تغییر فرهنگی

"سؤال اصلی مطرح شده در این مقاله این است که : ""تغییرات فرهنگی در ایران معاصر بر اساس کدام یک از دو فرآیند، تعارضی یا توافقی صورت می گیرد؟ آیا این روند پیوستاری مشتمل بر روندهای توافقی- تعارضی است؟"" سؤال فوق با این فرض که جامعه ایران دچار تغییر شده و نیروهای اجتماعی مؤثر در جراین تغییر در مقایسه با گذشته متفاوت می باشند، بررسی شده است. از طرف دیگر، در جامعه شناسی نظری به تبیین نحوه تغییرات ایجاد شده بر نقش عوامل متعددی، که بعضی مواقع همگرایی دارند و در بعضی موارد معارض با هم اند،‌اشاره می‌شود. برای شناسایی روند تغییرات، ضمن بررسی موضوعات نظری و انتخاب رویکرد نظری جدید، به طراحی مطالعه تجربی در کل کشور پرداخته ایم. در این بررسی که با حجم نمونه 2532 می‌باشد از تکنیک پرسشنامه بهره گرفته ایم. بسیاری از سوالها به سنجش روند تغییرات فرهنگی کمک می کنند. پس از بررسی اطلاعات به دست آمده، نتایج زیر حاصل شد: تغییرات فرهنگی بر اساس پیوستاری که در بردارنده دو فرآیند مکملی تعارضی و توافقی است، صورت گرفته است با وجود اینکه بسیاری از مردم به طور توافقی میل به ارزشهای مشترک جدید و نزدیک به هم، از قبیل اهمیت قایل شدن باری خانواده، دین، سیاست، دوستان، و جهان مدرن دارند، ولی در اینکه چه تفسیری از ارزشهای جدید (بر اساس سن، جنس، و تجربة زندگی) دارند، متفاوت و بعضاً معارض می باشند. برای نمونه بعضی از تفاوت ها عبارتند از میزان مشارکت زنان در مقایسه با مردان در تصمیم گیری درون خانواده، نحوه انجام دادن عبادات جوانان در خانه در مقایسه با پیران در مقایسه با دولت دموکرات برای جوانان و … در حالی که اکثریت مردم ایران دارای ارزشهای مشترک و شبیه به هم - چون اهمیت قایل شدن برای خانواده، دین، دوستان، کمک به دیگران و کار و سیاست- هستند"

جهانی شدن به عنوان فرایند تحول نسبتاً عمیق و با دامنة گسترده ، تقریباً همة ساخت های زندگی بشر به خصوص فرهنگ های ملی را که پایة تمدن و هویّت ملت هاست در معرض تغییر و تحول و در بیشتر مواقع مورد تضعیف قرار می دهد. این مقاله در پی تبیین مفهوم همزیستی فرهنگی در بین جوامع چندفرهنگی، قومی است و همچنین در پی پاسخ به این سؤال است: جامعه ای که شاهد حضور فرهنگ ها و قومیت های مختلف است و با توجه به فرایند گریزناپذیر جهانی شدن، فرهنگ های گوناگون چگونه می توانند در کنار یکدیگر به حیات خود ادامه دهند؟ در این مقاله سعی شده با روش اسنادی و تکیه بر منابع مکتوب و رهیافت تحلیلی در حوزة فرهنگ، به بازاندیشی در مفهوم همزیستی فرهنگی پرداخته شود. برای تحلیل این موضوع دیدگاه تلفیقی میان نظریه های جامعه شناسان کلاسیک و معاصر و حوزة پست مدرن بررسی شده است. همچنین در این زمینه دیدگاه اندیشمندانی چون هاروی، فیدرستون و فوکویاما تحت واکاوی قرار گرفته است. یافته ها حاکی از آن است که در فرایند همزیستی فرهنگی در جوامع چندفرهنگی، وجود تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جوامع، ذاتی است اما اگر این تغییرات و دگرگونی ها هماهنگ با هویّت ملی و حفظ عناصر فرهنگ های قومی باشد، نه تنها می تواند به پویایی فرهنگی کمک کند بلکه می تواند عاملی برای افزایش همزیستی و انسجام ملی در جوامع چندفرهنگی باشد.

از زمان آغاز جنبش های موسوم به «بهار عرب»، متفکران حوزه های مختلف در سراسر جهان به چیستی و چرایی آن ها از منظر رویکردهای مختلف پرداختند. یکی از رویکردهایی که می توان از طریق آن رخدادهای عربی را مورد بررسی قرار داد تغییر فرهنگی و تحلیل ارزش های بقا و ابراز وجود در این کشورهاست که در این نوشتار مورد بحث قرار گرفته است. براساس این مفروض که کنش جمعی در هر کشور هم سو با ارزش های فرهنگی آن جامعه و تغییر فرهنگی است، تلاش نگارندگان مقاله معطوف به پاسخ به این پرسش است که کنش جمعی اعراب موسوم به بیداری اسلامی یا بهار عربی بر اساس کدام نوع ارزش های فرهنگی شکل گرفته است و آغاز، فرآیند و فرجام آن چه ویژگی هایی دارد. انتظار داریم تا در پایان به تأیید این فرضیه برسیم که جهان عرب، کشورهایی برخوردار از ارزش های بقا هستند و متناسب با این ارزش ها، وارد کنشی شدند که بسیار دیرهنگام، خشونت آمیز و پیچیده بود که فرجام آن چیزی جز باز تولید مسأله و رشد ارزش های بقا نخواهد بود.

مقاله پیش رو، می کوشد با بهره گیری از اندیشه های جامعه شناختی، مدلی نظری مفهومی برای توسعه فرهنگی ارائه نماید و به این منظور، با تفکیک دو بخش «هسته فرهنگی مشترک» و «کنش اجتماعی» و تبیین روابط میان این دو، به بررسی مکانیسم عمل فرهنگ در جامعه معاصر پرداخته است. در ادامه، با محوریت همین چارچوب نظری، چگونگی تغییر فرهنگ در جامعه را مورد تبیین و تدقیق جامعه شناختی قرار داده است. این کوشش نظری به منظور دست یافتن به مدلی نظری برای توسعه فرهنگی به معنای روش دموکراتیک برساخته شدن هسته فرهنگی مشترک جامعه توسعه فرهنگی را بر اساس مؤلفه های تشکیل دهنده اش، تعریف و مدلی نظری برای آن ارائه کرده است. محقق در پایان، هشت مؤلفه مرتبط به هم، شامل برخورداری فرهنگی، ابداع فرهنگی، تکثر فرهنگی، تعامل فرهنگی، مشارکت فرهنگی، شمول فرهنگی، وفاق فرهنگی و بازاندیشی فرهنگی را به عنوان مؤلفه های تشکیل دهنده توسعه فرهنگی پیشنهاد نموده است.

نویسندگان این مقاله تلاش دارند با بهره گیری از روش تحلیل اسنادی به مطالعه خلقیات یا صفات اخلاقی- فرهنگی شایع ایرانیان طی نیم قرن گذشته بپردازند. این پژوهش از سوی نظریه های هویت و تغییرفرهنگی پشتیبانی می شود . جامعه آماری متشکل از برخی اسناد و منابع تاریخی منعکس کننده خلقیات ایرانیان و اظهارنظر های مردم در فضای مجازی است. تحلیل داده ها از طریق راهبرد تکرار مداوم صورت گرفته است تا اشباع مفاهیم حاصل شود. پژوهش با این فرض آغاز شد که به نظر می رسد ایرانیان با ویژگی هایی شناخته یا معرفی شده اند که در بیشتر موارد محصول مطالعه علمی نبوده است. بنابراین نمی توان از یک هویت فرهنگی پایدار تحت عنوان خلقیات ایرانی نام برد. این مطالعه نشان داد که مردم و صاحب نظران در مورد هویت فرهنگی ایرانی توافق نظر کامل ندارند. اطلاعات بدست آمده براین امر دلالت دارد که در دنیای معاصر یک فرد ایرانی مدرن، بمراتب ت قدیرگراتر و منزوی تر از گذشته است، آنها از کاهلی و از قضاوت بدون اندیشه بیزارند، به کثرت گرایی قومی و برجسته کردن تفاوت هویت های فرهنگی اقوام وحفظ مرز های جداکننده گرو های قومی اهمیت می دهند .

هدف اصلی این مقاله بررسی رابطه و میزان همبستگی بین عزت نفس و « سبک زندگی غربی» در میان جمعیت نمونه 227 نفری جوانان شهر یزد است. برای دستیابی به این هدف از یک سو، یک شاخص کلی برای عزت نفس ساخته و جامعه مورد مطالعه به دو گروه دارای « اعتماد به نفس بالا » و « اعتماد به نفس پایین » تقسیم شده است . از سوی دیگر ، با استفاده از آزمون کندال، تلاش شده است که رابطه بین « عزت نفس » و « گرایش جوانان یزدی به سبک زندگی غربی» در حوزه های مختلف اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی، شخصی، سیاسی و علمی با لحاظ کردن ضریب همبستگی ارزیابی شود. یافته های تحقیق بیانگر آن است که در مجموع هرچه عزت نفس بالاتر باشد میزان گرایش به سبک زندگی غربی در جوانان یزدی کمتر است و بالعکس.

ارتباطات میان فرهنگی، اگرچه همزاد بشر است، اما امروزه به یکی از مشخصه های بارز حیات اجتماعی مبدل گشته و پرسش های فراوانی را برای بشر امروز مطرح ساخته است که توجه به آنها، مدیریت ارتباط در محیط های چندفرهنگی را تسهیل می کند. این پژوهش، با هدف بررسی مهم ترین مسائل عرصه ارتباطات میان فرهنگی و با تکیه بر منابع مکتوب و روش توصیفی اسنادی، به مسئله شناسی در این خصوص می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد علاوه بر تعریف ارتباطات میان فرهنگی، که از نظر گستره و مصادیق مورد اختلاف جدی است، ملاک میان فرهنگیت، تفاوت های فرهنگی، هوش فرهنگی، درک متقابل و سوء تفاهم و تلقی از «دیگری»، پاره ای از مهم ترین مسائلی است که موفقیت و ناکامی ارتباطات میان فرهنگی به آنها وابسته است. این مسائل، به ویژه هنگامی برجسته می شوند که از نگاه اسلامی و هنجاری مورد بررسی قرار گیرند. رویکرد اسلامی، به ویژه در ملاک میان فرهنگیت، تفاوت فرهنگی، تغییر فرهنگی، تلقی از دیگری و بی خانمانی ذهن، با نگاه های رایج متفاوت است؛ یعنی مسئله بودن پاره ای از موضوعات میان فرهنگی، ناشی از نگاه هنجاری است. ویژگی این پژوهش نیز در همین نکته نهفته است.

  این مقاله به مطالعه چگونگی مواجهه نمونه ای از خرده فرهنگ های دانشجویی با سیاست های عمومی پوشش و حجاب در فضای دانشگاهی می پردازد و به معانی پوشش در میان دانشجویان دختر –که رفتاری مغایر با الگوی رسمی حجاب دارند- توجه می کند. نمونه های این مقاله به شیوه انتخاب نمونه های کرانه ای(افراطی) برگزیده شده اند و بدیهی است که به هیچ روی ادعای تعمیم فراتر از نمونه های مطالعه را ندارد. هدف مطالعه هم این بوده است که به دست دادن شناخت های سلبی از این دست، به بازاندیشی در سیاستگذاری های اجتماعی، یاری برساند.روش شناسی این مقاله به روش کیفی تفسیری و با تکنیک تحلیل کیفی تعاملی(IQA)، عناصر محرک و عناصر پیامدی نظام معنایی پوشش در میان نمونه ها را ترسیم می کند. ابزارهای تأمین داده های این روش هم مصاحبه ی گروه کانونی و مصاحبه ی عمقی انفرادی با تعداد نمونه 16 نفر بوده است. مولفه هایی که به عنوان پیوندهای درونی نظام معنایی پوشش در میان دانشجویان نمونه شناسایی شدند، عبارتند از؛ راحتی، نظر دیگری، زیبایی، تمایز، اعتماد به نفس، نشانگر تفکر بودن، اعتراض، آزادی، دیده شدن و مد.یافته ها نشان داد که «اعتماد به نفس»، «زیبایی» و «دیده شدن» برای دختران دانشجوی نمونه، عواملی هستند که می توانند احساس رضایت و یا عدم رضایت از پوشش را در ایشان تولید کنند. همچنین عوامل «مد»، «نظر دیگری»، «تمایز»، «اعتراض» و «آزادی» انگیزه ی اصلی این دانشجویان دختر در انتخاب نوع پوشش و لباسشان را شکل می دهد. همچنین دانشجویان به سه گروه دانشجویان معترض و دانشجویان همگرای فعال و دانشجویان همگرای منفعل تقسیم شدند و متناظر با هر یک از گروه ها، روابط مولفه های سیستمی شناسایی شد.

مدیریت و هدایت تغییرات فرهنگی یکی از مسائل مهمی است که همواره جنبه ای پروبلماتیک برای اندیشمندان دانش اجتماعی داشته است. علاوه بر اندیشمندان دانش اجتماعی، فعالین و دغدغه مندان سیاست گذاری فرهنگی در انقلاب اسلامی به مسئله مدل اسلامی راهبری تغییرات اجتماعی به عنوان یک مسئله اساسی نگریسته اند. از همین رو، اندیشمندان همواره در پی مدلی در جهت هدایت تغییرات فرهنگی بوده اند اما به نظر می رسد سیره ائمه معصومین به عنوان برجسته ترین رهبران اجتماعی تاریخ بشریت ظرف بسیار مناسبی برای استخراج مؤلفه های و محورهای هدایت تغییرات فرهنگی بر مدار ارزش ها و بنیان های نظری و عملی اسلامی باشد. در میان ائمه با توجه به اهمیت مقطع تاریخی زندگان حضرت جعفربن محمد(ع) و خاصتا اقداماتی که ایشان در ترسیم و تصویر حقیقت قیام عاشورا در فضای افکار عمومی جامعه داشته اند، از حیث تأثیری که بر فضای اجتماعی آن روزگار تا زمان حال گذاشته است می تواند به عنوان موردی خاص مورد واکاوی موشکافانه قرار بگیرد. این مقاله با بررسی سیره امام صادق(ع) ضمن بررسی احادیث وارده از امام صادق پیرامون اباعبدلله الحسین(ع) و قیام ایشان گرداوری از کتاب کامل الزیارات به استخراج مضامین مرتبط با مسئله پرداخته است.پس از تحلیل مضامین مستخرج از روایات، پنج مؤلفه اساسیِ «بازسازی شخصیت امام حسین(ع) در جامعه»، «تغییر نگرش عمومی نسبت به زیارت و اجتماع حول سید الشهدا»، «اشاعه فرهنگ عزداری برای امام حسین»، «صورتبندی غیریت از طریق دشمن شناسی امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) »، «یگانگی، تداوم و تکامل قیام بر حق از امام حسین(ع) تا حضرت قائم» برای مدل راهبری تغییرات فرهنگی استخراج نموده است.

حکومت ساسانی با سیستم حکومتی قدرتمند خود نتوانست در مقابل ورود اسلام مقاومت کند و با حمایت و پذیرش ایرانیان، اسلام راه خود به این سرزمین را باز کرد و منجر به تغییرات مهمی در زمینه های گوناگون شد. این پژوهش با هدف شناخت بیشتر فرهنگ و هنر دوران اولیه اسلامی در ایران، به این پرسش پاسخ می دهد که نقش شرایط اجتماعی و تغییر فرهنگی در شکل گیری هنر ایران قبل و بعد از اسلام چیست؟ روش تحقیق تحلیلی تاریخی با رویکرد تبیینی تطبیقی و گردآوری اطلاعات کتابخانه ای، با تکیه بر آرای رابرت واثنو صورت پذیرفته است. هنر ایرانی در دوران حکومت های مستقل، با احیای زبان فارسی و آفرینش شاهنامه، دوام یافت. در دوران بعد، با توجه به حرمت تصویرگری، هنر، گرایش به سادگی پیدا کرده و هنر اسلامی به تدریج شکل گرفت. به دلیل نداشتن اختلاف ریشه ای بین دو فرهنگ اسلامی و ایرانی، دو فرهنگ در کنار یکدیگر قرار گرفته و هنر جدید ایرانی اسلامی شکل گرفت. برطبق آرای رابرت واثنو جایگاه بافت های نهادی در تغییرات اجتماعی این دوران از مهمترین عوامل بوده است.

این مقاله در خصوص بررسی اثر تغییرات محیطی-اجتماعی بر فرهنگ آموزش می باشد. این بررسی بر اساس مفاهیم و ابزارهای طراحی برای فرهنگ صورت گرفته است. هدف از این مطالعه، سنجش امکان انتقال کامل مفاهیم آموزشی و انجام تمرینات مناسب برای یادگیری آن مفاهیم به صورت گروهی و عملی در فضای مجازی به خصوص در رشته های عملی همچون طراحی می باشد. بدین منظور ابتدا مطالعات کتابخانه ای پیرامون آموزش، آموزش مثبت، روانشناسی مثبت، آموزش برخط[i]، فرهنگ آموزش و پویایی و مانایی فرهنگ انجام گرفت. سپس نتایج کارگاه های آموزشی "طراحی در فرهنگ، فرهنگ در طراحی" که روش ها و ابزارهای طراحی فرهنگی را با رویکرد طراحی مثبت آموزش می داد، ارائه گردید. بر اساس کارگاه های برگزار شده و با توجه به تغییرات پیش آمده در اثر ویروس کرونا، کارگاه آموزشی برخط طراحی و اجرا گردید. فرض بر این بود که علی رغم نیاز به کار گروهی و عملی در کلاس ها و کارگاه های آموزشی طراحی، می توان آموزش را به گونه ای طراحی کرد که متناسب با محدودیت ها و فرصت های شرایط جدید باشد. بدین ترتیب کارگاه آموزشی برخط با موضوع "معنا دادن به قرنطینه" برگزار گردید. نتایج نشان داد که با وجود فاصله فیزیکی، بخش تئوری و عملی با شرایط جدید هماهنگ شده و پروژه گروهی با موفقیت به انجام رسید و رضایت شرکت کنندگان را به همراه داشت.      

اهمیت مطالعه اجتماعی ورزش مدرن را می توان از دو منظر به هم پیوسته مورد بررسی قرار داد: نخست نیاز ورزش به علوم اجتماعی و دیگری نیاز علوم اجتماعی به ورزش. علوم اجتماعی ایران غالبا با نگاه آسیب شناسانه و تأکید بر اوباشی گری و خشونت (مخصوصا در مسابقه های فوتبال) به ورزش پرداخته و به ندرت با آن به عنوان یک موضوع مطالعه مهم برخورد کرده است. انسان شناسی ورزش ایران از یک طرف تحت تأثیر این رویکرد به ورزش قرار دارد و از طرف دیگر متأثر از تأخیر جهانی رشته انسان شناسی نسبت به پژوهش بر روی ورزش مدرن است. این مقاله به بازخوانی منابع ایرانی مطالعه اجتماعی ورزش می پردازد، داده های تحقیق به روش کتابخانه ای تهیه شده اند. بررسی نشان می دهد انسان شناسی در ایران تا کنون توجهی به مطالعه ورزش مدرن نداشته است، البته متونی درباره بازی های محلی و ورزش های سنتی ایران تدوین شده است. مسئله هایی همچون تغییرات فرهنگی، جهان محلی شدن و مسئله هویت بیش از هر چیز میدان ورزش را مستعد مطالعه اجتماعی و انسان شناختی می کند؛ تمرکز بر این موضوعات، ورزش را به میدان مناسبی برای شناخت انسان، فرهنگ و جامعه تبدیل خواهد کرد و منجر به خروج از انحصار نگاه آسیب شناسانه می شود، تحقیق اجتماعی در میدان ورزش به بهبود و حل مسائل فرهنگی و اجتماعی ورزش (منظر نخست) و پویایی و غنای علوم اجتماعی (منظر دوم) کمک خواهد کرد.

قرآن کریم، به مثابه یک رسانه، کتاب هدایت انسان ها به سوی رستگاری بوده و در این مسیر ابزارهایی برای جلب توجه و تأثیرگذاری بر افکارعمومی مخاطبان به کار گرفته شده است که از جمله مهم ترین این ابزارها می توان به انذار و تبشیر اشاره نمود. این انذارها و تبشیرها نیز در قالب های گوناگونی مطرح شده اند که یکی از آنها، تصویرسازی های ذهنی از رویدادها و پدیده ها است. رویدادهای گذشته مانند سرگذشت انبیای پیشین، رویدادهای آینده مانند گروه بندی های روز قیامت، پدیده های دنیوی مانند نحوه آفرینش موجودات و بالاخره پدیده های اخروی مانند صحنه هایی از بهشت و جهنم را می توان به عنوان مثال نام برد. در تمامی این موارد، عنصر «تصویر» نقش بسیار مهمی در چگونگی شکل گیری ذهنیت مخاطبان دارد. در این مقاله تلاش شده تا علاوه بر مرور پژوهش های مختلفی که به بررسی «تصویرپردازی» در سور قرآن پرداخته اند، با رویکرد تفسیر موضوعی و استنطاقی، «تصویرسازی ذهنی در سوره عبس» بازخوانی و الگومند شود. جنبه ی نوآورانه ی مقاله، موضوع «تصویرسازی» از دیدگاه فرهنگ و ارتباطات اقناعی می باشد؛ «تصویر» و «برداشت» ذهن ما از هر امری، ایده و انگاره و نهایتاً نگرش و رفتار ما را دلالت و راهبری می کند و هر فرایند هدایتی برای تغییر حقیقی یا فرهنگی، به ضریب نفوذ رسانه ای و هماهنگ سازی انگاره افکارعمومی تکیه دارد.