نقش و مفهوم اژدها در بافته های ایران و چین با تأکید بر دوره صفوی ایران و اواخر دوره مینگ و اوایل چینگ چین (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

بافته های ایران در دوره صفوی، از پدیده هایی چون نمادگرایی و اسطوره بهره برده اند. بافته ها مزین به نقوشی هستند که بیشتر آنها دربردارنده اعتقادات و اندیشه های ایرانی است که در گذر زمان، مفاهیم را در درون خود نگه داشته اند. در این میان، اژدها یکی از این نقوش نمادین است که سابقه حضورش در قدیمی ترین منابع ادبی ایران دیده می شود و در این سرزمین، از اژدها به عنوان نمادی از بدی و شر یاد شده است. ازطرفی، چین سرزمین اژدهاست و این نقش در اکثر هنرهای چین، حضوری پررنگ دارد. این نوشتار، مطالعه تطبیقی نقش و مفهوم اژدها در بافته های ایران در دوره صفوی و بافته های چین در اواخر دوره مینگ و اوایل چینگ را به عنوان هدف، موردبررسی قرار می دهد؛ و مبتنی بر روش تطبیقی– تاریخی است. روش گرد آوری داده ها مطالعات کتابخانه ای است که با رویکردی تحلیلی- توصیفی انجام می شود. پژوهش حاضر برآن است که به این پرسش پاسخ دهد: نقش اژدها در بافته های دو حوزه ایران و چین، چه تفاوت ها و شباهت هایی دارد؟ نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که حضور اژدها در بافته های ایران اغلب با مفاهیمی چون نبرد خیر و شر، نور و تاریکی و گاه به حضوری طبیعی به مفهوم تجمعی از حیوانات در طبیعت تعبیر می شود. اژدهایی که باید برای رسیدن به نور با آن جنگید و به نوعی پیروزی قهرمان منوط به کشتن اژدهاست؛ و این نبردِ نمادینِ خیر و شر موردی است که در بافته های عصر صفوی به وفور دیده می شود. حضورش اکثراً به صورت جدال یا تقابل است و فرمی مارگونه و تدافعی دارد و در کنار اسلیمی، ختایی و سایر نقش ها در بافته های شکارگاهی و جانوری در زمینه، دیده می شود. این در حالی است که اژدهای چینی اساساً همان امپراتور است و پیوسته تداعی گر قدرت و درعین حال، حضورش موجب برکت و سعد است و عنصری اصلی و نمادین در بافته های چین شناخته می شود؛ اژدهایی که از رو به رو، با چهره ای پیروزمندانه و غالب، تصویر می شود. مسلماً باتوجه به این تفاوت ها در مفهوم نمادین اژدها، در دو حوزه، نمونه های افتراق در زمینه بافته ها بیشتر نمودار می شود.