی کوره اَرجان از صدر اسلام تا پایان سلجوقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کوره ارجان کوه گیلویه جغرافیای اداری استحکامات اسماعیلیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۴ تعداد دانلود : ۳۸۹
جایگاه استراتژیک کوره اَرجان در جنوب غربی ایران طی دوره ساسانی تا پایان سلجوقی، منجر به شکل گیری قلاع زیادی در این منطقه گردید. بررسی قلعه های تاریخی کوره اَرجان به منظور شناخت جایگاه و کارکرد آن ها در جغرافیای سیاسی _ اداری، عوامل مؤثّر بر شکل گیری و پراکنش، پی بردن به موقعیت معابر و پهنه های ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیکِ منطقه، از مهم ترین اهداف این پژوهش است. پژوهش پیش رو بر این فرض استوار است که با توجه به موقعیت جغرافیایی کوره ارجان و ارتباط آن با بنادر ساحلی خلیج فارس و مراکز حکومتی فارس و اصفهان، این منطقه از نظام منسجمی از قلاع و دژهای دفاعی، برخوردار بوده است. نتایج این پژوهش با بهره گیری از منابع تاریخی، بررسی میدانی باستان شناختی و روش توصیفی  تحلیلی حاصل شده است. تحلیلِ موقعیتیِ پراکنشِ قلاع نشان می دهد به ترتیب، تنگه های ارتباطی، گردکوه های طبیعی، درّه های کوهستانی و تپه ماهورهای منطقه، در موقعیت گزینی آن ها تأثیر بسزایی داشته است. کارکرد چندگانه استحکاماتِ این کوره در ابعاد مختلفی چون حفاظت از منابع زیستی، سازه های مرتبط با کشاورزی، حفاظت از مراکز جمعیتی و راه های ارتباطی بوده است. بررسی و مطالعه این قلاع در جهت تبیین مسائل مهمی چون شناخت شبکه قلاع اسماعیلی این کوره، اهمیت زیادی دارد.
۱۷.

مطالعه جایگاه اشعار فارسی در سفال زرین فام سده های میانه کاشان (با نگاهی به آثار موزه آبگینه و سفالینه های ایران)(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۵۳۸ تعداد دانلود : ۴۳۵
در نیمه دوم سده ششم هجری قمری/ دوازدهم میلادی هم زمان با اوج گیری هنر و صنعت سفال سازی زرین فام، اشعار فارسی و کتیبه نویسی جایگاه مهمی در آرایش ظروف زرین فام ایفا می کند و هنرمندان سفالگر ضمن ترسیم انواع اشکال تزیینی، اشعار و نقوش نوشتاری را بر روی ظروف طراحی کرده اند. اشعار و نوشته ها که پیوندی نزدیک با ذوق و سلیقه شخصی، فرهنگ و ادبیات زمان خود دارند، نقش مهمی در طراحی ظروف زرین فام کاشان داشته اند که در مطالعات باستان شناسی کمتر بدان توجه و پرداخته شده است. مطالعه و بررسی این اشعار که بر مبنای ادبیات زمان خود ایجاد شده، افزون بر زیبایی، از جنبه ادبی و فرهنگی نیز حائز اهمیت است. در مقاله پیش رو به منظور شناخت هرچه بهتر مفاهیم، اشعار و کتیبه های سفالینه های زرین فام دوران سلجوقی و ایلخانی منسوب به کاشان، به مطالعه هشت نمونه از سفالینه های زرین فام این سده ها که در موزه آبگینه و سفالینه های ایران نگهداری می شوند پرداخته شده است. پرسش های تحقیق حاضر عبارت اند از: ۱. آیا ارتباطی میان محتوای اشعار و کتیبه ها با نوع تزیینات آن ها وجود دارد؟ 2. محتوای غالب این نوشته ها کدام است؟ با پاسخ به این پرسش ها گامی در راستای اهداف مقاله که بررسی تعامل و پیوستگی شعرنویسی، با سفال زرین فام سده های میانی کاشان و دسته بندی محتوایی اشعار و کتیبه های آن هاست برداشته شده است. نتایج این پژوهش که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و بر اساس منابع مکتوب انجام شده، حاکی از آن است که نوشتار نقش اساسی در تزیین بخشی از ظروف زرین فام کاشان داشته است. همچنین کتیبه ها و اشعار سفالینه های مورد مطالعه حاوی جملات دعایی برای صاحب ظرف و اغلب دارای محتوایی عاشقانه ا ند.
۱۸.

تبیین نظام هندسی چپیره گنبد سرخ مراغه در قیاس با الگوی رایج چپیره های سلجوقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گنبد سرخ چپیره گوشه سازی منشورهای هشت و شانزده پهلو هندسه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۰ تعداد دانلود : ۴۳۰
گنبد سرخ مراغه یکی از بناهای معروف قرن ششم هجری است که در حوزه مطالعات معماری دوره سلجوقی، کمابیش به عنوان نمونه ای واضح از ویژگی های سبکی معماری این دوره، موردتوجه قرار گرفته است. تجلی احسن شاخصه هایی چون آجرکاری ها و کتیبه های کوفی در کنار سایر وجوه شناخته شده دیگر، در انطباق و هم خوانی با نمونه های مشابه هم عصر، همواره این بنا را نزد محققین، در شمار یکی از شاخص ترین مصادیق معماری دوره سلجوقی قرار داده است. در عین تمامی این تشابهات و همخوانی ها، آنچه که به عنوان مسئله این پژوهش، این بنا را متمایز می کند، فرم هندسی منطقه انتقال (چپیره) آن است که سوای برخی از جزییات، در فرم کلی اش طرحی نو و ساختاری متفاوت را، در قیاس با معاصرینش ارایه کرده است. هدف این نوشتار بیش از هر چیز، تبیین ماهیت منطقه انتقال گنبد سرخ در قالب یک «نظام هندسی منتج به دایره» است. به این ترتیب که؛ با مدنظر قرار دادن هندسه به عنوان جان مایه و ماهیت اصلی منطقه انتقال مربع به دایره، ساختار چپیره گنبد سرخ را از این منظر، در قیاس با الگوی رایج چپیره های سلجوقی، مطالعه می کند. ویژگی های بارز سلجوقی بنا و به ویژه کیفیت درخشان تزیینات آجری، عملاً وجوه دیگر معماری، ازجمله چپیره آن را، در مطالعات انجام شده، تحت الشعاع قرار داده است. از طرفی، در نگاهی کلی تر، مطالعات انجام شده در مورد منطقه انتقال نیز بیشتر مبین ویژگی های شکلی، سبکی و یا سازه ای در نحوه پیش نشستن گوشه ها (گوشه سازی ها) بوده اند و محتوای کلی آن، از منظر هندسه ودر قالب یک نظام هندسی را کمتر می توان یافت. در این رویکرد، یافته های حاصل از تحقیقات میدانی و مطالعات کتابخانه ای، در قیاس و استنتاج با الگوها و نمونه های هم عصر، طی روندی تحلیلی تاریخی، ارزیابی می شوند. سرانجام، نتایج این پژوهش، مبین جایگاه و اهمیت دانش هندسه در شکل گیری الگویی بدیع از نظام هندسی مذکور در چپیره گنبد سرخ مراغه است که راه حلی متفاوت از سنت رایج سلجوقی را در دست یابی به شانزده ضلعی منتظم زیر گنبد ارایه می دهد.
۱۹.

نقش و عملکرد ظروف سفالی عصارخانه های استان اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عصارخانه استان اصفهان سفال محلی خمره های بزرگ ظروف ذخیره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۹ تعداد دانلود : ۲۸۵
عصارخانه به عنوان یکی از مراکز صنعتی مهم در شهرهای بزرگ، از گذشته تا کنون، دارای ابعاد مختلفی است که در آن محیط کالبدی، ابزار و ادوات و دانش و علوم مرتبط با این صنعت، دست به دست هم داده تا محصولاتی از عصاره دانه های روغنی با چندین کاربرد تولید شوند. از آنجایی که تولید محصولات روغنی نیازمند زمان طولانی و نیروی کارآمد بوده و طی مراحلی طاقت فرسا حاصل می شده است، بنابراین، محصولاتی ارزشمند و نیازمند شرایط و وسایل نگهداری مناسب بوده اند. در این راستا، با توجه به نقش بسزایی که ظروف سفالی در عصارخانه ها داشته اند، پژوهش پیش رو جهت پاسخ گویی به این سؤالات انجام گرفته است؛ 1. ویژگی ظروف سفالی عصارخانه ها چیست؟ 2. ظروف سفالی در عصارخانه ها چه نقش و کاربردی داشته اند؟ 3. در طبقه بندی سفالینه ها، ظروف عصارخانه در کدام دسته قرار می گیرند؟ پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تاریخی و با تکیه بر منابع مکتوب و مشاهده تعدادی عصارخانه در استان اصفهان، ضمن برشمردن ویژگی های ظروف عصارخانه ها به ویژه سفال ها و خمره های بزرگ حمل و ذخیره روغن، اشاره ای نیز به نمونه های مشابه این ظروف از گذشته تا کنون داشته است. نتیجه پژوهش چنین حاصل آمد که ظروف سفالی عصارخانه ها، دارای ویژگی هایی همچون نوع متفاوت لعاب، شکل و اندازه و خصوصاً کاربردهای متنوع در قسمت های مختلف عصارخانه هستند؛ به گونه ای که برخی جهت روغن گیری، داخل زمین و برخی جهت نگهداری، درون دیوارها جای گذاری می شده و برخی، ظروف ذخیره و حمل روغن بوده اند. بنابراین این ظروف، نوع خاصی از ظروف سفالی بوده که فقط برای مجموعه های کارگاهی تولید می شده و می توانند به عنوان سفالینه های محلی برای مجموعه های کارگاهی معرفی شوند.
۲۰.

معرفی و مکان یابی شهر کوهگیلویه در قرون میانه اسلامی

کلید واژه ها: سکه ضرابخانه کوهگیلویه آق قویونلوها شهر تاریخی دهدشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۴ تعداد دانلود : ۱۵۴
کوهگیلویه، یکی از شناخته ترین جای نام های دوران اسلامی، در جنوب غرب ایران است که نقش بسیار مهمی در تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی این منطقه داشته است. بیش از هزار سال از ذکر نام کوهگیلویه در منابع تاریخی می گذرد، اما تاکنون هیچ گونه اشاره ای مبنی بر وجود شهری یا استقرارگاهی با نام کوهگیلویه نشده و همواره از آن به عنوان یک ناحیه یا منطقه جغرافیایی یاد شده است. کشفیات اخیر در شهر تاریخی دهدشت نشان می دهند که کوهگیلویه در قرون میانه اسلامی نه تنها یک محدوده جغرافیایی، بلکه مهم ترین مرکز شهری این منطقه بوده و از اهمیت سیاسی، نظامی، اقتصادی و حتی مذهبی برخوردار بوده است. این شواهد شامل گنجینه ای ارزشمند متشکل از 194 سکه تاریخی است که برروی تعدادی از آن ها شهر کوهگیلویه به عنوان محل ضرب این سکه ها حک شده است. قرارگیری شهر کوهگیلویه در زمره ضرابخانه های این دوره، نشان از اهمیت و جایگاه ویژه این شهر دارد که تاکنون ناشناخته باقی مانده است و از موقعیت جغرافیایی آن نیز اطلاعی در دست نیست. پرسش های این پژوهش در حول دو محور است؛ 1. سکه های مکشوف از شهر تاریخی دهدشت، به چه دوره ای تعلق دارند و در زمان کدام حاکمان ضرب شده اند؟ 2، موقعیت مکانی شهر تاریخی کوهگیلویه با کدام یک از محوطه های تاریخی هم خوانی دارد؟ بنابراین پژوهش حاضر با هدف مشخص نمودن دوره ضرب سکه های کشف شده و مکان یابی موقعیت جغرافیایی شهر کوهگیلویه به انجام رسیده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی و رویکرد آن تاریخی-تحلیلی است. مطالعات نشان می دهند که سکه های مذکور در دوره آق قویونلوها ضرب شده اند و ضرابخانه کوهگیلویه به عنوان یکی از فعال ترین و مهم ترین ضرابخانه های دوره آق قویونلوها و اتابکان لر بزرگ، با شهر تاریخی دهدشت، در شهرستان کوهگیلویه هم خوانی دارد که در روند تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی از دوره آق قویونلوها به دوره صفویه، به نام شهر دهدشت تغییر نام داده و در گذر زمان، نام کوهگیلویه غبار فراموشی گرفته و از یادها رفته است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان