مطالب مرتبط با کلیدواژه

زندیق


۱.

حیات سیاسى مانویان در قرن‏هاى نخستین اسلامى

نویسنده:
منبع: تاریخ پژوهان ۱۳۸۶ شماره ۱۱

کلیدواژه‌ها: اسلام مانویان مانویت زندیق رهبرى امامان مانوى و حیات سیاسی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ اسلام و ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه اندیشه و فقه سیاسی اندیشه سیاسی اسلام تاریخ سیاسی
تعداد بازدید : ۴۳۸۸
مانى، پیامبر ایران باستان، در ابتداى تشکیل حکومت ساسانى ظهور کرد. وى با آمیختن ادیان مختلف چون مسیحیت، یهودیت، بودایى و هندو، توانست به آسانى با فرهنگ و آداب و رسوم مردم هر منطقه نزدیکى یافته و پیروان فراوانى بیابد، اما در مقابله با موبدان زرتشتى شکست خورد و سرانجام با سعایت آنان کشته شد و مانویت نیز در انزوا فرو رفت. فتح اعراب و ورود اسلام به ایران، مرحله جدیدى براى فعالیت تازه مانویان فراهم نمود. دو قرن اول هجرى، مجالى براى آشنایى و نزدیکى پیروان مانى با اسلام و نحله‏هاى آن به وجود آورد. در پروهش ذیل، حیات سیاسى مانویان در دوره اسلامى و سازمان‏دهى رهبرى در این فرقه و نیز تأثیر آنان بر اوضاع اجتماعى مسلمانان بررسى شده است.
۲.

نگاهی به زندگی فکری و ادبی صالح بن عبدالقدوس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ۱۳۸۶ شماره ۱۸۱

کلیدواژه‌ها: زندیق ثنویت صالح بن عبدالقدوس نور و ظلمت مهدی عباسی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی ادبیات عرب کلیات ادباء
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام کلیات متکلمین
تعداد بازدید : ۱۴۸۹ تعداد دانلود : ۷۰۹
از سال میلاد«صالح بن عبدالقدوس»اطلاعی در دست نیست ،ولی اغلب منابع،سال مرگش را 167ه ق یادکرده اند.وی در دوره ای می زیست که کتب گوناگونی از فارسی،یونانی و ...به عربی ترجمه می شد و بازار بحثها و جدلهای کلامی ،بسیار رایج بود.صالح درآغاز جوانی به مجالس واعظان و متکلمان رفت و آمد داشت.از همین رو،دیر نپایید که افکارش مشوش شدو کتاب «الشکوک»را به رشته تالیف در آورد.سرانجام،متهم به زندقه گشت و به همین جرم در بغداد کشته شد.این مقاله بر آن است تا ضمن بررسی زندگی فکری و ادبی صالح،بررسی کند که بی شک،وی تحت تاثیر فرهنگهای بیگانه بوده است ،ولی نه به آن اندازه ای که بتوان وی را زندیق (کافر و ملحد)لقب داد.صالح ،شاعری حکیم و متکلم بود و همه اشعارش مشتمل بر مثل و اندرز و آداب است و در جمله اشعارش،بیتی که بر کفر و زندقه دلالت کند،یافت نمی شود.
۳.

بررسی نقش زنادقه در جعل حدیث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۰ شماره ۶

کلیدواژه‌ها: حدیث زندیق جعل حدیث زندقه زنادقه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۴۵ تعداد دانلود : ۱۱۶۶
یکی از مهم ترین مباحث مورد توجه حدیث شناسان، موضوع جعل و وضع حدیث است. در مورد علل و انگیزه های جعل حدیث، آرای گوناگونی اظهار شده است. «زندقه گرایی» به عنوان یک جریان مخرب و تأثیرگذار در اسلام مورد توجه ناقدان حدیث قرار گرفته است. با این همه، بررسی واژه «زندقه و زنادقه» نشان می دهد که این دو واژه در متون اسلامی به معانی گوناگونی به کار رفته است. در پاره ای موارد به طور خاص درباره پیروان ادیان ایرانی همچون مانویان و گاهی به صورت عام بر پیروان مکاتب فکری، فلسفی، کلامی، فرقه ای، سیاسی و فرهنگی و بعضاً مخالف اسلام حمل شده است. در این نوشتار، ضمن بیان مراد حدیث شناسان از مفهوم واژه «زندیق و زندقه» به مهم ترین اغراض زنادقه در جعل و وضع احادیث اشاره شده است.
۴.

وجه اشتقاق و کاربرد معنای واژه زندیق در متون گوناگون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان ۱۳۸۹ شماره ۸ (پیاپی ۸۹)

کلیدواژه‌ها: کرتیر باطنی زندیق مزدک مانوی وجه اشتقاق کاربرد معنایی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره کلیات رابطه تاریخ با علوم دیگر
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
تعداد بازدید : ۱۸۹۶ تعداد دانلود : ۹۹۴
واژه زندیق نخستین بار در کتیبه کرتیر به کار برده شد و منظور از آن پیروان دین مانی بود، پس از آن برای پیروان جنبش مزدک نیز استفاده شد.این واژه در دوره اسلامی کاربرد بسیار گسترده ای پیدا کرد؛ تا جایی که حربه ای شد برای بیرون راندن رقیبان از صحنه سیاست.بنابراین معنای دقیق این واژه همیشه در هاله ای از ابهام و مورد بحث دانشمندان ایرانی و غربی بوده است.در این مقاله نخست بحث وجه اشتقاق واژه زندیق و نظراتی که در این باره آمده، مطرح شده و سپس به بحث معناشناسی و بسامد آن در متون گوناگون تاریخی و حدیثی پرداخته شده است.لازم به ذکر است، رد یا قبول گفته های افراد دیگر که در این باره نظر داده اند، از اهداف دیگر این مقاله است.
۵.

شخصیت مزدک در متون اسلامی

نویسنده:
منبع: جندی شاپور سال اول تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: زندیق مزدک نوشته های اسلامی شخصیت مزدک

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه شخصیت ها
تعداد بازدید : ۱۴۵۹ تعداد دانلود : ۱۰۹۰
بیشترین گزارش ها و پژوهش ها از کردار مزدک و مزدکیان در نوشته های اسلامی به چشم می خورد، این نوشته ها افزون بر نگاشتن داستان مزدک و پیروانش، به گفتار درباره منش وی نیز پرداخته اند و پیوسته به مزدک لقب های بسیاری افزون کرده اند. گاه این لقب ها مثبت بوده اند ؛ مانند فردوسی که مزدک را «سخنگوی با دانش و رأی» خوانده و گاه منفی بوده اند به مانند خواجه نظام الملک که او را «طرار نابکار و سگ لعین» نامیده. در این پژوهش کوشش شده به بررسی و دلیل تحول و دگرگونی منش مزدک در نوشته های اسلامی و نیز به دلیل های که انگیزه ای برای دگرگونی منش مزدک در نوشته های اسلامی شده است پرداخت.
۶.

آسیب شناسیِ مطالعات مزدک شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال هجدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۶ 95-119

کلیدواژه‌ها: آسیب شناسی مزدک مزدک شناسی ساسانیان زندیق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۵ تعداد دانلود : ۳۷۸
پژوهش و تحقیق در موضوع نحله ها، فرقه ها و جنبش های دینی یا اجتماعی که با مسائل اعتقادی ارتباط دارند، مشکلات خاص خود را دارد. معمولا پیروان هر فرقه یا نحله درصددند آموزه ها و تعالیم خود را بر حق جلوه دهند، اما توسط دشمنان و رقبای شان باطل و منحرف معرفی می شوند. آموزه های مزدکی از جمله این آیین هاست که در زمان پادشاهی قباد ساسانی مطرح شد. آیین مزدکی در آغاز چنان مورد استقبال قرار گرفت که حتی دیانت زرتشتی و حکومت ساسانی را به چالش کشاند. در پیِ سختگیری های خسروانوشیروان نسبت به مزدکیان، از این فرقه تا پایان دوره ساسانی خبری ذکر نشده است. از قرن دوم هجری بار دیگر مزدکیان در پیوند با برخی فرقه ها، شورش ها و قیام ها با عناوین: خرم دین، زندیق، باطنی، بدعت گر و غیره در تاریخ ایران مطرح شدند. تحقیق و مطالعه درباره آیین مزدک و پیروان آن، علاوه بر مشکلات پژوهشی متداول در موضوع فِرق، به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی خاص دوره ساسانی و سده های نخست اسلامی، مشکلات منحصر به فرد خود را دارد. هدف این نوشتار تحلیل و تبیین مشکلات و آسیب هایی است که درباره مطالعات مزدک شناسی وجود دارد. نوشته حاضر به روش تاریخی با توصیف و تحلیل داده ها با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام گرفته است.
۷.

درآمدی بر جریان شناسی سیاسی زندیقان در حوزه فرهنگ قرآنی سده های نخستین اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال اول زمستان ۱۳۹۰ شماره ۴ 73-106

کلیدواژه‌ها: زندیق مانی جریان سیاسی جعل حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۲ تعداد دانلود : ۳۷۰
دانش مندان همواره در گفتارها و نوشتارهای خود، درباره افرادی با عنوان «زندیق»، هشدار داده و از کارشکنی های آنان درباره اسلام و مسلمانان سخن گفته اند. برخی از زندیقان با هدف های سیاسی و شماری از آنان، با روی کردهای فکری فرهنگی (در حوزه فرهنگ و عقیده) به مبارزه با اسلام می پراختند. آیا زندیقان دسته دوم، سازمان دهی می شدند و به انگیزه های سیاسی در حوزه فرهنگ قرآنی کار می کردند و در آن تأثیر می گذاردند؛ یعنی برای کسب یا حفظ قدرت و نفوذ (اهداف سیاسی)، به کارهای تأثیرگذار در زمینه فرهنگ قرآنی دست می زدند؟ این مقاله بر پایه منابع تاریخی و دیگر منابع نخستین در این باره، برای پاسخ گویی بدین پرسش، با بررسی معنای لغوی و اصطلاحی زندیق از دید دانشمندان تاریخ، فقه، حدیث، تفسیر و کلام و...، جریان زندیقان را شناسایی خواهد کرد و چراییِ زندیق نامیده شدن آنان را پاسخ خواهد گفت؛ سپس با کاوش در پیشینه این جریان در شبه جزیره عربستان و شناسایی زندیقان سرشناس و روی کرد حاکمان در برابر آنان، رد پایشان را تا سده های نخستین اسلام دنبال خواهد کرد و بدین نتیجه خواهد رسید که دست سیاستِ سیاست بازان منحرف در گستراندن اندیشه ها و باورهای زندیقان در کار بوده است.
۸.

زندیق ستیزی درعصرخلافت مهدی عباسی (با تأکید بر مانویان به مثابه زندیقان خاص)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دوم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۶ 153-170

کلیدواژه‌ها: خلافت عباسی زندیق مانویت نخبگان اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۴ تعداد دانلود : ۳۴۲
سیاستی که مهدی عباسی نسبت به مخالفان و دگراندیشان در پیش گرفت و در تاریخ فرهنگ اسلامی به «زندیق ستیزی» نامبردار شد؛ موضوعی است که از دیرباز، ذهن تاریخ پژوهان مسلمان و غیر مسلمان را به خود مشغول داشته، و موجب پدید آمدن ادبیات قابل توجهی پیرامون آن شده است. راستی، کدام عامل، خلیفه را به واکنش خشم آلود نسبت زنادقه واداشت؟ مفروض غالب پژوهش های به عمل آمده در باب انگیزه های خلیفه، از توسل به سیاست یاد شده، این است که او برای پاسداری از حریم توحید و کیان اسلام، به اتخاذ این روش مبادرت ورزید؛ اما یافته های پژوهش حاضر، در تبیین انگیزه های خلیفه، بر این فرضیه استوار است که افزون بر دغدغه دفاع از حریم توحید، آنچه خاطر خلیفه را مشوش کرد و او را به واکنش خشم آلود نسبت به زندیقان - به ویژه مانویان- واداشت، این بود که اینان در کنار ترویج آموزه های فلسفی مانوی- در خصوص دوگانگی در بن مایه های هستی- به انتقال مفاهیم ضد اشرافی و ضد طبقاتی مانویت نیز روی آوردند تا از این رهگذر، حاکمیت عباسی را به چالش کشند. خلیفه نیز برای دفع تهدیدهای احتمالی و جلوگیری از نشر این اندیشه ها در جامعه، سیاست زندیق ستیزی را درپیش گرفت و جانشینان خود را به ادامه این مشی، توصیه کرد.
۹.

مناظره امام صادق(ع) با زندیق مصری هنگام طواف (1)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۵ بهار ۱۳۹۶ شماره ۳ (پیاپی ۹۹) 108 - 132

کلیدواژه‌ها: امام صادق (ع) مناظره زندیق جدال احسن موعظه برهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۲ تعداد دانلود : ۲۲۱
در کتب روایی شیعه، مناظره های فراوانی از پیامبرخدا(ص)  و امامان معص وم:  با مخالفی ن گزارش شده است که از جمله آنها، مناظره امام صادق(ع) با زندیق مصری، به نام «عبدالملک» و با کنیه «ابوعبدالله» است. امام(ع) بخشی از این مناظره را در حین طواف و بخشی از آن را بعد از طواف انجام داده است. امام صادق(ع)  در این مناظره، از هر سه شیوه دعوت (حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن)،  که خدای متعال در آیه 125 سوره نحل، پیامبر(ص) را به آن فرمان داده، استفاده کرده است. امام(ع) مناظره با زندیق را، با شیوه جدال احسن، با پرسش از نام و کنیه وی آغاز می کند و از این طریق، او را غافل گیر کرده، در مخمصه و تنگنایی شدید قرار می دهد؛ به طوری که او در برابر حضرت، راهی جز سکوت نمی یابد. جدال در اصطلاح علم منطق آن است که انسان به هدف ملزم و خاموش ساختنِ طرفِ مقابل، از مسلّمات علیه او بهره برداری کند. یکی از مسلّمات و مشهورات نزد عموم آن است که هرکس از باب مثال، نام عبدالله یا عبد الملک را برای خود برگزیده است، به حسب عادت جامعه، به معنای آن نیز متصف خواهد بود؛ مگر آنکه این نام را برای فریب افکار عمومی بر خود نهاده باشد. این نوشتار به بررسی و تحلیل مرحله اول مناظره؛ یعنی جدال احسن امام(ع) با زندیق مصری پرداخته و از طریق قاعده دلالت الفاظ بر معانی و تنبّه به مرتکزات ذهنی،  آن را تبیین کرده است.
۱۰.

مناظره امام صادق(علیه السلام) با زندیق مصری در مسجد الحرام (2)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۶ زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۲) 63 - 79

کلیدواژه‌ها: امام صادق(علیه السلام) زندیق مناظره موعظه حسنه گمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۰ تعداد دانلود : ۱۸۸
مقاله حاضر، به بررسی و تحلیل مرحله دوم از مناظره امام صادق(علیه السلام) با زندیق مصری پرداخته است؛ چنان که در قسمت پیشین آمد، امام(علیه السلام) در مرحله اول مناظره، به شیوه جدال احسن با زندیق به گفت وگو پرداخته و در این مرحله، به شیوه موعظه حسنه (خطابه) وارد شده است. مضمون فرمایش امام(علیه السلام) این است که هر کس به وجوبِ وجودِ عالَم و بی نیازی آن از وجود صانع مدبر معتقد است، به حکم ضرورت، باید حقیقت آن و حقیقت اجزای آن را به خوبی شناخته باشد؛ زیرا هر چیز تا زمانی که واقعاً شناخته نشود، هیچ قضاوتی در باره آن، نفیاً یا اثباتاً صحیح نیست. امام(علیه السلام) در این مرحله از مناظره، از در مماشات و مُجارات با زندیق وارد شده و بر اساس نوع معرفت شناسی زندیق، که حس گرایی است، با او به گفت وگو پرداخته و از همان طریق، او را محکوم کرده و به اهدافش؛ یعنی بیرون آوردن  وی از جهل مرکب و انتقال او به مرحله گمان و از آنجا به مرحله شک و تردید، رسیده است. همچنین امام(علیه السلام)  برای همگان آشکار کرده است که زندیق مصری و امثال وی، جز ندیدن صانع، هیچ دلیلی بر ادعای خود ندارند. افزون بر این، آن حضرت، بی اعتباری گمان در مسائل اعتقادی را به زندیق یادآور می شود و به قاعده عدم الوجدان در ردّ ادعای زندیق نیز استدلال می کند.
۱۱.

کارکرد گفتمانیِ واژه زندیق: ادبیاتِ پهلوی و نوشته های عربی و فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش زبان و ادبیات فارسی پاییز ۱۳۹۹ شماره ۵۸ 45-77

کلیدواژه‌ها: زندیق متون فقهی - حقوقیِ پهلوی طرد بینامتنیت نظریه گفتمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۵ تعداد دانلود : ۳۶۳
در این مقاله، با بهره گیری از رویکردهای مرتبط به تحلیل گفتمان انتقادی، کارکرد واژه «زندیق» در طول زمان مطالعه شده است. ظاهراً این واژه در ادبیات پهلویِ ساسانی، نخستین بار در کتیبه های موبد متعصب زرتشتی، کرتیر، به کار رفته است و به مانویانی اطلاق شد که این موبد، آنان را سرکوب و کشتار می کرد. واژه «زندیق» سپس در ادبیات پهلوی، عربی و فارسی، برای طرد و سرکوب مخالفان عقیدتی به کار برده شد. احتمالاً با تلاش موبدان ساسانی، ارتباط «زند» در واژه «زندیق» با ریشه اوستائیِzan- به معنی «دانستن» پنهان شده بود، که تبیین این نظر تازه، در مقاله حاضر، مبتنی بر تقسیم بندی فوکو (1970) از روش های طرد در گفتمان بوده است. در این تحقیق روشن می گردد که بنابرالگوی سه لایه ایِ فرکلاف (1995) در تحلیل ِ گفتمانی و «بینامتنیت»، با اتکا به متون یک دوره،کارکردِ گفتمانیِ واژه ای چون «زندیق» درک نمی شود. همچنین معلوم خواهد شد که در گذرِ زمان، دامنه طرد با «زندقه»، در گفتمان ها گسترده تر می گردد و رهبران هر گفتمان در کنار پیروان خود، برای کسبِ هژمونی در ایدئولوژی خود، غالباً مخالفانشان را با اتهام «زندقه» طرد می کردند. این مدعا بنابر نظریه گفتمان لاکلائو- موفه (1985) روشن می گردد و نیز مشخص می شود که با عناصر متفاوت، مفاهیمی برای «زندیق» از همان گفتمان فقهیِ عصرساسانی تا دوره های بعدی پدید آمد و معنی و کاربرد «زندیق» از مفسر اوستا به مبدِعِ عاملِ گمراهی، هم ارز با جادوگر در گناه و... دگرگون شد. بدین ترتیب، دلالت های فقه اللغوی، بی یاریِ تحلیل گفتمان انتقادی در فهم «زندیق» و کاربردش، کارساز نیستند.
۱۲.

بررسی میزان اعتبار روایات نشانه های ظهور درباره شخصیت های مطرح در ایران و خراسان

نویسنده:
منبع: مطالعات مهدوی سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۵۱ 7-41

کلیدواژه‌ها: حسنی خراسانی شعیب بن صالح زندیق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۷ تعداد دانلود : ۳۱۰
روایاتی درباره علائم ظهور در ایران و خراسان وجود دارد که در آن ها اشاره به افرادی مانند حسنی، خراسانی و شعیب بن صالح شده است. مبنی بر اینکه این افراد از آن سرزمین ها خروج کرده، دارای شخصیت و اقدامات مثبتی بوده و قبل از خروج حضرت مهدی اقداماتی را در راستای قیام انجام می دهند. از نظر سندی از بین روایاتی که در مورد این افراد مطرح است یک روایت در مورد حسنی، یک روایت در مورد خراسانی و یک روایت در مورد شعیب بن صالح دارای سند صحیح بوده و بقیه روایات اسنادی ضعیف دارند. روایت صحیح السند مربوط به خروج خراسانی از نظر دلالی متزلزل است. همچنین در آن از فردی مانند زندیق نام برده شده که از قزوین خروج کرده، دارای شخصیت و اقدامات منفی بوده و ظهور و فرج قبل از خروج او محال دانسته شده است. این روایت از نظر سندی دارای اشکال است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی تحلیلی بوده است.
۱۳.

زندیق

نویسنده: مترجم:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۳ مهر و آبان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۱۹۶) 163 - 172

کلیدواژه‌ها: زندقه زندیق مانویت دین زردشتی مزدکیان صابئین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۳ تعداد دانلود : ۱۸۷
این نوشته ترجمه ای است از مدخل «زندیق» در تحریر دوم دائرهالمعارف اسلام و مروری است کلی بر اشتقاق و سابقه و معنای لفظ زندیق (که نویسنده به اصل آرمانی/ آرامی آن معتقد است)، تاریخ اجمالی مانویت و فرقه های آن در ادوار پس از اسلام، ارزش روایات مسلمانان درباره مانویت و شااره به بعضی زندیقان معروف.