شرحی بر دو مفهوم «حل و عقد» در رساله مفاتیح الرحمه و میزان الحکمه مؤیدالدین طغرایی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مؤیدالدین طُغرایی (متولد453ق) در دو باب از رساله منسوب به او، مفاتیح الرحمه و میزان الحکمه، مفاهیمی اساسی در کیمیا یعنی، «حل و عقد» را شرح کرده است. حل و عقد و دو مفهوم وابسته به آنها یعنی «ترکیب و تفصیل»، اصلی ترین مفاهیم در کیمیای طغرایی اند. هر تبدیلی که خواص کیمیایی، فیزیکی و مکانیکی مواد و اجساد (فلزات) را دگرگون می کند، نیازمند حل یک یا چند ماده سپس عقد آنهاست و ممکن است که این عمل، بسته به ماهیت مواد و هدف فرآیندهای کیمیایی، چندین بار تکرار شود. این دو مفهوم را در متون کیمیایی قبل از طغرایی کمتر می توان دید و ازاین رو شرح طغرایی، آن هم به تفصیل و تشریح، ممتاز است. علاوه بر آن طغرایی می کوشد تا در متن رساله، مفاهیم و متغیرهایی را طرح و تعریف کند که از لحاظ تجربی، محسوس اند و لذا قابلیت اندازه گیری شدن دارند. این مقاله ضمن مرور مفاهیم پایه در کیمیای طغرایی، تعریف، شرح و تفاسیر طغرایی از دو مفهوم حل و عقد و هم چنین انواع آن را بر اساس رساله مفاتیح صورت بندی و بیان کرده و سپس، مفاهیم مرتبط با آنها را به همراه ذکر نوآوری های طغرایی در مفهوم سازی ارائه می کند.