علم

در چارچوب نظریه ی استعاره های مفهومی، استعاره ها بخش جدایی ناپذیری از نظریات و تئوری های علمی محسوب می گردند. بسیاری از مفاهیم انتزاعی و تئوری های حامل این مفاهیم بواسطه استعاره های مفهومی قابل فهم و تبیین شده اند. استعاره «دانستن به مثابه ی دیدن» ریشه در تجارب مشترک انسانی دارد. این استعاره علاوه بر حضور در زبان روزمره و عرفی، به متون فلسفی و عرفانی نیز راه یافته است. ملاصدرا از این استعاره جهت توصیف و تبیین معرفت حضوری بهره برده است. در فرایند دیدن، سه عنصر قابل تفکیک است؛ بیننده، شی دیده شده و نسبت میان بیننده و شی دیده شده. هر کدام از این عناصر بواسطه استعاره های فرعی دیگری جهت تبیین معرفت حضوری بکار گرفته شده اند. استعاره های «عالم به مثابه بیننده»، «معلوم به مثابه شی دیده شده» و «کیفیت علم به مثابه نسبت میان بیننده و شی دیده شده» در ذیل استعاره «دانستن به مثابه دیدن» قابل تعریف است. این استعاره ها تنها جنبه آموزشی و یا زیبایی شناختی ندارند بلکه بخش جدایی ناپذیری از تبیین نظریه معرفت در دستگاه فلسفی ملاصدرا محسوب می شوند.

زیستن به سبک زندگی توحیدی که اساس آن ایمان به یگانگی خداوند و معاد باشد و رفتارهایی بر مبنای چنین باوری صورت پذیرد، همان قدم نهادن در صراط مستقیم و یک اصل برای انسان های خدامحور است. یکی از کلیدواژه های فهم این سبک از زندگی در قرآن واژهٔ «آیه/آیات» است. مطالعهٔ معناشناختی این واژه با رویکرد معناشناسی ساختگرا و با بهره گیری از روابط هم نشینی و جانشینی نشان می دهد که معنای اصلی آیه در قرآن «نشانه و علامت» است که مصادیقی چون آیات اصطلاحی قرآن و آیات آفاقی و انفسی را دربر می گیرد. همچنین با درکنارهم قراردادن این آیات، به این نتیجه می رسیم که برای راهیابی به یک سبک زندگی توحیدی، باید مسیری شش مرحله ای را طی کنیم که حاصلش تفصیل «ایمان و عمل صالح» مورد تأکید قرآن است. بررسی واژهٔ آیه در قرآن کریم نشان می دهد که صراط مستقیم تنها عبادت نیست، همچنانکه علوم الهی و توحیدی منحصر در علوم قرآنی، تفسیری و روایی نیست. بر این اساس علاوه بر آیات اصطلاحی، توجه به آیات آفاقی و انفسی نیز به همان اندازه ضروری است؛ بنابراین وظیفهٔ ماست که قوانین و سنتهای پدید ه ها را کشف کنیم تا بدین وسیله به اوامر قرآن ارج نهیم و علاوه بر شکر نعمات الهی، در صراط مستقیم گام برداریم.

از جمله چالش ها در ترجمه ی عبارات بلیغ قرآن به سایر زبان ها، قالب تحت الفظی است. گاه عنایت به این سبک از ترجمه در عبارات بلیغ سبب دور شدن از مراد الهی می گردد. اسلوب «ما أَدراکَ ما...» یکی از اسالیب بلیغی است که مترجمان در رسایی مراد الهی آن به سایر زبان ها دچار چالش شده اند. این عبارت نیمه انجماد شده، دارای بار معنایی خاصی است که توجه صرف به معنای تحت الفظی آن سبب مغفول ماندن سایر ابعاد این نوع گویش می گردد. پژوهش حاضر به روش تحلیلی- توصیفی با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی 45 ترجمه قرآن از قرن سه تا عصر معاصر پرداخته است و برآن است که به برگزیده ترین حالت وفادار مراد الهی در ترجمه عبارت «ما أَدراکَ ما» دست یابد. نتایج نشان می دهد گویاترین ترجمه «چه چیز تو را آگاه کرد که .... چیست» است که می توان آن را ترجمه ارتباطی قرآن دانست. برخی مترجمان ترجمه وفادار به مراد الهی را حفظ نمودند اما بیشتر ایشان از حیث صرفی نحوی و توجه به یکپارچه بودن این اسلوب بلیغ و ... به خطا رفته اند و سبب نارسایی پیام الهی در ترجمه ی این اسلوب برای مخاطبان شده اند.

مسئله اصلی این پژوهش، چیستی علم دینی با مطالعه موردی دیدگاه ابن حزم قرطبی است. یافته اصلی این پژوهش که به شیوه کتابخانه ای در جمع آوری مطالب و توصیف و تحلیل عقلانی داده ها به نگارش درآمده آن است که از دیدگاه ابن حزم، ملاک دینی بودنِ علم این است که علم از طریق منبع یا غایت خود با دین در ارتباط باشد و همین مطلب وجه تمایز ابن حزم با دیدگاه برخی از اندیشمندان معاصر مانند آیت الله جوادی آملی است که ملاک دینی بودنِ علم را به موضوع یا همان معلوم می دانند. ابن حزم براساس اهداف بشری، علوم را به دو دسته دنیوی و اخروی تقسیم می کند و علم اخروی را به نام «علم شریعت» معرفی می نماید. به اعتقاد او، علم شریعت به علاوه همه علومی که در خدمت علم شریعت هستند، به میزانی که به علم شریعت خدمت می کنند، علم دینی به شمار می آیند؛ درحالی که وی از اشتراک لفظی معنای دنیا و آخرت غافل بوده است.

علوم انسانی نرم افزار هر تمدن است. علوم انسانی موجود متناسب با بافت فرهنگی و ایدئولوژی جهان غرب است. علی رغم نیاز منطقی تمدن نوین اسلامی به اسلامی سازی علوم انسانی، برخی همچنان در امکان علوم انسانی اسلامی تشکیک می کنند. بدین سان، لازم است چالش های نظری اسلامی سازی علوم انسانی را شناسایی، تحلیل و ارزیابی کرد. پژوهش حاضر با محوریت دیدگاه های فیلسوف برجسته جهان اسلام، علامه مصباح یزدی درصدد است با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد انتقادی به بررسی چالش های معرفت شناختی «امکان علوم انسانی اسلامی» بپردازد. براساس نتایج به دست آمده، انحصارگرایی معرفتی در علم مدرن، ناواقع گرایی زبان دین، پارادوکسیکال بودن علم اسلامی، تفکیک علم از تکنولوژی از مهم ترین چالش های معرفت شناختی امکان «علوم انسانی اسلامی» است. آیت الله مصباح یزدی با تبیین مبانی لازم جهت اسلامی سازی علوم انسانی، ازجمله مبانی معرفت شناختی، نه تنها به همه چالش های یادشده پاسخ داده اند؛ بلکه با تأکید بر ضرورت علم دینی، راه را برای ارائه نمونه های عینی علوم انسانی اسلامی نیز نشان داده اند.

مطالعه درگیری تحصیلی به عنوان سازه ای که در موقعیت پیش گیرانه در افت تحصیلی و شکست آموزشی قرار دارد، توجه روان شاسنان تربیتی را به خود جلب کرده است. مطالعات روشمند پیرامون درگیری تحصیلی نشان دهنده آن است که این مفهوم از حیثیتی چندبعدی برخوردار است و شامل ابعاد رفتاری، شناختی، عاطفی و عاملیت است. هدف مطالعه پیش رو، بررسی درگیری تحصیلی در روان شناسی معاصر و بررسی مفاهیم متناظر با درگیری تحصیلی در منابع اسلامی است. بدین منظور نویسندگان با رویکردی کیفی به روش تحلیل اَسنادی، به مطالعه منابع اسلامی پرداخته اند. حدود شصت مفهوم مرتبط با درگیری تحصیلی یافت شد. مفاهیم شناسایی شده مطابق ملاک های تعیین شده غربال گری و سپس توسط چند تن از کارشناسان حوزه دین و روان شناسی اعتبارسنجی شد. یافته های پژوهش نشان داد می توان از پنج مفهوم آمده در منابع اسلامی که عبارتند از: طلبُ العلم؛ تعلُّم؛ مذاکره العلم؛ مبادره العلم و مفهوم الحرص علی العلم به عنوان مفاهیم متناظر با درگیری تحصیلی. نتیجه آنکه در منابع اسلامی مفاهیم متناظر با درگیری تحصیلی در روان شناسی معاصر باشد، یافت می شود.

علم و دانش در مقابل جهل و نادانی چراغ راه انسان بوده و از مهمترین زیرساختهای سعادت انسان بلکه تعالی همه جانبه کشور است و از همین رو به تعبیر مقام معظم رهبری مسأله فرهنگ و تعلیم و تربیت، مسأله اوّل در نظام ما است.  خیر دنیا و آخرت با علم و دانش قرین بوده، لذا در اسلام دانش پژوهی، البته همواره با ترسیم آداب آن مورد تأکید بوده است. نوشتار پیش رو تحقیقی است با مطالعه اسنادی و به روش توصیفی که به شاخصه های دانشجویی و دانش پژوهی براساس کتاب منیه المرید شهید ثانی(م965ق) و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عنوان راهبردی ترین سند بالادستی نظام جمهوری اسلامی ایران در زمینه آموزش و پرورش اختصاص یافته است. از مهمترین شاخصه های دانشجویی و دانش پژوهی می توان به این موارد اشاره کرد: نیت ناب و پالودن دل از بدی ها؛ استفاده از فرصتهای پیش رو برای تحصیل؛ زدودن موانع تحصیل و دلبستگی های مادی؛ اجتناب از افراد سطحی نگر و معاشرتهای ناسالم؛ جدیت، پویایی، بلند همتی و اولویت بندی در دانش پژوهی.

عمده نقش هایی که برای آموزش عالی ایرانی- اسلامی در نظر گرفته می شود در قالب تربیت نسل متخصص و کارآمد علمی، ترویج و ارتقای دانش ملی و از رهگذر اتخاذ تدابیر و سیاست های کلان آموزشی و مساعد کردن زمینه لازم برای توسعه کشور خلاصه می شود. به این منظور نظام آموزش عالی از مهم ترین سازوکارهای توسعه علمی و کارآمدی در کشور محسوب می شود که با طیف قابل ملاحظه ای از نسل های مختلف جامعه از قشر جوان، متخصص، باتجربه و پویا تشکیل می شود. با این حال، از سوی دیگر، نظام آموزش عالی، به مفاهیمی متعالی، که متجلی ارزش های موجود در متن جامعه است،  از جمله صلح که از دیرباز ضامن پیوند اجزا و عناصر اجتماع است، بی اعتنا نیست و با الهام از مفاهیم و مقولات ارزشی که علاوه بر مفاهیم اخلاقی، ریشه در فرهنگ، باور و حتی قوانین موجود دارند، می کوشد تا به بهترین نحو ممکن به اعمال خطی مشی و سیاست هایش جامه عمل بپوشاند. از این حیث، آموزش عالی، ضمن لزوم توجه به مفهوم و کارکرد صلح در جامعه بین المللی، به برقراری پیوند وثیق میان صلح و توسعه علم در مرزهای ملی می پردازد که توسعه بومی دانش در چارچوب قلمروهای حاکمیتی دولت ها، خود، به تحول مفهوم علم در سطح بین المللی می انجامد و از این رهگذر، هم زمینه های استقرار صلح فراهم می شود و هم توسعه علمی مهیا می گردد. این مقاله ضمن تأملی در ارتباط ماهوی صلح و توسعه علم، و لزوم توجه جدی نظام آموزش عالی به این مهم، به بررسی سازوکارها و چارچوب های عملی برقراری پیوند میان تحکیم صلح و ترویج علم در قالب این نظام پرداخته است. 

در بیانیه ی گام دوم انقلاب، ایجاد تمدن نوین اسلامی ازجمله اهداف ذکر شده است. برای نیل به این هدف لازم است جامعه ی دانشگاهی کشور فعال تر شود و دانشگاه های پیشرو ضمن داشتن کارکردهای آموزشی، پژوهشی، کارآفرینی و نوآوری باید بتوانند بر پایه ی معنویت و باورهای دینی و با تأسی از آموزه های اسلام ناب محمدی (ص) به تمدن سازی اسلامی بپردازند. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، مصاحبه ی نیمه ساختاریافته است. تحلیل داده ها با روش تحلیل محتوای استقرایی با استفاده از نرم افزار انجام پذیرفته است. بر اساس یافته های پژوهش، شناسه های مستخرج مؤلفه های مرتبط با پیامدهای این رویکرد شامل: 1. ارائه ی الگوی الهام بخش 2. تربیت رهبران جهانی 3. ایجاد منزلت برای منطقه ی مستقر 4.طراحی بنیان های تمدنی 5. رونق تولید؛ 6. افزایش بهره وری 7. تولید علم کارآفرینانه می باشند. همچنین دو بُعد پیامد نهادینه سازی معنویت و پیامد انتقال علم برای سازه اصلی شناسایی شد. دانشگاه ها می توانند ضمن تطبیق کارکردشان با شاخص های مستخرج این تحقیق، جایگاه خود را در تمدن سازی مشخص کنند.

حباب معرفتی و اتاق بازتاب دو پدیده دوران پسا-حقیقت هستند که در آن ها دانش علمی انکار می شود. تای نوین معتقد است این پدیده ها دانش علمی را با طرد و بی اعتمادی به آن انکار می کنند. هدف از پژوهش حاضر این است که راه کاری برای تمیز میان دانش علمی و دانش درون این جوامع به دست آورده تا امکان خروج از آن ها میسر شود. به این منظور، با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی ابتدا به تبیین این دو پدیده و بررسی راه کار ارائه شده برای خروج از آن ها پرداخته و ایرادات این راه کارها را نمایان می سازیم. سپس نظریه نظام مندی دانش علمی هوینینگن-هون معرفی خواهد شد که بر اساس آن یک در موضوع مشترک، دانش علمی در ابعاد توصیف، توضیح، پیش بینی، دفاع از ادعاهای دانش، گفتمان انتقادی، پیوند معرفتی، ایده آل کامل بودن، تولید دانش و بازنمایی دانش، نظام مندتر از دانش روزمره است. مطابق این نظریه، نظام مندی به این معنا است که دانش علمی تصادفی، دلخواهانه، بدون برنامه، بدون نظم و ترتیب نبوده و روشمند (متدولوژیک) است. در بخش پایانی به بحث و بررسی استفاده از نظریه نظام مندی در پدیده های ذکرشده می پردازیم. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد نظریه نظام مندی بدون آن که به دام ایرادات راه کار نوین بیافتد، قادر است به عامل معرفتی کمک کند میان دانش علمی و دانش روزمره تمیز داده و امکان خروج از آن ها را پدید می آورد.

حکیمان مسلمان و غزالی بر این باورند که عقل نظری قادر است وجود یک واجب الوجود تهی از زمان، مکان را با قطع نظر از نِسب و اضافاتی که با مخلوقات خود پیدا می کند بشناسد و درنتیجه می گویند معلوم، یعنی وجود خدا و کمالات او، تابع علم ما به وجود اوست، بدین معنا که علم ما سبب می شود به وجود خدا آگاه شویم و در این جهت تفاوتی میان شناخت ذات و اسما و صفات خدا قائل نشده اند. لیکن ابن عربی میان اثبات و شناخت اسما و صفات خدا و ذات او قائل به تفکیک شده است و می گوید ما هیچ راهی برای شناخت و اثبات ذات نداریم. گفت وگو از ذات الهی از بوالفضولی های عقل است و شناخت ما نسبت به خدا منحصراً ازطریقِ اسما و صفات او حاصل می شود و این شناخت نیز بر ظهور و تجلّی خدا در عالم متوقف است. درنتیجه، علم ما به خدا تابع معلوم است و نظریه تابعیت علم از معلوم را به شناخت خدا مرتبط می سازد و آن را مقدمه ای برای شناخت و اثبات وجود خدا قرار می دهد و، برخلافِ اهلِ نظر، اختلاف علوم از یکدیگر را به لحاظِ معلوم می داند و نه در خود علم. 

طبیعی گرایی فلسفی شامل این ادعا است که در جهان تنها هویات طبیعی وجود دارند. این دیدگاه، با فراطبیعی گرایی که وجود هویاتی همچون خداوند، روح و ... را فرض می گیرد در تعارض بوده و اختلاف بین آنها موضوع مناقشات فلسفی گوناگونی بوده است. در مناقشات اخیر، علاوه بر ادلّه فلسفی، علم نیز به عنوان زاویه ورود مورد استفاده قرار گرفته و چارچوب بحث را از برهان های صرفاً فلسفی، به برهان های علمی-فلسفی تغییر داده است. در این مقاله به این پرسش می پردازیم که در چنین چارچوبی، نظریه های علمی علی الاصول می توانند طبیعی گرایی فلسفی را به چالش بکشند یا نه؟ ادعا این است که این پرسش مدافعین طبیعی گرایی فلسفی را بر سر یک دوراهی قرار می دهد. اگر به این پرسش پاسخی منفی بدهند، علم دیگر نمی تواند داوری مشروع و منبعی قابل قبول برای داوری میان طبیعی گرایی و فرا طبیعی گرایی باشد. در عین حال پاسخ مثبت و پذیرش چالش برانگیزی نیز برای طبیعی گرایان هزینه ای دارد، چرا که مستلزم آن است که از تعهد به طبیعی گرایی روش شناختی دست بردارند. زیرا تعهد طبیعی گرایی ایجاب می کند یافته های علمی همواره مویّد طبیعی گرایی فلسفی بوده و هرگز مویّد فراطبیعی گرایی نباشند. بنابراین طبیعی گرای فلسفی برای آن که از علم در دفاع از دیدگاه خود بهره ببرد و در عین حال متهم به جزمی گری نشود، ناچار است طبیعی گرایی روش شناختی را به عنوان اصلی ضروری برای فعالیت علمی قرار ندهد.

هدف این مقاله دفاع از این ادعا است: اگر استقلال علم از ارزش ها را رد کنیم، آنگاه باید استقلال ارزش ها از علم را هم انکار کنیم، و بالعکس. به بیان دیگر: علم ارزش بار است اگر و تنها اگر ارزش ها هم علم بار باشند.  اگر چنین باشد، آنگاه نشان خواهیم داد که استدلال هایی را که علیه خنثی بودنِ علم اقامه می شوند می توان در دفاع از واقع انگاری اخلاقی نیز به کار گرفت. دو استدلال برای دفاع از این ادعا ارائه خواهد شد. استدلال نخست مبتنی است کل گرایی تأییدی، و این واقعیت بهره می جوید که با مفروض گرفتن ساختاری کل گرایانه برای رابطه میان نظریه و شاهد می توان پذیرفت که هر معیاری در مقام شاهد برای نظریه بالقوه بتواند مفید باشد در معرض تأیید و رد با شواهد تجربی دیگر قرار دارد. استدلال دوم مبتنی است بر ماهیتِ ضدجزمیِ علم. اگر ارزش ها بتوانند در نقش شواهد عمل کنند، پس باید به طریقی نسبت به واقعیت حساس باشند. نهایتاً استدلال می کنم که در میان شکل های مختلف واقع انگاری، این طبیعت گرایی اخلاقی است که با این ملاحظه بیشتر تقویت می شود.

مرجعیت علمی، اول بار توسط مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان و اساتید دانشگاه امام صادق (ع) در عید غدیر سال1384عنوان گردید. گرچه در نگاه نخست به نظر می رسد واژه ای است که همه از آن مفهوم واحدی در ذهن دارند، اما در حقیقت هر کسی جنبه یا بخشی از آن را درک کرده، در صورت اراده به اقدام، مبتنی بر همان عمل می نماید. در واقع، بر اساس همین مساله ی ناهمگونی برداشت ها، مقاله حاضر رسالت خود را شفاف سازی موضوع به منظور برداشتن گام هائی استوار به سمت آن می داند. مفهوم مرجع و ویژگی های آن، علم و رویکردهای آن به منظور تبیین خطوط کلی پژوهش و حوزه اقدام مورد بررسی قرار می گیرد. پس از آن با مراجعه به نخبگان، داده های بدست آمده از مصاحبه های نیمه رهنمودی با بکارگیری استراتژی تئوری مفهوم سازی بنیادی، تجزیه و تحلیل شده و با استفاده از این استراتژی، مدل مفهومی مرجعیت علمی در قالب هفت مقوله و بیست و پنج مفهوم، تبیین می گردد.

مقاله حاضر بحثی است در مناقشه علم یا فناوری بودن "تحقیق درعملیات". تحقیق درعملیات مجموعه ای از روش (روش شناسی)هایی است که هدف آن ها بهبود تصمیم گیری در سازمان ها است و از این رو از اهمیت بسیاری در سطوح دانشگاهی و کاربردی در داخل و خارج کشور برخوردار است. پرسش اصلی در این پژوهش این است، که علت برقراری این مناقشه چیست؟ آیا اتخاذ موضع علم یا فناوری درباره تحقیق درعملیات، تغییری در آرمان های اولیه و اهداف آن که همانا کمک به تصمیم گیری های سازمانی است ایجاد می کند؟ و اگر چنین است این تأثیرگذاری چگونه صورت می پذیرد؟ این مقاله در وهله نخست به مرور و بررسی مدعیات طرفین دعوی در این مناقشه وتحلیل آن ها می پردازد و سپس اهمیت اتخاذ موضع علم یا فناوری در این رشته و پیامدهای آن را مورد بحث قرار می دهد. در آخر پیشنهاداتی برای سیاست گذاران علم و فناوری کشور ارایه می شود. کلید واژه ها: تحقیق درعملیات، علم، فناوری کلاسیک، فناوری مدرن، رئالیسم انتقادی، جامعه شناسی معرفت علمی

برساخته ای به نام اقتصاد دانش بنیان در دهه های اخیر در بین دولتمردان، کنشگران اقتصادی و دانشگاهیانِ علاقه مند به مباحث توسعه اقبال فروانی را به خود معطوف کرده است و صرف نظر از برخی چالش های نظری، ریشه در درکی عمیق از اهمیت دانش در خلق ارزش اقتصادی دارد. این مقاله بر آن است تا با نگاهی نهادگرایانه به اقتصاد، به کندوکاو ظرفیت های دین مبین اسلام در جهت کارکردهای اساسیِ اقتصاد دانش بنیان (به خصوص در عرصه نهادهای غیر رسمی و فرهنگی) بپردازد. رویکرد این نوشتار، تطبیقی، تحلیلی و بدیهه گرایی است. در نهایت روشن گردید که اقتصاد اسلامی یک اقتصاد دوستدارِ دانش است و در این راستا تشویق ها و تجویزهای فراوانی دارد و به خصوص دریچه های گریزی از تنگناهایِ فرهنگی که مدیریت دانش و اقتصاد دانش بنیان با آن روبه روست ارائه می دهد. خوشبختانه با اتکا به ظرفیتهای اسلام، می توان یک گام به پیش برداشت و ادعا کرد که بسط روحیه پرسشگری، تفکر و نقّادی توسط اسلام می تواند در حرکت از جامعه ی اطلاعات بنیاد به جامعه دانش بنیاد (در معنای دقیقِ کلمه) که می توان آن را حکمت بنیان نیز نامید مفید است. لذا همانقدر که پرداختن به بانکداری بدون ربا و امثال ذلک در نیل به اقتصاد اسلامی (به عنوان یک فناوری نرم) مهم است، به همان اندازه نیز استفاده از ظرفیتهای نهادی اسلام در دانش پایگی اقتصاد اهمیت دارد و می-تواند در دنیای واقعی ارزش آفرین باشد.

نوشته حاضر مروری است تاریخی بر نحوه تحولات فکری در ارتباط با علم، فناوری و نوآوری و نقش آنها در رشد و توسعه. بدین منظور، روایت تاریخی ابتدا برخی متفکران پیشرو شامل آدام اسمیت، جان استیوارت میل، کارل مارکس و جوزف شومپیتر را به تصویر می کشد که چگونه در ارتباط با نظام جدید اقتصادی و نقش علم، فناوری و نوآوری در آنها می اندیشیده اند. جریانی که پس از جنگ جهانی دوم ایجاد گردید مبتنی بر نگاه شومپیتر به دنیای جدید و نقش نوآوری و تخریب خلاق شروع به تکمیل نظریه پردازی نمود. مقاله در ادامه تاریخچه توسعه فناوری در دنیا را با یک نگاه نئوشومپیتری باز می کند و به سراغ تطور نظریات از پس جنگ دوم جهانی می رود تا خلاصه فهم ما از این مقولات در دنیای جدید و نقش دولت در توسعه آنها را بازتر نماید. در ادامه، روایتی، هر چند کوتاه از وضعیت علم، فناوری و نوآوری در کشور برای دوره بعد از انقلاب ارائه می گردد که به صورتی نقادانه، خلاء شکل گیری تفکر و نظریه پردازی را گوشزد می کند.    

با وجود رشد هزینه کرد تحقیق وتوسعه در اثر گسترش رویکرد دانش بنیان به توسعه اقتصادی، به علت تنوع روزافزون و ماهیت میان رشته ای فعالیت های پژوهشی و نوآوری، هیچ کشوری قادر به پژوهش در لبه علم و فناوری در کلیه حوزه های پژوهشی نیست و در نتیجه اولویت گذاری از جایگاه ویژه ای در سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری برخوردار است. در این مقاله ابتدا ابعاد مختلف (تعاریف، انواع، مدل های نظری، فرآیند، تاریخچه، چالش ها و روش ها) اولویت گذاری علم، فناوری و نوآوری مورد مطالعه قرار گرفته و سپس تخصصی سازی هوشمند به عنوان به روزترین راهبرد مبتنی بر اولویت گذاری علم، فناوری و نوآوری معرفی شده و در پایان نیز با رویکردی انتقادی تجربه اولویت گذاری در نقشه جامع علمی کشور مورد ارزیابی قرار گرفته است. مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که کلیه سازوکارهای اولویت گذاری با توجه به الگوی وابستگی به مسیر تدوین اولویت ها، چسبندگی تاریخی نهادها و منطق متفاوت و واگرای مداخلات دولتی به طور هم زمان مورد استفاده قرار می گیرند. با این حال ساختار کلی اولویت گذاری علم و فناوری کشورهای مختلف در حال همگرایی به سمت تأکید مجدد بر اولویت های کارکردی، رویکرد نظام مند به تدوین راهبرد و اولویت گذاری، ترکیب رویکردهای بالا به پائین و پائین به بالا و تقسیم کار بیشتر در اثر افزایش تعداد بازیگران مؤثر در فرآیند اولویت گذاری می باشد.  

در پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد نظری روش شناسی بنیادین، روش تحقیق اسنادی و با نگرشی تفسیری و اکتشافی، محدوده و برخی از شاخصه های رئالیسم علمی مندرج در معرفت اجتماعی سید جمال الدین اسدآبادی شناسایی شده است. سید جمال الدین با استفاده از بینش هرمنوتیکی و بر اساس مفاهیم قرآنی از جمله عقل، علم و جهاد تلاش کرده است ظرفیت معرفت دینی را در جهان مدرن آشکار کند. قرین بودن علم و دین یکی از اصول معرفت شناختی اوست. به اعتقاد سید جمال الدین، ضرورت کاربردی سازی علوم اسلامی و توجه مسلمانان به سایر روش های علمی از جمله روش های مکتب اثباتی می تواند در تقویت بُعد معرفتی و علمی کشورهای اسلامی و در نتیجه، احیای مجدد تمدن اسلامی سهم مهمی داشته باشد. به نظر می رسد در پرتو منطق روش شناختی و معرفت شناختی سید جمال الدین، نوعی توصیه به مؤلفه های پارادایمی رئالیسم علمی می تواند در به کارگیری معرفت دینی و قرآنی در کنار سایر روش های علمی و تجربی مدرن سودمند باشد. همچنین از جمله ویژگی های عملی معرفت اجتماعی سید جمال الدین، روحیه عمل گرایی و پراکسیس (عقیده و جهاد) است.  

اهمیت جایگاه علم در فرهنگ اسلامی و توسعه و رشد انواع مختلف علوم در این حوزه تمدنی باعث شده است که همواره «طبقه بندی علوم» جز لاینفک تفکر مسلمین در عرصه علم و علم پژوهی باشد. امروزه طبقه بندی علوم از مباحث مطرح در فلسفه علم است که در آن از روش ها، موضوعات، غایات و نیز شناخت درباره چیستی، اصول و مبانی علوم بحث می شود. لازمه اقبال به این مهم در مباحث معرفت شناسی، در وهله اول حاکمیت بنیان های فکری واضع آن و در مرتبه دوم، تحقق نسبی علوم منشعب از این طبقه بندی در جامعه علمی است که این شروط درباره علوم شرعی و سازگاری آن با علوم غیرشرعی در تمدن اسلامی از دیرباز تحقق یافته است. اما در سده اخیر و پس از ورود مبانی معرفتی تفکر مدرن، به ارزش معرفتی این علوم خدشه وارد شده است. از این رو، در مقاله حاضر، سه نوع از طبقه بندی های مهم در تمدن اسلامی که توسط فارابی، غزالی و خواجه نصیرالدین طوسی ارائه شده است، بازخوانی خواهد شد. سپس به چگونگی تحقق این تجربه تاریخی یعنی تلقی دینی از همه علوم و سازگاری معرفتی بین علوم شرعی و غیرشرعی می پردازیم. در پژوهش حاضر با اتخاذ رویکردی بنیادی، از روش اکتشافی و مراجعه مستقیم به مراجع دست اول استفاده شده است.