بازاریابی اسلامی

دین مقدس اسلام درباره تمام شئون زندگی -از جمله فعالیت های تجاری و اقتصادی- قوانین و مقرراتی، تعیین کرده و مدعی است که به عنوان آخرین دین الهی، برای همه مشکلات بشر، در همه دوره ها و اعصار، راهکار دارد (اعراف، 158)؛ و وجه مشترک همه راهکارهای مزبور، رسیدن به قرب الهی است. این پژوهش از نوع بنیادی است، و در آن تلاش شده است با روشی علمی، اصولی که رهنمودهای اسلامی، رعایت آن را برای فعالان بخش بازاریابی لازم دانسته، شناخته شود؛ و با توجه به آن اصول، تعریفی از بازاریابی اسلامی، عرضه و مدل مفهومی اولیه ای از بازاریابی اسلامی طراحی شود. برای رسیدن به نتایج فوق باید به دو سوال اصلی زیر پاسخ داد. الف- بازاریابی و فعالیت های حرفه بازاریابی شامل چه اجزا و بخش هایی است؟ ب- نگرش اسلام درباره اجزا ی بازاریابی و فعالیت های حرفه بازاریابی چیست؟ در این پژوهش، ضمن تلاش برای پاسخگویی به دو سوال فوق، مفاهیم مرتبط با فعالیت های بازاریابی از قرآن و منابع معتبر احادیث اسلامی، گردآوری و در قالب مدل کلاسیک مدیریت بازاریابی کاتلر، بازتنظیم شده است. آن گاه، با استفاده از ادبیات تحقیق، مبانی تفکری و فعالیت های مرتبط با هر کدام از مولفه های فرآیند بازاریابی، طبقه بندی شد. سپس، دیدگاه اسلام درباره هر یک از اجزای اصلی و فرعی بازاریابی شناخته شد و بدین ترتیب، بازاریابی اسلامی مورد تحلیل قرار گرفت و مدل مفهومی اولیه ای از بازاریابی اسلامی و نیز تعریفی از بازاریابی از دیدگاه اسلام، عرضه شد.

اسلام دارای دیدگاهی جامع درباره نحوه سامان دادن فردی و جمعی نظام های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بر اساس مبانی معرفت شناختی، هستی شناسی و انسان شناختی است. این مطالعه با هدف شناسایی مبانی، اصول و ابزارهای بازاریابی بر اساس مبانی اسلامی و ارائه الگویی مفهومی در این زمینه انجام شده است. در این تحقیق که یک پژوهش بنیادی است، به منظور بررسی ارکان بازاریابی اسلامی از رویکرد تحقیق کیفی و روش تحلیل مضمون استفاده شده است. برای گردآوری داده ها و شناسایی مضامین مرتبط با بازاریابی اسلامی، با بررسی و مطالعه قرآن کریم و 5 کتب فقهی دیگر (الحیات)، مبانی فلسفی و اعتقادی، اصول و ابزارهای مرتبط با بازاریابی اسلامی استخراج و کدگذاری گردیده و فراوانی آن ها شمارش شده اند. به منظور تدوین الگوی بازاریابی اسلامی از نرم افزار تحقیق کیفی MAXQDA برای انجام تحلیل مضمون استفاده شده است. بر اساس مضامین استخراج شده الگوی بازاریابی اسلامی شامل 3 رکن اصلی مبانی؛ مشتمل بر مبانی اعتقادی و ارزشی، اصول و ابزار (شامل چهار رکن فرعی تولید، فروش، قیمت و توزیع)، 58 مضمون اصلی و 22 مضمون فرعی می باشد. روابط میان این متغیرها نیز در قالب یک الگو ارائه شده است. در پایان ارکان بازاریابی متعارف با بازاریابی اسلامی مقایسه شده است.

یکی از مطالبات جامعة ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، استقرار ارزش های اسلامی در همة شئون جامعه به ویژه تصمیم گیری های حوزه های اقتصادی و بازرگانی است. با نگاهی به متون نظری تصمیم های آمیختة بازاریابی که شامل محصول، قیمت، ترفیع و توزیع است، مشاهده می شود این منابع آکنده از آموزه های غربی است که در اغلب موارد در عمل نیز سرلوحة اقدامات مدیران بنگاه های اقتصادی قرار می گیرد. هدف اصلی در آموزه های غربی کسب حداکثر سود و سهم بازار است. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و با به کارگیری روش تحلیل محتوا انجام گرفته است.  در این پژوهش با مطالعة آیات قرآن کریم و سیرة پیامبر (ص) و ائمة معصومین (ع) و نظرهای اندیشمندان اسلامی، ارزش های مطرح در تصمیم های آمیختة بازاریابی که بر پایة اصول اعتقادی اسلام از جمله اصل توحید، عدالت، امانت و حلیت قرار دارند، استخراج شد، تا با معرفی آن ها در سیاست گذاری های آمیختة بازاریابی مساعدت شود.

امروزه پدیده برندسازی اسلامی، به عنوان یک رشته جدید، توجه بسیاری از پژوهشگران را در داخل و خارج از جهان اسلام به خود جذب کرده است. در نتیجه هدف از پژوهش حاضر، مفهوم پردازی و اولویت بندی مؤلفه های برندسازی اسلامی در صنایع ایران به منظور ارائه چارچوبی مفهومی برای ورود به بازارهای جهانی است. روش پژوهش از نوع ترکیبی اکتشافی است که به شیوه متوالی در دو بخش کیفی و کمی انجام شده است. در گام اول، پژوهش به منظور دستیابی به اهداف پژوهش، با 14 نفر از خبرگان، متخصصان و اساتید دانشگاهی و صنعت در زمینه های بازاریابی و پژوهش های بازار، برندسازی و برندسازی اسلامی مصاحبه شد. سپس، در مرحله کمی، در قالب روش تحقیق توصیفی پیمایشی و به وسیله ابزار پرسشنامه محقق ساخته نظرات و دیدگاه های 328 نفر از مدیران و کارشناسان بازاریابی در 60 شرکت دارای نام اسلامی گردآوری شد. در نهایت، داده های به دست آمده با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی و نرم افزار LISREL مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش در مرحله نظرسنجی از خبرگان منجر به شناسایی سه مؤلفه اصلی رویکردها، فرصت ها و چالش های برندسازی اسلامی شد.

اسراف گرایی، تجمل گرایی و به دنبال آن تمایل به استفاده از خودروهای لوکس همواره از موضوعاتی است که بزرگان و دلسوزان دین و نظام اسلامی نسبت به آن هشدار داده اند. این پژوهش، به دنبال یافتن چرایی تمایل به استفاده از این خودروهای لوکس در ابعاد اجتماعی و اقتصادی است. برای این منظور از روش پژوهش ترکیبی شامل دو بخش استفاده شده است. در بخش اول با استفاده از روش کیفی نظریه داده بنیاد، ابعاد اجتماعی و اقتصادی موضوع شناسایی شدهاند و در بخش دوم با استفاده از الگو، پرسشنامه ای طراحی، توزیع و به تعداد 320 عدد جمع آوری شده است. داده های پرسشنامه ها، که پایایی آنها توسط ضریب آلفای کرونباخ بررسی و تأیید شده با روش تحلیل عاملی تأییدی مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج پژوهش، حاکی از اثرگذاری سه عامل اقتصادی شامل اهمیت قیمت، بورس بازار بودن کالا و تمایل به حفظ ارزش پول و نیز پنج عامل اجتماعی شامل تمایل به ظاهرسازی، کسب طبقه اجتماعی، گروه های مرجع، پرستیژ و تغییر رفتار دیگران بوده است. این پژوهش با رویکرد انتقادی دینی به موضوع، راهکارهایی را برای کاهش این آسیبهای اجتماعی و اقتصادی ارائه کرده است.

هدف از پژوهش حاضر، تبیین ابعاد بازاریابی داخلی ازمنظر اسلام و سنجش رابطه آن با قصد بازدید مجدد گردشگران اماکن مذهبی است. برای انجام این پژوهش در مرحله اول از روش پژوهش داده بنیاد و بررسی اسناد و مدارک استفاده شد. بدین منظور، با استفاده از روش پژوهش داده بنیاد، داده های لازم از منابع اسلامی جمع آوری و سپس مؤلفه ها معین شد و ازطریق بررسی همکار، مورد تأیید قرار گرفت. مرحله  دوم پژوهش حاضر برحسب نوع تحقیق، کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری داده ها نیز توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه  گردشگران و زائران حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری با تعداد 384 نفر پاسخ دهنده برای سنجش قصد بازدید مجدد بودند که باتوجه به جدول مورگان به عنوان نمونه آماری به صورت تصادفی انتخاب شدند. همچنین 112 نفر از کارکنان وابسته به مجموعه، جهت سنجش بازاریابی داخلی به صورت تصادفی و برمبنای روش ثرندایک انتخاب شده اند. پایایی پرسشنامه با استفاده از روش پایایی گویه ها، پایایی ترکیبی هریک از سازه ها و میانگین واریانس استخراج شده و روایی پرسشنامه ازطریق روایی همگرا و روایی واگرا تأیید شد. همچنین برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار PLS-SEM استفاده شده است. ازمنظر آیات و روایات، ابعاد بازاریابی داخلی، شامل تأمین امنیت کارکنان، آموزش های متنوع و گسترده، پاداش های سخاوتمندانه، تسهیم اطلاعات، توانمندسازی کارکنان و کاهش تبعیض بین کارکنان می باشد. باتوجه به پژوهش حاضر، مدیران سازمان های گردشگری درراستای ارتقای سطح کمّی و کیفی مشتریان خویش در یک کشور اسلامی باید ابعاد بازاریابی داخلی طراحی شده را جهت بهبود خدمت رسانی به بازدیدکنندگان مدنظر قرار دهند.

امروزه جهانی سازی اقتصاد باعث آشنایی با دیدگاه های اسلامی درباره ی بازرگانی، برای درک عوامل شکل دهنده ی رفتارهای مصرف کنندگان مسلمان، به نیازی برای تجارت جهانی تبدیل شده است . در فعالیتهای بازاریابی توجه به نظام ارزشی به لحاظ نقش و تاثیر مهمی که دارند ضروری می باشد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی زیرآمیخته های بازاریابی با رویکرد بازاریابی اسلامی در کارخانجات گچ استان سمنان است. جامعه آماری، مدیران و کارکنان واحد بازرگانی کارخانجات گچ استان سمنان می باشند. نمونه آماری نیز 30 نفر از خبرگان بودند که از جامعه آماری به صورت هدفمند انتخاب شدند. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شد و عوامل با استفاده از تکنیک AHP و با استفاده از نرم افزار Expert Choice رتبه بندی گردید. طبق نتایج حاصل از پژوهش آمیخته های توزیع (اخذ نمایندگی خارجی قابل اعتماد، ارائه نمونه کالا، حذف واسطه های غیرضروری، تحویل به موقع محصول)، محصول (کیفیت محصول، استفاده از برند اسلامی، بسته بندی ایمن و مناسب، تطبیق طراحی و کاربرد محصول، توسعه محصول براساس نیاز مشتریان)، قیمت (عدم تبعیض قیمتی بین خریداران، قیمت مناسب و عادلانه و تطبیق قیمت با رقبا) و ترفیع (ترفیعات قیمتی و ترفیعات غیرقیمتی) به ترتیب بیشترین اهمیت را دارند. همچنین زیرمعیارها به ترتیب اخذ نمایندگی های خارجی قابل اعتماد، کیفیت محصول، ارائه نمونه کالا، عدم تبعیض قیمتی بین خریداران، استفاده از برندهای مناسب اسلامی، قیمت های مناسب و عادلانه، حذف واسطه های غیرضروری، تطبیق قیمت با رقبا، ترفیعات قیمتی، بسته بندی ایمن و مناسب، تحویل به موقع محصول، تطبیق طراحی و کاربرد محصول، توسعه محصول براساس نیاز مشتریان و ترفیعات غیرقیمتی اولویت بندی می شوند.

این پژوهش با هدف تدوین چارچوب مدل توسعه بازاریابی اسلامی در ورزش ایرانانجام شد. روش پژوهش ترکیبی-اکتشافی دومرحله ای از نوع ابزارسازی بود. روش پژوهش کیفی، مطالعه موردی کیفی و مشارکت کنندگان بالقوه شامل 14 نفرازمتخصصانعضوهیئت علمیبودند. در بخش کمّی روش پژوهش توصیفی-پیمایشی بود. جامعه آماری دراین بخش شامل رئیس، نایب رئیس و دبیر فدراسیون های ورزشی بودند که با توجه به 51 فدراسیون فعال در کشور، 153 نفر بودند. با توجه به جدول حجم نمونه کرجسی و مورگان، 113 نفر براساس روش نمونه گیری دردسترس به عنوان نمونه پژوهش مشخص شدند.ابزار به کاررفته در بخش کمّی، مقیاس پژوهشگرساخته ای براساس شبکه نظریه داده بنیاد بخش کیفی بود. برای بررسی روایی صوری از نظر 10 تن از اساتید مدیریت ورزشی بهره گرفته شد و برای روایی محتوایی سؤال های پرسش نامه از مدل لاشه استفاده شد و روایی محتوایی تأیید شد. همچنین روایی همگرا، پایایی ترکیبی و آلفای کرونباخ  تأیید شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آمار توصیفی و از مدل معادلات ساختاری برای بررسی برازش مدل پژوهش استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که مقدار تی مربوط به هر عامل تأثیر معنادار داشت و تمامی چارچوب مدل توسعه بازاریابی اسلامی در ورزش ایران تأیید شد. همچنین چارچوب مدل توسعه بازاریابی اسلامی در ورزش ایرانشامل شرایط علّی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله ای، پیامدها، راهبردهاست. به علاوه، نتایج پژوهش حاضر نشان داد که مدل پژوهش از برازش مناسبی برخوردار است.

در میان برنامه های گوناگونی که از رسانه ملی پخش می شود، آگهی های بازرگانی بخش زیادی را به خود اختصاص داده است. هدف این پژوهش، شناسایی و طراحی شاخص های بازاریابی اسلامی در حوزه تبلیغات و بررسی میزان تطابق پیام های بازرگانی سیما با شاخص های بازاریابی اسلامی است. ابتدا شاخص های بازاریابی اسلامی با استفاده از منابع اسلامی استخراج و در اختیار خبرگان حوزه مدیریت و تجارت اسلامی قرار داده شد و 23 شاخص مورد تأیید قرار گرفت. در ادامه، 323 پیام بازرگانی پخش شده از شبکه های 1، 2، 3 و 5 سیما در بازه زمانی 15/1/1396 تا 15/3/1396 به عنوان نمونه آماری انتخاب و مبتنی بر روش تحلیل محتوا با 23 شاخص نهایی مطابقت داده شد. نتیجه حاکی از آن بود که تنها پنج شاخص به طور کامل در تبلیغات رعایت شده اند و در رعایت 18 شاخص دیگر نواقصی وجود دارد. بنابراین در اغلب آگهی های پخش شده ضعف در رعایت اصول و شاخص های بازاریابی اسلامی مشاهده می شود.

دین مقدس اسلام درباره تمام شئون زندگی، از جمله فعالیت های تجاری و اقتصادی، قوانین و مقرراتی تعیین کرده و مدعی است که به عنوان آخرین دین الهی، برای همه مشکلات بشر، در همه دوره ها و اعصار، راه کار دارد. علی رغم تمامی این موارد، تاکنون بازاریابی اسلامی نتوانسته آنچنان که باید درونمایه کسب و کارها را مورد هدایت قرار دهد. لذا، این پژوهش دو هدف را در دست بررسی قرار داده است: نگاه جامع و بومی به مسأله بازاریابی اسلامی؛ و شناسایی فرایند ارتباط عوامل این نوع از بازاریابی. این پژوهش در یک فرایند سه مرحله ای تحلیل محتوا، تحلیل مدیریت تعاملی و نگاشت شناخت فازی به ترسیم مدل مفهومی عملکرد متغیرهای بازاریابی اسلامی می پردازد. روش شناسی این تحقیق از هدف توصیفی و اکتشافی و از نظر ماهیت آمیخته؛ و جامعه آماری شامل: اسناد و مدارک و خبرگان آشنا به موضوع می باشد. با توجه به نتایج به دست آمده، کارکرد بازاریابی اسلامی مبتنی بر سه مقوله اساسی: عوامل درون سازمانی، عوامل برون سازمانی و عوامل معنوی است که هر کدام متغیرهایی را دربرمی گیرند. عوامل معنوی نقش بسیار مهمی در بازاریابی اسلامی دارد و واسطه اصلی در تعامل بین عوامل درون و برون سازمانی تلقی می شود. موفقیت کارکردی بازاریابی اسلامی با توجه به ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران و مبنای آموزه های دینی، به همان اندازه که وابسته به قوانین حقوقی و نقش آفرینی عوامل محیطی و سیستمی است، باید دربرگیرنده روح اسلامی باشد. بر این اساس یکی از اصلی ترین دلایل ناهماهنگی و کمبودهای موجود در ساختار کسب و کار در بازار ایران همین نادیده انگاری قواعد اسلامی در امور اجرایی است که با اقدامات جزیره ای به غایت مورد انتظار منتج نمی شود.  

وجود فرهنگ اسلامی در کسب و کار و اصول بشر دوستانه در دین، می تواند کارایی رهبری نوع دوستانه در کسب و کار اسلامی را ارتقاء دهد و موجب تعالی جامعه اسلامی شود. بنابراین، نیت اصلی این پژوهش مفهوم سازی و عملیاتی کردن "رهبری نوع دوستانه" در مدیریت سازمان ها و کسب وکارهای اسلامی جهت ارائه یک الگوی آموزشی برای مدیران فعلی و آینده، مطرح است. روش پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، آمیخته(کیفی-کمی) است. جامعه ی آماری پژوهش در بخش کیفی شامل اساتید شاغل در حوزه های علمیه استان آذربایجان شرقی" و نمونه گیری نیز به صورت قضاوتی تا رسیدن به مرز اشباع بود که در مصاحبه دوازدهم به اشباع رسید، و در بخش کمی "طلبه های حوزه های علمی استان آذربایجان شرقی به تعداد340 نفر" بوده است. برای تحلیل داده ها در بخش کیفی از تحلیل محتوای پنهان و در بخش کمی از تحلیل عامل تأییدی استفاده شده است. برای تائید روایی از آزمون های روایی محتوا، روایی همگرا و روایی واگرا، و برای سنجش پایایی، از آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و بارهای عاملی استفاده گردید. بعد از تحلیل داده ها برای این سازه، با استناد به آیات و احادیث مرتبط، پنج مقوله هنجارهای اجتماعی، تابوها، رفتارهای ناشایست اجتماعی، حقوق انسانی و رفتارهای ناشایست فردی به همراه 24 آیتم شناسایی شدند. مفهوم سازی مجدد سازه رهبری نوع دوستانه بر اساس آموزه های دین اسلام، جنبه نوآوری این پژوهش محسوب می شود که می تواند به عنوان یک الگوی کارآمد در اختیار مدیران و سیاست گذاران راهبردی بخش تجارت و کسب وکار قرار بگیرد.