تواضع

هدف: تواضع جزء فضیلت های بنیادینی است که در اغلب متون فلسفی، دینی و علمی به آن اشاره شده و اخیراً به عنوان مادر فضائل، در مطالعات سازمان و مدیریت نیز جایگاه خاصی کسب کرده است. این پژوهش به منظور شناخت مفهوم تواضع در محتوای سازمان و مدیریت اجرا شده است. روش: برای شناخت مفهوم از رویکرد آمیخته اکتشافی و استراتژی پژوهشی داده بنیاد (GT) استفاده شد و برای تأیید شاخص های آن، استراتژی پیمایش مد نظر قرار گرفت. برای رسیدن به این هدف با 12 نفر از مدیران منابع انسانی شاغل در بانک های کشور مصاحبه شده و از طریق فن کدگذاری به تحلیل و شناسایی مفاهیم اصلی و دسته بندی آنها اقدام شده است. یافته ها: پدیده تواضع سازمانی در سه بعد اصلی شناختی ناظر به هستی شناسی دانشی، عاطفی ناظر به معرفت شناسی نگرشی و رفتاری ناظر به روش شناسی عملگرایی مدل سازی و ارائه شد. مدل پژوهش از طریق استراتژی پیمایش و با ارائه ابزار پرسشنامه به 200 نفر از کارکنان بانکی و تحلیل داده های گردآوری شده از طریق تحلیل عاملی تأییدی نیز بررسی شد. نتیجه گیری: نتایج به دست آمده، ضمن تأیید اعتبار ابزار نشان داد که فهم مدیران بانکی از پدیده تواضع به وسیله نظریه های حمایتی و نظریه در عمل پشتیبانی می شود، اما موانع معرفتی و محتوایی مانع استفاده حداکثری از این شایستگی شده است.

بررسی آموزه های اخلاقی قرآن در بستر تاریخی نزول می تواند زوایای مهمی از این آموزه ها را روشن سازد. در واقع با تتبع یک موضوع در سیر نزول می توان فرایند حذف یک رذیله اخلاقی و جایگزین کردن یک فضیلت به جای آن را ترسیم نمود. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی و با هدف تبیین آموزه«تواضع» در فرایند نزول، درصدد کشف معارف نهفته آنها و ترسیم شیوه نهادینه کردن تعالیم اخلاقی در جامعه است. بهره گیری از تماثیل و ذکر مصادیقی از سرگذشت انبیاء و امم سلف، بکارگیری روش الگوسازی و معرفی نمونه هایی مزین به اخلاق برتر، استفاده از نظام ثواب و عقاب و وعده و وعید به عنوان ضمانت اجرا، تدریج در حذف یک رذیله اخلاقی و ایجاد یک فضیلت به جای آن، تبیین خصایص و برتریهای صفت اخلاقی جایگزین از جمله روش هایی است که خداوند در نهادینه کردن این آموزه اخلاقی در قرآن بکار گرفته است. پس از واکاوی آیات مربوط به این حوزه و حوزه مخالف آن یعنی کبر، چنین حاصل شد که مفهوم تکبر در حوزه آیات مکی بیش از مدنی ملاحظه می شود و در آیات مدنی نقش خشوع پررنگ تر است. تغییر در نوع مخاطبان تواضع در آیات مکی نسبت به آیات مدنی و تغییر مفهوم خشوع از خشوع ظاهری در آیات مکی به خشوع باطنی در آیات مدنی از دیگر نتایج این پژوهش بوده و مبین آن است که تعامل با خلق مقدمه تعامل با حق و عمل مقدمه صفت است و بنده با تمرین خشوع در برابر دیگر مخلوقات آماده تعاملی خاضعانه با حق می گردد.

  ورزش در روحیه و خُلق انسان تأثیر مثبت و سازنده ای دارد و می تواند روح پهلوانی را در ورزشکار تزریق و آن را شکوفا کند. مهم ترین جنبه این تأثیرها، رشد شخصیت و تقویت روحیات و فضایل اخلاقی فرد در خانواده است. علاوه بر رشد شخصیت و  فضایل اخلاقی، ورزش به طور مؤثّری در تحوّل «جنبه اجتماعی شخصیت» یا «صلاحیت و شایستگی اجتماعی» فرد و خانواده اثر داشته است.   یافته ها نشان می دهد که غلبه کردن بر کشمکش ها و مشکلات در ورزش، امکان دارد احساس شخصی فرد را در مورد شایستگی و کنترل خویش قرار دهد، انگیزه درونی او را برای بروز رفتار شایسته بیشتر کند و شخصیت او را به شکلی بسیار مثبت، تحت تأثیر قرار دهد.   در این مقاله داده ها به روش کتابخانه ای گردآوری شده  سپس با روش تحلیل محتوا، رابطه فضیلت اخلاقی و ورزش و تأثیر آن بر سبک زندگی خانواده اسلامی با تأکید بر آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته است.   این نتیجه به دست آمد که اخلاق فضلیت علاوه بر این که باعث بوجود آمدن روحیه پهلوانی، تواضع، نظم و انضباط، علم و معرفت و کنترل خشم می شود، هم چنین شخصیت و صلاحیت اجتماعی فرد و خانواده را ارتقا می دهد.

پژوهش درباره واژه های قرآن از آن جهت اهمیت دارد که قرآن، منبع معارف و دستورهای زندگی انسان و در حقیقت کتاب انسان است. یکی از راه های دستیابی به فهم بهتر قرآن برای رسیدن به سعادت و کمال، معناشناسی واژه های قرآنی است. این پژوهش با عنوان «معناشناسی تبشیر در قرآن کریم» با شیوه کتابخانه ای و با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی در صدد است که حوزه های معنایی واژه تبشیر را با توجه به مجاورت کلمات و تقابل آن ها و ساختار آن در قرآن را مورد بررسی قرار دهد. برای دستیابی به این مهم از دانش معناشناسی که ابزاری برای ژرف اندیشی و ایجاد نگاهی عمیق و فراگیر است، واژه تبشیر و واژه های مرتبط با آن با بکارگیری قاعده سیاق هسته معنایی تبشیر و ارتباط نظام مند مؤلفه های مرتبط با آن تبیین گردیده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که واژه های «ایمان»، «احسان»، «صبر»، «اسلام» و «تواضع» مفاهیم همنشین «تبشیر» و واژه «انذار» در تقابل با تبشیر قرار دارد. لذا انسان مؤمن اگر بتواند صفات مذکور را در خود تقویت کند می تواند به عنوان مبشر الهی مطرح باشد. همچنین خداوند قرآن کریم، ملائکه و برخی از انبیای الهی از مصادیق مبشرین در قرآن کریم می باشند.

این مقاله به تعارف و نظام ادب در رفتار و تعاملات ایرانیان اشاره کرده است. نویسنده معتقد است، رعایت ادب کلامی، فردی و اجتماعی، تعارف و گفتگوهای روزمره، شامل احوالپرسی، دعوت، درخواست و غیره از نظام مشخصی تبعیت می کنند. وی با انجام پژوهش میدانی و ضبط داده ها و تحلیل و مقایسه آنها نتیجه گرفته است که این مناسبات همگی در زیرمجموعه اصل فراگیر آداب و تعارف از سه ریشه احترام، تواضع و صمیمیت ایرانی ناشی می شود.

«تواضع» ازجمله فضایل برجسته اخلاقی در ادیان یهود و اسلام است که خواجه عبدالله انصاری (396-481ق) عارف مسلمان در «منازل السائرین» و بحیا بن پاقودا عارف یهودی معاصر وی در «الهدایه الی فرائض القلوب» آن را از جمله ابواب سلوکی قرار داده اند. یافته های این پژوهش که بر پایه مطالعات کتابخانه ای و با روش توصیفی تحلیلی صورت پذیرفته، نشان می دهد که این دو عارف با وجود اشتراک در تعریف «تواضع»، درباره جایگاه، شرح و چگونگی تقسیم بندی آن اختلاف دارند. خواجه «تواضع» را در جایگاه سی و هشتم از منازل یکصدگانه سلوکی به سوی توحید قرار داده، و حال آنکه ابن پاقودا آن را باب ششم از ابواب ده گانه به محبت الهی معرفی کرده است. خواجه که بنیان سلوکی خود را بر کتاب و نقل استوار ساخته، در بیان مختصر خود، تواضع را براساس درجه سالکان به سه درجه عامه، خاصه و خاص الخاص تقسیم نموده که در اولین گام با فروتنی در برابر علم شرعی و عمل تعبدی به احکام دین همراه است، اما ابن پاقودا در قالب بیانی مبسوط و متأثر از منابع اسلامی، با تأکید بر استفاده از سه منبع عقل، کتاب و نقل، علم شرعی را برای صاحبان تمییز کافی ندانسته و تواضع عام را نوعی ضعف نفس به شمار آورده است.

«تواضع» یکی از فضایل تا حدی مغفول در دوران جدید است. بر همین مبنا ، در نوشتار پیش رو تعاریف متنوع و نسبتاً پراکنده از این فضیلت به اجمال بیان و بررسی شده و در نهایت ، نقد و بررسی سه رویکرد اصلی و متفاوت به تواضع، محور کار قرار گرفته است. رویکرد ارسطو به عنوان نماینده تمام و کمال دوران باستان ، بر عدم فضیلت انگاری «تواضع» تکیه دارد. در رویکرد قدّیس آگوستین به عنوان نماینده برجسته متفکران قرون وسطیٰ نه تنها تواضع به مثابه یک فضیلت ، بلکه به عنوان مبنایی ترین فضیلت در زیست انسانی و ایمانی معرفی می شود. جولیا درایور - فیلسوف معاصر - با نگرشی کاملاً متفاوت ، تواضع حقیقی را مستلزم نقص معرفتی و بی خبری نسبی از خود می داند. جمع بندی و پیشنهاد نوآورانه مقاله حاضر این است که «تواضع» در سه سطح رفتاری یا بیرونی ، روحی یا درونی و وجودی تعریف شود تا از این گذرگاه دست کم برخی از چالش های موجود در ارائه تبیین و تعریفی دقیقْ از تواضع مرتفع شود.

جهت بازشناسی تواضع حقیقی از تواضع تصنعی، شناسایی مولفه های شناختی و عاطفی آن علاوه بر تظاهرات رفتاری ضروری است. این پژوهش در پی تبیین مولفه های شناختی و عاطفی تواضع در قران کریم و روایات است. در این راستا، علاوه بر بررسی تحلیلی مفهوم تواضع در قرآن و روایات، مفاهیم مترادف و متضاد با تواضع نیز بررسی شده اند. بر اساس یافته ها چهار مولفه شناختی تواضع (شناخت واقع بینانه از خود، باور به فقر وجودی، برابر و برادر دانستن خود و دیگران، توجه داشتن به شایستگی ها و نقاط قوت دیگران)، و هفت مؤلفه عاطفی آن ( حب خداوند، محبت به دیگران، نداشتن حب افراطی به مال دنیا، عدم احساس شگفت زدگی و خودستایی، بی میلی به ستایش شدن، نگرش احترام آمیز به همه انسان ها، بی میلی به خاص بودن) به دست آمد. همچنین، بینش توحیدی و حب الهی به عنوان مولفه های پایه و پشتیبان برای سایر مولفه ها شناسایی شد.