گذر زهره و ترتیب سیارات نسبت به زمین در آثار هیئت دوره اسلامی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

از خلال نسخ خطی به جامانده از دوره اسلامی گزارش هایی مبنی بر رؤیت نقطه ای سیاه بر روی قرص خورشید به دست ما رسیده است. این گزارش ها معمولاً با این ادعا همراه هستند که این نقطه سیاه، در واقع، سیاره زهره یا عطارد است که از مقابل قرص خورشید گذر می کند و وجود این پدیده نشان می دهد که زهره یا عُطارد نسبت به خورشید در فاصله ای نزدیک تر به زمین قرار دارند. در این میان شواهدی وجود دارد که احتمال رؤیت گذر زهره توسط ابن سینا را افزایش می دهد. ولی قطب الدین شیرازی، تحت تأثیر روش مؤیدالدین عرضی در محاسبه ابعاد و اجرام، معتقد بود که فلک زهره در بالای فلک خورشید قرار دارد و به همین دلیل امکان رؤیت گذر سیاره زهره وجود ندارد. وی فهرستی از کسانی که ادعا کرده اند این پدیده را رؤیت کرده اند، عرضه می کند و با دلایل مختلف نشان می دهد که حتی اگر فلک زهره در زیر خورشید قرار داشته باشد، باز امکان رؤیت این پدیده وجود ندارد. وی برای اثبات این موضوع از آثار بطلمیوس استفاده می کند و دلایلی را که بر اساس دو مفهوم قاعده ستر و ترتیب طبیعی برای ترتیب سنتی سیارات ارائه شده بود، نقد می کند. او سرانجام نتیجه می گیرد که آنچه بعضی افراد به عنوان گذر زهره رؤیت کرده اند، یک لکه خورشیدی بوده است.