امربه معروف

مباحث مربوط به مشروعیت و مشارکت سیاسى از مهم ترین مسایل مربوط به رابطه جامعه و حکومت محسوب مى گردد. مشروعیت حکومت دینى و مشارکت سیاسى شهروندان مسلمان در آراى سیاسى محقق نراقى در این نوشتار به بحث گذاشته مى شود. در این راستا مفهوم ((ظل الله)) براى فرمانروایان عادل و عدالت گستر در مرکز مباحث مشروعیت سیاسى حاکمان قرار مى گیرد و مشارکت سیاسى شهروندان مسلمان در چارچوب آموزه امر به معروف و نهى از منکر به بحث گذاشته مى شود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی امربه معروف و نهی ازمنکر بر همدلی و سازگاری اجتماعی دانش آموزان متوسطه دوم شهرستان میناب با روش نیمه آزمایشی انجام شده است. جامعه آماری شامل تمام دانش آموزان پسر متوسطه دوم شهرستان میناب است که برای انتخاب نمونه، با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، ابتدا از 100 نفر از آنان پیش آزمون به عمل آمد و پس از تصحیح پرسشنامه های پیش آزمون، 40 نفر (20 نفر گروه آزمایش و 20 نفر به عنوان گروه گواه یا کنترل) انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات، از پرسشنامه 21 سؤالی همدلی مارک دیویس (1983) و پرسشنامه روانی کالیفرنیا کلارک و همکاران (1953) 40 سؤالی که مرتبط با سازگاری اجتماعی اند، استفاده شد. در این پژوهش، پایایی پرسشنامه همدلی و سازگاری اجتماعی با روش آلفای کرونباخ، به ترتیب برابر با 81/0 و 88/0 به دست آمد. در تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون باکس و تحلیل کوواریانس استفاده شد.نتایج نشان داد که آموزش امربه معروف و نهی ازمنکر بر همدلی و سازگار اجتماعی دانش آموزان اثری معنادار دارد.

هدف از پژوهش حاضر، شناسایی مضامین مبنی بر الگو قرار دادن ائمه(ع) و توسل به آن بزرگواران در وصیت نامه های شهدا می باشد. روش تحقیق اسنادی و تکنیک مورداستفاده تحلیل محتوا و واحد ثبت مضمون است. جامعه آماری، تمامی وصیت نامه های موجود در بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی خراسان رضوی بوده که تعداد 1034 از آنان به عنوان نمونه تصادفی انتخاب شده است. برای پاسخ به سؤالات تحقیق، مضامین و محورهای اصلی وصیت نامه شهدا با کلیدواژه های مرتبط با اسامی و القاب ائمه معصوم و جستجوی متنی نرم افزار آفیس استخراج شد. نتایج نشان داد که بعد از نام و یاد خداوند، امام حسین(ع) نزدیک ترین معصوم به شهیدان بوده که علاوه بر نقش الگو و مرجع شهیدان در مبارزه علیه کفار، در ترغیب رزمندگان به شهادت طلبی و نیز تسلی بخشی به خانواده های شهیدان تعیین کننده بوده و در راهنمایی خانواده و جوانان از منظر شهیدان سهم قابل توجهی داشته است. علاوه بر ایشان، امام زمان (عج)، امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و حضرت رضا(ع) از جمله معصومین، همچنین حضرت زینب(س) از دیگر بزرگوارانی بوده اند که شهیدان ارتباط قلبی محکمی با آنان داشته اند و همواره پیروی از آن ها را به دیگران توصیه نموده اند. تحلیل محتوای وصایا نشان داد که هریک از معصومین جایگاه و نقش ویژه ای در زندگی و مبارزه شهیدان داشته اند که به تفصیل در متن مقاله آمده است.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی نقش امر به معروف و نهی از منکر در امنیت و انتظام جامعه می باشد. معروف، هرکار نیک و شایسته ای است که دین، عقل و فطرت به آن دستور دهد و مطلوب سعادت انسان باشد. منکر هر عمل ناپسندی است که نفس یا شیطان به آن دعوت کند. از نظر اسلام، دو فریضه امر به معروف ونهی از منکر، راهکاری عملی برای جلوگیری از انحراف در دین است. از این رو قرآن کریم نخستین وظیفه همه انبیاء را امر به معروف و نهی از منکر معرفی کرده است. این دو فریضه باید توسط همه افراد جامعه، چه در مسائل فردی و جزئی و چه درمسائل اجتماعی و کلی اجرا شود؛ زیرا این دو فریضه، علت مبقیه دین است و نقش بنیادین در امنیت اخلاقی و معنوی جامعه اسلامی دارد. امروزه که استکبار جهانی، با تهاجم فرهنگی امنیت اخلاقی و معنوی جامعه دینی را متزلزل نموده است. ضرورت دارد که امر به معروف و نهی ازمنکر بیش از گذشته مورد توجه قرار بگیرد و پیرامونش بحث و گفتگو شود. در این تحقیق، روش پژوهش توصیفی تحلیلی(اسنادی) بوده است. با بررسی متون کتب و مجلات مرتبط با موضوع پژوهش به بررسی آثار امربه معروف و نهی از منکر در امنیت وانتظام جامعه پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان داد که امنیت انسجام و بقای جامعه و وحدت آن و برقراری عدالت اجتماعی از مهم ترین آثار امربه معروف و نهی از منکر در امنیت و انتظام جامعه می باشند.

علم فقه و علم اخلاق، دو دانش اصیل اسلامی اند که تأثیر متقابلی بر یکدیگر دارند و مکمل و متعاضد هم به حساب می آیند؛ چراکه هدف مشترکی را که همان امتثال اوامر الهی و تقرب به اوست، دنبال می کنند. امربه معروف و نهی ازمنکر، از جمله واجبات فقهی اند که اخلاق، جلوه ویژه ای در آن ها دارد. در واقع، این واجبات، بدون پشتوانه اخلاق عملاً تأثیر مفید و ماندگاری بر فرد و جامعه ندارند. در آیات قرآن کریم هم ضمن بیان ابعاد مختلف وجوب امر به معروف و نهی ازمنکر، بر حاکمیّت روح اخلاق بر آن ها تأکید شده است. ازاین رو، پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، درصدد بیان ارتباط همگنانه بین اخلاق و فقه در آیات امربه معروف و نهی ازمنکر است. در تبیین این ارتباط، بر محوریت تأثیرگذاری و حاکمیت اخلاق بر فقه تأکید می شود؛ همان گونه که دیگر آموزه های فقهی اسلامی نیز از چنین پیشینه و پشتوانه ای برخوردارند.

یکی از مهم ترین فرایض و واجبات اسلامی، امربه معروف و نهی از منکر است که حفظ دین و جامعه با تمام ابعادش بستگی به آن دارد؛ و این دو وظیفه ضامن اجرای سایر وظایف فردی و اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و عبادی است، اهمیت و جایگاه آن، در قرآن کریم، کلمات پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) و بزرگان دین با تأکید مضاعف ذکر شده است. وجوب امربه معروف و نهی از منکر، از ضروریات است و مستند وجوب، ادله اربعه (قرآن، سنت، اجماع و عقل) هستند. این فریضه، علاوه بر شرایط عامه تکلیف، شرایط مخصوص به خود دارد که از شرایط ویژه محسوب می شوند و همچنین دارای مراتب است که بین آن رعایت ترتیب واجب است، یافته های تحقیق حاضر که به شیوه توصیفی – تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته حاکی از آن است که امربه معروف و نهی از منکر، شیوه های متعددی دارد مانند شیوه های گفتاری، رفتاری، نوشتاری و هنری که در موارد مختلف، انتخاب بهترین شیوه ها و استفاده صحیح از آن، موجب حاکمیت و پاسداری ارزش های اسلامی و تأثیرگذاری بیشتر امربه معروف و نهی از منکر می شود شیوه های گفتاری شامل مستقیم و غیرمستقیم بودند و برخی از شیوه های غیرمستقیم عبارت بودند از: تغافل، تلقین، اعطای بینش، افشاگری، تبیین آثار، موعظه، ترغیب و ترهیب، انذار و تبشیر، وعده و وعید، تحریک عواطف.

فقه و تربیت از عرصه هایی هستند که نقش برجسته ای در زندگی هر فرد مسلمان دارد. تربیت اجتماعی نیز عرصه ای مهم از مسائل جدید فقهی است که بیان حکم فقهی آن لازم است. پژوهش حاضر تلاش می کند نقش فقه در تربیت اجتماعی را بررسی کند و به این پرسش پاسخ دهد که علم فقه در تربیت اجتماعی مسلمانان آنچه نقشی دارد. نتایج بررسی نشان می دهد که فقه به عنوان بعد عملی شریعت، جایگاه ویژه ای در تربیت انسان مسلمان دارد؛ زیرا فقه مجموعه ای از بایدها و نبایدهای زندگی است و تربیت نیز یکی از نیازهای بنیادین در زندگی انسان است. ازاین رو فقه در بسیاری از عرصه های زندگی انسان مسلمان دخالت دارد. در تحقیق حاضر به سبک زندگی، آزادی، امر به معروف و نهی از منکر و جهاد پرداخته شده است. نقش علم فقه در ایجاد سبک زندگى اسلامی امری روشن است؛ زیرا فقه نیز یک علم رفتارگراست که درصدد تبیین رفتارهاى صحیح انسان مسلمان است. مسئله دیگر بحث آزادی است که فقه در توسعه و محدود ساختن این مفهوم نقش برجسته ای دارد و همین طور فقه در تبیین دو مفهوم امر به معروف و نهی از منکر و فریضه جهاد نقش پررنگ به عهده دارد.

اجرت المثل متصرف یا مدیر در اداره مال غیر از مواردی است که قانون مثل سایر موارد مرتبط با آن از جمله مسئولیت مدنی، خصوصیات مدیر، شرایط اداره و شرایط مال مورد اداره و... در ارتباط با آن سکوت اختیار کرده است؛ آیاتی از قرآن کریم موسوم به آیات قیام، تعاون، ولایت، آیه 152 سوره مبارکه انعام که به عنوان آیه های احسن، احسان و... هستند هرکدام یک جنبه از اداره مال غیر را شامل می شوند. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، درصدد اثبات عدم استحقاق اجرت المثل برای مدیر مال غیر بر اساس آیات قرآن است. مهم ترین مستند نظریه اشاره شده، اداره مال غیر از باب حسبه بودن عمل است. از نظر بیشتر فقها و اندیشمندان مهم ترین دلیل حسبه، آیات امر به معروف و نهی از منکر بوده است؛ صرف نظر از چند آیه در قرآن با اصطلاح امر به معروف و نهی از منکر به نظر می رسد آیات دیگر و حتی آیات مربوط به اداره مال غیر با توجه به توسعه مفهوم امر به معروف و نهی از منکر توسط فقها و اندیشمندان به سوی مسائل اجتماعی، مشمول همین آیات حسبه هستند و حسبه را همان امر به معروف و نهی از منکر می دانند و شاید بتوان گفت بر اساس قاعده احترام عمل، مدیر، مستحق اجرت المثل عمل خود است، لکن هدف اصلی بررسی استحقاق اجرت المثل مدیر بر اساس آیات قرآن است و خداوند بارها در آیات خود وعده اجرت اخروی به بندگان خویش داده است و خود را بزرگ ترین محاسب دانسته و اجر کریم را در نظر می گیرد.

رویکرد اصلی در آموزه های دینی با توجه به هدف غایی دین که قرب الهی است، مصون داشتن انسان ها از گناه و لغزش می باشد. مسئله اصلی جامعه و آسیب های فردی و اجتماعی که در آن مشاهده می شود، ناشی از عمل نکردن و یا عدم آگاهی نسبت به آموزه های دینی است. یکی از اجزای نظام بازدارندگی از گناه در آموزه های دینی، تقویت حساسیت اجتماع در برابر لغزش های عناصر جامعه است. امربه معروف و نهی ازمنکر سازوکار پیش بینی شده است که در قرآن و روایات به عنوان یک فریضه و زمینه ساز احیای سایر فرایض از آن یادشده است و جامعه اسلامی را در برابر گناه و معصیت حساس نموده و بدین ترتیب مسئولیتی همگانی برای دعوت به نیکی ها و نهی از بدی ها و گناهان به آحاد جامعه اعطا می کند. این پژوهش به ضرورت این فریضه از منظر آمران و ناهیان، مخاطبان، اجتماع، اولویت ها، الزامات و بایسته ها و نقش حکومت اسلامی در بهسازی محیط اجتماع و سوق دادن به سوی پرهیزکاری، موردمطالعه قرار می دهد.

یکی از شروطی که در باب امربه معروف و نهی از منکر نسبت به شخص «مأمور» و «منهی» مطرح شده، شرط «تکلیف» است؛ بدین معنی که آیا کسی که به او امر می شود یا مورد نهی قرار می گیرد، باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشد یا خیر؟ پنج نظریه در این خصوص وجود دارد که در این میان، امام خمینی با ارائه تفصیلی نو در مسئله معتقد است هرچند غیر مکلف در امور مهم - که شارع هرگز راضی به انجام یا ترک آن از سوی احدی نیست - امرونهی می شود؛ اما این امرونهی از باب امربه معروف و نهی از منکر نیست، بلکه به دلیل اهتمام ویژه شارع نسبت به ترک یا انجام موارد یادشده است. این مقاله پس از جمع آوری دیدگاه های موجود و راستی آزمایی ادلّه آن ها با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به این یافته ها دست می یابد که اولاً «تکلیف» در مأمور و منهی شرط است. ثانیاً ادلّه ای که مبنی بر الزام غیر بالغ به انجام یا ترک کاری واردشده، در برخی از موارد صرفاً جنبه تأدیبی و تربیتی (نه الزام فقهی) داشته و در برخی دیگر از موارد، مربوط به ضایع ساختن حق الناس است که در این موارد، کودک منع می شود.

یکی از مهم ترین وظایف حکومت دینی اجرای امربه معروف و نهی ازمنکر، به منظور اصلاح جامعه است. مفسران قرآن کریم، اشاره هایی به نقش حکومت در انجام این فریضه داشته اند. هدف این نوشتار بررسی تطبیقی نقش حکومت در اجرای فریضه امربه معروف و نهی ازمنکر از دیدگاه مفسران متقدم و متأخر فریقین است. مطالعه حاضر با روش اسنادی و تحلیلی به بررسی دیدگاه های مفسران پرداخته است. بدین منظور دیدگاه های مفسران، در آیات مربوط به امربه معروف، به ویژه آیات 104 آل عمران و 41 حج، مورد بررسی قرار گرفت و در چند بخش تقسیم بندی شد. یافته های این مطالعه نشان داد مفسران متقدم کمتر به نقش حکومت در انجام این فریضه پرداخته اند، اما مفسران متأخر بر ضرورت ورود حکومت به این مقوله تأکید دارند و وظایفی را برای حکومت در این زمینه مشخص نموده اند. نتیجه اینکه ضرورت ورود حکومت به مسئله فریضه امربه معروف و نهی ازمنکر، بیشتر می شود و این موضوع حاکی از آن است که حکومت های دینی، به منظور اجرای احکام اسلامی، ناگزیر از ساختارمند کردن مسائل مرتبط با این فریضه هستند.