علیرضا شاه فضل قمصری

یکی از راهبردهای فرعون برای اطاعت پذیری و استثمار بنی اسرائیل، استخفاف آنان بود، چنان که آیه 54 زخرف بدان اشارت دارد. استخفاف در عصر حاضر نیز جریان دارد و با تعمیق در آیات قرآن کریم می توان، روش هایی که حکام برای استخفاف مردم به کار می برند، استخراج نمود و در برابر آن واکنش صحیح نشان داد. هدف این نوشتار بررسی روش های استخفاف در تفاسیر فریقین با تأکید بر آیه 54 زخرف و تطبیق آن با استخفاف در تفرعن جدید است. این نوشتار با روش مروری تحلیلی پس از بررسی کلیه آیات مرتبط با روش های استخفاف فرعون، این روش ها را استخراج نموده، سپس آن را با شیوه های استخفاف در تفرعن جدید تطبیق داده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد همان گونه که فرعون با شیوه های استفاده از نخبگان، اظهار دلسوزی، تجمل گرایی، تکبرورزی، تلقین رابطه خدا و مولی، تفرقه گرایی، اتهام پراکنی، جهل زدگی، فریب کاری و ترویج فساد به استخفاف بنی اسرائیل پرداخت و آنها را با خود همراه ساخت؛ به گونه ای که او را خدای خود می دانستند و به او قسم می خوردند، تفرعن جدید نیز با استفاده از همین شیوه ها ولی با ابزارهای متفاوت و جدید، دنبال تسلط بر کشورها و انسانیت هستند تا آنها را به بردگی کشیده و استثمار نمایند. از این رو بر متفکران جامعه فرض است تا با مقابله عالمانه در برابر این گونه اقدامات ایستادگی و بشریت را نسبت به این خطر بزرگ بیدار نمایند.

یکی از مهم ترین وظایف حکومت دینی اجرای امربه معروف و نهی ازمنکر، به منظور اصلاح جامعه است. مفسران قرآن کریم، اشاره هایی به نقش حکومت در انجام این فریضه داشته اند. هدف این نوشتار بررسی تطبیقی نقش حکومت در اجرای فریضه امربه معروف و نهی ازمنکر از دیدگاه مفسران متقدم و متأخر فریقین است. مطالعه حاضر با روش اسنادی و تحلیلی به بررسی دیدگاه های مفسران پرداخته است. بدین منظور دیدگاه های مفسران، در آیات مربوط به امربه معروف، به ویژه آیات 104 آل عمران و 41 حج، مورد بررسی قرار گرفت و در چند بخش تقسیم بندی شد. یافته های این مطالعه نشان داد مفسران متقدم کمتر به نقش حکومت در انجام این فریضه پرداخته اند، اما مفسران متأخر بر ضرورت ورود حکومت به این مقوله تأکید دارند و وظایفی را برای حکومت در این زمینه مشخص نموده اند. نتیجه اینکه ضرورت ورود حکومت به مسئله فریضه امربه معروف و نهی ازمنکر، بیشتر می شود و این موضوع حاکی از آن است که حکومت های دینی، به منظور اجرای احکام اسلامی، ناگزیر از ساختارمند کردن مسائل مرتبط با این فریضه هستند.

هدف این مقاله بررسی تطبیقی دیدگاه های رشیدرضا در تفسیر المنار و علّامه طباطبائی در المیزان پیرامون مسئله شفاعت در قرآن کریم می باشد. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی تطبیقی دیدگاه های این دو اندیشمند پرداخته ا ست. پیامد های به دست آمده عبارتند از اینکه رشیدرضا ضمن بررسی آیات مربوط به شفاعت معتقد است آیات قرآن دلالتی بر وجود شفاعت در قیامت ندارد و تنها نجات دهنده بشر، اعمال نیک او می باشد. به باور رشیدرضا بین آیات شفاعت هیچ گونه ناسازگاری وجود ندارد. ایشان با بیان استدلال عقلی بر نفی شفاعت می گوید: شفاعت نزد حاکمان دنیایی یا بر پایه جهل است یا بر پایه عدم عدالت و هر دو حالت در مورد خداوند منتفی است. علّامه طباطبائی معتقد است آیات قرآن برای تبیین مسئله شفاعت کفایت می کند و با بررسی دقیق آیات قرآن می توان دیدگاه قرآن در این زمینه را استخراج نمود. اینکه در برخی از آیات به کلی شفاعت مردود شده دلیلش این است که خداوند می خواهد شفاعت استقلالی را نفی کند و آیاتی که دلالت بر وجود شفاعت با اذن الهی دارد وجود شفاعت را به صورت غیر استقلالی و با اراده خداوند اثبات می کند. از نظر علّامه، شفاعت فرصتی برای رحمت گری خداوند در قیامت است و با شفاعت، نه جهلی از خدا بر طرف می شود و نه به خدا منفعتی می رسد. شفاعت علاوه بر اثر اخروی اثر دنیایی نیز دارد تا مردم به سمت شفیعان سوق داده شوند. نتیجه اینکه آیات قرآن بر مسئله شفاعت دلالت قطعی دارند و به صورت واضح بر اینکه شفاعت هم امکان عقلی دارد هم امکان وقوعی، تصریح می نمایند.

هدف: دین اسلام با رویکرد کمال جویی انسانی، آزادی و استفاده صحیح از اختیار انسانی را از مهم ترین ابزارهای رسیدن به این هدف می داند. به علاوه، دست یافتن به اندیشه های صحیح و قابل اعتماد نیز از مهم ترین دغدغه های انسان به شمار می آید. علامه طباطبایی در زمینه مبانی نظری دین مقدس اسلام در زمینه آزاد اندیشی با استفاده از روش تفسیری قرآن به قرآن مطالب ارزشمندی بیان کرده است. هدف این مقاله، دستیابی به مبانی و اصول آزاد اندیشی از منظر اسلام به منظور مصون ماندن تفکر آزاد انسانی از انحراف بوده است. ر وش: در این نوشتار با رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی مبانی و اصول آزاداندیشی از منظر اسلام با محوریت اندیشه های علامه طباطبایی پرداخته شده است. یافته ها: خدامحوری، اختیار، ثابت بودن حق و باطل، عقل گرایی، کرامت انسانی، کمال گرایی و غیب پذیری، از جمله مبانی؛ و آزادی در محدوده شریعت، آزادی بیان و ترویج اندیشه، تبیین حق از باطل، اجبارستیزی و یقین گرایی از جمله اصول آزاد اندیشی از منظر اسلام است. نتیجه گیری: هر چند انسان آزاد آفریده شده است، اما اگر آزاد اندیشی خود را در چارچوب اندیشه ها و آموزه های اسلامی قرار ندهد، خطاپذیری اندیشه های او فراوان خواهد بود. دین اسلام برای تفکر آزاد یک سری اصول و مبانی دارد که رعایت آنها باعث می شود اندیشه های انسانی از دقت لازم برخوردار باشد و از انحرافات فکری مصون بماند.