آموزش فیزیک در نخستین کتاب های درسی فیزیک در ایران: اصول علم فیزیکِ ناظم العلوم و جرالثقیلِ کریشیش (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

فیزیک جدید اولین بار در قرن 13ق (19م) به ایران وارد شد. کتاب جرالثقیل و علم حکمت طبیعی از آگوست کریشیش اولین کتاب درسی فیزیک در ایران بود. این کتاب ترجمه ای از تدریس های شفاهی کریشیش در مدرسه دارالفنون است که توسط دستیار ایرانی وی میرزا زکی مازندرانی در سال 1274ق گردآوری شد. پس از این قبیل ترجمه ها تحصیل کردگان ایرانی در غرب پس از بازگشت به ایران مشغول به تدریس در دارالفنون شدند و کتاب های درسی فیزیک جدیدی تألیف کردند. کتاب حکمت طبیعی اصول علم فیزیک تألیف علی خان ناظم العلوم (1293ق) نمونه ای از این دست است. علی رغم اینکه کتاب های درسی فیزیک در آن دوره دارای اشتباهات اندکی هم بود، نقطه عطفی برای تغییر آموزش علوم قدیم به علوم جدید در قرن 19 میلادی در ایران بودند. مقایسه کتاب کرشیش و ناظم العلوم نشان دهنده دو نوع کتاب درسی در ایران است که به دو جنبه از آموزش فیزیک در ایران می پرداختند. اولی یک کتاب درسی بود که روابط ریاضی کاربردی در فیزیک و روش حل مسائل را آموزش می داد، ولی دومی به آموزش عمیق مفاهیم فیزیکی از طریق ذکر مثال هایی از کاربرد در صنعت و تاریخ فیزیک به زبان ساده توجه داشت. ناظم العلوم از چهار منبع فرانسوی استفاده کرده است که بخش هایی از متن فارسی او با بخش هایی از آن منابع فرانسوی مقایسه می شود.