بازنگری پلان و تزیینات مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز در دوره غزنوی

چکیده

روستای سنگ بست در شمال شهرستان فریمان و در فاصله 35 کیلومتری جنوب شرق مشهد واقع شده است. در فاصله یک کیلومتری از روستا، مقبره ای به شکل چهارتاقی با گنبدی بر فراز آن و مناره ای آجری وجود دارد. مقبره مذکور، متعلق به ارسلان جاذب والی توس در زمان سلطان محمود غزنوی است و مناره، معروف به میل ایاز (غلام ترک سلطان محمود غزنوی) است. در پژوهش حاضر به منظور شناخت بیشتر معماری و هنر دوره غزنوی که پیش زمینه و منشأ شکل گیری معماری دوره سلجوقی است، جزئیات معماری و تزییناتِ مقبره و مناره نامبرده مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. در این راستا، ضمن بازخوانی کتیبه های موجود که بخش زیادی از آن تخریب شده است، برای نخستین بار متن کتیبه ها و تزیینات بنا، اعم از تزیینات آجری، گچ بری و نقاشی، با جزییات کامل بازسازی، اجرا و مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفته است.بازنگری پلان مقبره و مناره نیز، از جمله دست آوردهای این پژوهش است. مقبره ارسلان جاذب برخلاف موقعیت اصلی آن، تاکنون در تمامی منابع موجود، به صورت بنایی منفرد معرفی شده است، درحالی که طبق مطالعات و مشاهدات این پژوهش، ارتباط مقبره با بنای مجاور که مسجدی شبستانی است و پیوند مناره با بنای رباطی دوحیاطه، آشکار و مسلم شد. اطلاعات به شیوه مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی گردآوری شده و نتایج به دست آمده، با مطالعه و تحلیل داده ها و انجام مطالعات تطبیقی صورت گرفته است.