فرهاد خسروی بیژائم

فرهاد خسروی بیژائم

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۸ مورد از کل ۸ مورد.
۱.

ویژگی های کتاب آرایی و سبک شناسی قرآن طلایی محفوظ در کتابخانه مونیخ

کلید واژه ها: سبک شناسی خوش نویسی قرآن طلایی مکتب ابن بواب خوش نویسی سده پنجم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 44 تعداد دانلود : 756
امروزه یکی از نیازهای جامعه پژوهشی خوش نویسی و هنرهای وابسته به آن، شناسایی سیر تحول و تطور قلم های خوش نویسی، به ویژه در سده های اولیه اسلام است. خوشبختانه در سال های اخیر، علاوه بر پژوهش های تاریخی، پژوهش های ارزشمندی در زمینه مطالعات سبک شناسی و ویژگی های هنری قلم های گوناگون خوش نویسی صورت پذیرفته است. شناسایی و معرفی ویژگی های نسخه های شاخص مصاحف شریفه، یکی از راه کارهایی است که به این فرایند سرعت می بخشد. «قرآن طلایی» یکی از نسخه های منحصربه فرد در تاریخ خوش نویسی اسلامی است که امروزه در کتابخانه ایالتی باواریا در مونیخ نگهداری می شود. در مشخصات موزه ای این اثر، تاریخ قرن پنجم ه .ق. درج شده است و آن را به ایران یا عراق متعلق دانسته اند. وجه تسمیه این اثر، پوشیده شدن تمام صفحات قرآن با لایه بسیار نازکی از طلاست. این قرآن فاقد رقم خوش نویس و تاریخ کتابت است؛ بااین حال، بر اساس مشاهدات اولیه، می توان گفت تحت اصول مکتب ابن بواب، خوش نویس شناخته شده قرن چهارم ه .ق. نگارش شده است. کشیدگی اغراق آمیز حرف «س» در «بسم الله» آغازین سوره ها، استفاده از مرکب های رنگین سفید، قهوه ای، لاکی (قرمزدانه) در کنار مرکب سیاه، تمایل جزئی حروف افراشته به سمت چپ و متراکم نویسی کلمات در عین شمرده نویسی، از نکاتی است که می تواند در راستای انتساب به مکتب ابن بواب مورد تحلیل قرار گیرد. افزون بر این، در این پژوهش مواردی چون نظام صفحه آرایی و همچنین، آداب به کارگیری و الگوهای تزئینی نشانه گذاری های به کاررفته در ابتدای سوره ها، انتهای آیات و حاشیه صفحات، مورد مطالعه قرار گرفته است. 
۲.

شمایل شناسی نگاره براق در نقش مایه های دوران اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شمایل شناسی آیکونولوژی آیکونوگرافی نگارگری ایران نگاره براق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 832 تعداد دانلود : 180
امروزه شناخت بیشتر و بهتر هنرهای سنتی ایران مستلزم بهره گیری از رویکردهای نوین در حوزه مطالعات عالی هنر است. شمایل شناسی یا آیکونولوژی، رویکردی است که آثار هنری را با در نظر گرفتن زمینه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هر دوره تحلیل می کند. در این شیوه، هنر به عنوان سندی از یک دوره تاریخی معرفی شده و در نهایت دستیابی به محتوای معنایی اثر ممکن می شود. در این پژوهش، نگاره براق، با بهره گیری از مطالعات شمایل شناسی به هدف شناسایی زمینه های شکل گیری و لایه های درونی این نقشمایه و دستیابی به الگوی تصویری رایج آن، مورد مطالعه قرار گرفته است. پرسش های پژوهش بدین قرار است: ریشه فرمی این شمایل به کجا باز می گردد؟ بار معنایی لایه های درونی این نقش مایه چیست و عوامل موثر بر شکل گیری آن کدامند؟ گردآوری مطالب به روش کتابخانه ای صورت پذیرفته است. پس از جمع آوری 26 نمونه تصویری به روش نمونه گیری در دسترس؛ به توصیف، تجزیه، تحلیل و ریشه یابی تصاویر پرداخته شده و با رسیدن به الگوی تصویری نگاره، تحلیل نهایی انجام شده است. در این پژوهش، به واسطه تطبیق نتایج حاصل از مطالعه بصری با روایات ادبی و دینی و دیگر علوم، این نتیجه حاصل می شود که ریشه فرمی و معنایی نگاره براق به هزاره های قبل از میلاد باز می گردد و تاکنون ادامه یافته است. گرچه این نگاره در هر دوره، با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی و دانش عمومی، با اندک تفاوت ظاهری مواجه شده، ولی تا به امروز از معنای نمادین آن چیزی کاسته نشده و احتمال این می رود که هدف هنرمند از تلفیق علم، هنر و دین، تأکید هر چه بیشتر بر معنای خدای گونه، روحانی و مذهبی براق بوده است تا در باور عموم، مرکبی متناسب با منزلت نبی اکرم(ص)، ترسیم و معرفی کرده باشد.
۳.

نقش مضامین مذهبی در کتیبه های نستعلیق بناهای دوره صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کتیبه های نستعلیق معماری صفوی مضامین مذهبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 473 تعداد دانلود : 891
بیان مسئله: مضامین کتیبه ها در بناهای صفوی تنوع بسیاری داشته و مطالعه اولیه این آثار نشان می دهد که هنرمندان عهد صفوی برای نگارش متون مذهبی غالباً از کتیبه های ثلث و کوفی و برای کتیبه های غیرمذهبی از قلم نستعلیق بهره گرفته اند با این حال، این مورد قطعیت نداشته و کتیبه های نستعلیقی دیده می شود که حاوی مضامین مذهبی است. هدف: پژوهش پیش رو با هدف شناسایی و دسته بندی مضامین مذهبی به کار رفته در کتیبه های نستعلیق صفوی صورت پذیرفته است. روش پژوهش: این تحقیق بنیادی به روش توصیفی و تحلیلی؛ بر پایه مطالعات کتابخانه ای و یافته های میدانی تدوین شده است. تمام نمونه های در دسترس در بازه زمانی حکومت صفوی، مورد مطالعه قرار گرفته و پس از جمع آوری داده ها اقدام به طبقه بندی مضامین مذهبی به کار رفته در نمونه ها شده است. یافته ها: نتایج نشان می دهد که در میان حدود ۲۵۰ کتیبه نستعلیق موجود، ۳۳ اثر که حدود ۳۱ درصد این آثار را تشکیل می دهد، حاوی مضامین مذهبی است. این مضامین در سه گروه قابل دسته بندی هستند و به ترتیب فراوانی عبارتند از، ذکر و منقبت، آیات قرآن و احادیث. نتایج بیانگر آن است که آیات قرآن در هیچ موردی، به تنهایی نوشته نشده اند. علاوه بر آیات، تنها دو حدیث قدسی« لولاک لما خلقت الافلاک و حدیث نبوی» و حدیث نبوی«انا مدینه العلم و علی بابها » در کتیبه ها مورد استفاده قرار گرفته و بقیه نمونه ها عمدتاً اشعاری هستند که به منقبت ائمه با محوریت پیامبر(ص)و حضرت علی(ع) پرداخته اند. از جمله این شاعران می توان به عبدالرحمن جامی، هلالی جغتایی و شیخ بهایی اشاره کرد. درباره فراوانی مضمونی کتیبه های مذهبی نستعلیق صفوی، نتایج نشان می دهد که بیشترین تکرار به دعای « نادعلی » (۴ مورد) و حدیث «مدینه العلم» (۳ مورد) تعلق دارد که همانا تأیید و تأکیدی بر وجود گرایش های شیعی در شکل گیری این آثار است.
۴.

مطالعه تطبیقی درهای منبت مسجد افوشته نطنز با آثار مشابه دوره تیموری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مسجد افوشته درهای چوبی منبت تیموری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 405 تعداد دانلود : 39
دوره تیموری را می توان یکی از دوره های درخشان هنرهای چوبی ایران به شمار آورد. این دوره علاوه بر اینکه ادامه دهنده راه دوره های قبلی است، به واسطه نوآوری های موجود در آثار، از دوره های قبل متمایز می شود. از جمله آثار این دوره می توان به درهای نفیس مسجد افوشته اشاره کرد که جزء پرکارترین درهای اسلامی محسوب می شوند. این درها علاوه بر ارزش هنری بالا، به دلیل وجود کتیبه هایی که با دین و مذهب مردم گره خورده، از ارزش مضمونی و اجتماعی بالایی نیز برخوردارند. هدف اصلی پژوهش حاضر، تطبیق اصول طرح و نقش درهای منبت مسجد افوشته با سایر نمونه های شاخص دوره تیموری است. روش پژوهش از نظر روش، توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است. با توجه به مطالعات کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته توسط نگارندگان، این نتایج حاصل شد که درهای مسجد افوشته به میزان بسیار زیادی با الگوی رایج درهای منبت تیموری همخوانی دارد و از لحاظ ترکیب بندی تمامی این آثار تقریباً یکسان و دارای ویژگی های مشترکی هستند. همگی درها دولنگه ای هستند که هر لنگه به سه تنکه تقسیم شده است. نقوش استفاده شده بر روی آنها به ترتیب فراوانی شامل: نقوش گیاهی، نقوش نوشتاری و هندسی است. همچنین، بر اساس مطالعه مضمونی کتیبه ها می توان دریافت که کتیبه های دوره تیموری بیشتر شامل: اشعار، نام بانی و سازنده، تاریخ ساخت، اسامی خداوند، نام حضرت محمد (ص) و نام حضرت علی (ع) است. کاربرد این اشعار و اسامی مذهبی نشان دهنده اعتقادات مذهبی بانیان آثار است که تمایلات شیعی در آن به وضوح دیده می شود.
۵.

مطالعه مضامین کتیبه های نستعلیق در قالی های دوره صفوی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قالی دوره صفوی خوشنویسی دوره صفوی شعر فارسی کتیبه نگاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 701 تعداد دانلود : 83
طیف گسترده ای از قالی های کتیبه دار صفوی را می توان در زمره قالی های محرابی مشاهده کرد که حاوی مضامین مذهبی است. علاوه براین، قالی های زیادی نیز موجود است که مضامین بافته شده، از متون مذهبی به اشعار عرفانی و تغزلی سوق پیداکرده و غالباً با تغییر قلم خوشنویسی از ثلث به نستعلیق نیز همراه بوده است. لذا، پرسش پژوهش این است که کتیبه های نستعلیق از چه دوره ای وارد طرح قالی های ایرانی شده و مضامین رایج به کار رفته در آن کدامند؟ اطلاعات این پژوهش بنیادی به صورت کتابخانه ای تدوین گردیده و در آن از روش اکتشافی، توصیفی و تحلیلی استفاده شده است. بدین منظور، تمامی نمونه های در دسترس، مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصله از مطالعه 49 کتیبه نستعلیق در قالی های صفوی، بیان گر آن است که قلم نستعلیق از اواسط قرن دهم هجری وارد طرح قالی ها شده و این امر با ورود شمار زیادی از اشعار غیرمذهبی همراه بوده که تمام آنها اشعار فارسی می باشند
۶.

طبقه بندی مضمونی کتیبه های نستعلیق در آرایه های چوبی وابسته به معماری دوره صفوی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نستعلیق مضامین کتیبه های چوبی تزئینات معماری در عصر صفوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 727 تعداد دانلود : 426
خوشنویسی همواره به دلیل کتابت کلام خدا نزد جامعه مسلمانان شایسته احترام بوده است. از این رو به​راحتی می توان تأثیر خوشنویسی را در سایر جنبه های هنری جهان اسلام، مانند تزئینات معماری مشاهده کرد. بی شک یکی از مهم ترین ویژگی های کتیبه ها، انتقال و القای مضامین به کالبد ابنیه بوده است. مطالعه مضامین به کاررفته در این آثار نشان از تنوع چشمگیر خوشنویسی - با توجه به تفکیک قلم های آن - دارد. هدف اصلی این پژوهش بررسی مضامین کتیبه های چوبی نستعلیق است که در تزئینات معماری آثار صفویه از آنها بهره گرفته​اند. جامعه آماری پژوهش حاضر مجموعه بناهایی است که در جغرافیای امروز ایران قرار دارد و دارای تزئیناتی چوبی​ با قلم نستعلیق است. از آنجا که قلم نستعلیق در کتیبه​نگاری دوره صفوی به جایگاه نسبتاً ثابتی دست یافت و در راستای مطالعه این نکته که آیا به کارگیری و رواج این قلم به​منظور بیان مضامین خاص بوده یا خیر؛ بازه زمانی این پژوهش، دوره صفوی (906-1135 ه.ق.) انتخاب شده است. پس از انجام مطالعات مقدماتی کتابخانه ای و میدانی​، به دلیل محدود بودن نمونه ها، تمام شماری صورت گرفته است. پرسش های اصلی این پژوهش عبارتند از: استفاده​کردن از قلم نستعلیق در تزیینات چوبی وابسته به معماری ایران از چه دوره ای آغاز شده و در عصر صفوی، کتیبه های چوبی نستعلیق برای انتقال چه مضامینی بیشتر استفاده می​شده​اند؟ نتایج به​دست آمده نشان می​دهد که مضامین کلی به​کاررفته در 17 کتیبه​ -که بیشتر بر روی درهای ورودی بنا ها قرارگرفته اند- اطلاعات تاریخی ارزشمندی است که باعث شده این کتیبه​ها در زمره اسناد معتبر و دست اول قرار بگیرند. مضامین نوشته شده در این کتیبه ها، آیات قرآنی و ادعیه اسلامی نیستند و غالباً اشعار مناسبتی​ای هستند که دارای مضامینی چون: ماده​تاریخ، توصیف بنا یا اثر، اسامی افراد مختلف (پادشاه، بانی، خوشنویس، سازنده و شاعر) و مدیحه​سرایی و نعت اشخاص است.
۷.

مطالعه فرمی و ساختاری کتیبه های نستعلیق در مساجد قاجاری اصفهان و مقایسه آن با نمونه های مشابه صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کتیبه نگاری نستعلیق خوشنویسان قاجار مساجد اصفهان تحولات فرمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 472 تعداد دانلود : 379
بسیاری از کتیبه های نستعلیق قاجار، توسط خوشنویسانی مانند آقا محمد باقر سمسوری و فتح الله جلالی، که در زمره پیروان میرعماد و محمد صالح اصفهانی به شمار می روند، نوشته شده است. اصلی ترین سوال این پژوهش بنیادی این است که مهمترین تحولات فرمی و ساختاری کتیبه های نستعلیق در مساجد قاجاری اصفهان چیست؟ بدین جهت، ضمن بررسی جامعه آماری مورد نظر، بر اساس روش نمونه گیری طبقه بندی پسین، نتایجی قابل توجه حاصل شده است. مساجدی چون مسجد سید، رحیم خان، رکن الملک، کرمانی و صفا، پنج مسجدی هستند که کتیبه نستعلیق در تزئینات آنها دیده می شود. مطالعه روند تاریخی اجرای این کتیبه ها، نشان دهنده وقفه طولانی مدت در اجرای کتیبه های نستعلیق در طول سده 13 ه.ق است که به نظر می رسد، این روند کند با شتاب چشمگیری از نظر تعداد و تنوع، در اوایل سده 14 ه .ق احیا شده است. تنوع رنگی بالا، تزئین پس زمینه قاب بندی ها و نیز نوآوری در فرم قاب ها، را می توان از جمله نوآوری های قابل توجه نمونه های قاجاری در مقایسه با نمونه های صفوی دانست. دستاورد دیگر این پژوهش، شکل گیری تفاوت های قابل ملاحظه در زمینه اجرای کتیبه های قاجاری، نسبت به دوره صفوی است. جالب اینجاست که در جامعه آماری نمونه های قاجار، از کتیبه های گچی به عنوان زمینه استفاده نشده و بیشتر کتیبه ها به شیوه کاشی خشتی اجرا شده اند.
۸.

تحلیل فرمی تعدادی از قالی های دوره صفوی موسوم به قالی های لهستانی(پولونزی)

کلید واژه ها: قالی لهستانی قالی پولونزی دوره صفوی فرش ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 755 تعداد دانلود : 399
دوره صفویه را بی شک می توان پررونق ترین و مهم ترین دوران قال یبافی ایران به شمار آورد. در میان انبوه قالی های برجسته این دوره، گروه قالی های لهستانی)پولونزی( جزء شاخص ترین آن ها محسوب می شوند. این قال یها در اصل منشا ایرانی دارند و طبق گفته محققین و مستندات ب هدست آمده، فرش های زربفت در این دوره در اکثر مناطق قال یبافی ایران تولید می شده است ولی محل بافت بسیاری از این قالی ها را کاشان دانسته اند. از شاخصه های این گروه قال یها، علاوه بر کیفیت، ظرافت و زربفت بودن، م یتوان به طرح و نقش غنی و ترکی ببندی متفاوت و همچنین هماهنگی با رنگ های خاص که در این آثار به وفور دیده می شود، اشاره کرد. در پژوهش پیش رو، پس از بررسی و معرفی ویژگ یهای قالی های لهستانی، به دسته بندی کلی این مجموعه پرداخته شده است؛ سپس براساس دسته بندی انجام شده، نمونه ها جدو لبندی شده و جزئیات آن ها مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق، توصیفی  تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب کتابخانه ای )کتب و پایگاه های اینترنتی( است. از آنجا که تعداد نمونه های جامعه آماری محدود است، با توجه به میزان دسترسی، تمام شماری صورت گرفته است. نتایج حاصل نشان دهنده تنوع و گستردگی طرح و نقش در کل مجموعه قالی های لهستانی است. کاربرد همزمان و منطقی طرح های اسلیمی و ختایی در زمینه این قالی ها، استفاده از رنگ های ملایم، ایجاد ترکیب-بندی و فضاهای مثبت و منفی با کاربرد بندهای اسلیمی از وجوه تمایز قالی های پولونزی با دیگر قالی های عصر صفوی است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان