مدیریت سبد پروژه

امروزه اساس کار اغلب هلدینگ ها و شرکت های پیمانکاری، مبتنی بر پروژه هایشان است لذا بخش اعظم درآمدهای آنها در گرو انتخاب و اجرای صحیح پروژه ها می باشد. اصولا ارزیابی و انتخاب پروژه ها جهت تشکیل سبد بهینه پروژه سازمان، یک مسئله تصمیم گیری چندمعیاره است که با توجه به ماهیت آن و قضاوت های ذهنی تصمیم گیرندگان، دارای عدم قطعیت و ابهام می باشد. از این رو مدیران نیازمندی سازوکاری نظام مند هستند تا درحضور معیارهای متعدد، تصمیم گیری صحیحی را اتخاذ نمایند. در این مقاله، چارچوبی یکپارچه مبتنی بر رویکرد بسط عملکرد کیفیت فازی و روش فرآیند تحلیل شبکه ای فازی، جهت برگرداندن نیازمندی های کارفرمایان به مشخصه های فنی موردنیاز و همچنین ارزیابی و انتخاب پروژه های کاندید برای ورود به سبد پروژه های سازمان پیشنهاد می شود. برای نمایش قابلیت های چارچوب پیشنهادی، ارزیابی و انتخاب مناسب ترین پروژه در حوزه ساختمان و ابنیه در یک شرکت پروژه محور دردستور کار قرار گرفت. نتایج حاصله بیانگر آن است که در میان نیازمندی های کارفرمایان این حوزه، "مدیریت نظام مند ریسک پروژه" از بیشترین وزن (اهمیت) و در بین مشخصه های فنی موردنیاز پروژه (معیارهای ارزیابی پروژه) "توانمندی فناوری" با امتیاز 0.088 از اهمیت بالاتری نسبت به سایر معیارها برخوردارند. بعلاوه پروژه پیشنهادی پنجم در مجموع کلیه معیارها بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده و به عنوان پروژه کاندید قرار گرفته است.

مدیریت سبد پروژه رویکردی نو و برگرفته از دانش مدیریت پروژه است که برای بهره وری هرچه بهتر و مؤثرتر مجموعه پروژه ها و طرح ها در سازمان های پروژه محور مورد تأکید است. از اجزای اصلی تشکیل دهنده مدیریت سبد پروژه می توان به چارچوب یا مدل فرآیندی، معیارهای تصمیم گیری و ابزارها و تکنیک های انتخاب سبد پروژه اشاره کرد. تصمیم گیری مناسب در مورد انتخاب این اجزا متناسب با ویژگی های هر سازمان از اقدامات اصلی و تأثیرگذار در مدیریت سبد پروژه به شمار می رود. این مقاله با ارائه چارچوب مدیریت سبد پروژه، به دنبال شناسایی ابعاد و معیارهای مؤثر در انتخاب سبد پروژه های معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران و ارائه روش ترکیبی برای انتخاب آن است. این پژوهش از نظر هدف، یک پژوهش کاربردی است و از حیث گردآوری داده ها، یک تحقیق توصیفی- پیمایشی محسوب می شود. فرآیند مدیریت سبد پروژه از چهار گام انتخاب سبد، تصویب، اجرا و نظارت تشکیل می شود که برای انتخاب سبد پروژه های معاونت شهرسازی و معماری پیشنهاد می شود با لحاظ کردن معیارهای فنی، مالی، اجتماعی، زیست محیطی، اقتصادی، رقابتی و ریسک، از ترکیب روش های دلفی برای شناسایی این معیارها، از فرآیند تحلیل شبکه ای برای امتیازدهی آنها و از تکنیک تاپسیس برای رتبه بندی پروژه ها و انتخاب سبدی بهینه از آنها استفاده شود.

هدف: با توجه به اینکه برنامه ریزی سبد پروژه، اقدامی استراتژیک در سازمان های پروژه محور محسوب می شود، اجرای صحیح آن به پیروی از مراحلی ساختاریافته نیازمند است. این پژوهش بر آن است که با شناسایی عوامل مؤثر بر برنامه ریزی استراتژیک سبد پروژه به ویژه خلأهایی که چارچوب ها و مدل های پیشین به آن توجه نکرده اند، چارچوبی مرحله بندی شده برای اجرا ارائه کند.روش: در این پژوهش با به کارگیری روش تحلیل مضمون، ابتدا مضامین مربوطه از ادبیات موضوع شناسایی و سپس مضامین شناسایی شده در قالب شبکه مضامین تحلیل شدند. در مرحله بعد، این یافته ها به روش دلفی و همچنین مصاحبه با 12 نفر از خبرگان به روش گلوله برفی بررسی و تأیید شدند. در ادامه، چارچوب اولیه ای برای برنامه ریزی استراتژیک سبد پروژه تهیه و با تکرار فرایند دلفی و اخذ نظر خبرگان، در نهایت به صورت چارچوب ارائه شده تکمیل شد.یافته ها: در این پژوهش برای برنامه ریزی استراتژیک سبد پروژه 12 مضمون پایه، 4 مضمون سازمان دهنده و 1 مضمون فراگیر شناسایی شده است. بر مبنای عناصر سازمان دهنده، عناصر کلیدی برنامه ریزی استراتژیک سبد پروژه عبارت اند از: 1. سناریو محوربودن برنامه ریزی استراتژیک سبد پروژه، 2. تعیین چشم اندازهای واگرا از آینده پورتفولیوها، 3. ترسیم مسیر تغییرات سبد از گذشته به امروز و آینده در قالب نقشه راه، 4. پایش و تحلیل هم زمان تغییرات در سناریوها و وضعیت سبد به عنوان مبنای برنامه ریزی مجدد پورتفولیو. نتیجه گیری: بر مبنای عناصر کلیدی برنامه ریزی استراتژیک سبد پروژه و یافته های دیگر پژوهش، پژوهشگر چارچوبی «مفهومی»، «فراین دی» و «توصیفی تج ویزی» برای برنامه ریزی استراتژیک سبد پ روژه ارائه داد و به کارگیری آن را در این شش گام تش ریح کرد: 1. مستندسازی پیشینه سبد پروژه؛ 2. مستندسازی وضع موجود (کنونی) سبد پروژه؛ 3. تعیین چشم اندازهای سبد پروژه در قالب سناریوهای مختلف؛ 4. تهیه نقشه راه برای حرکت از وضع کنونی به وضع چشم انداز سبد؛ 5. ارزیابی تحقق سناریوها و 6. پایش، تحلیل و برنامه ریزی مجدد سبد.

در سالیان اخیر مطالعات زیادی در سطح بنگاه جهت بهره برداری بیشتر از مزایا و کنترل چالش های نوآوری باز صورت پذیرفته است. مطالعه مدیریت سبد پروژه های نوآوری باز جهت ایجاد یکپارچگی در سطح پروژه و بنگاه مورد نیاز است. اما تحقیقات در سطح پروژه و سبد پروژه اندک بوده است. در این پژوهش با استفاده از مبانی نظری پیشین، روش مطالعه چندموردی در ۱۰ شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات، بهره برداری از روش تحلیل محتوای کیفی و اجرای ۲۳ مورد مصاحبه نیمه ساختاریافته به استخراج چارچوب مفهومی کیفی برای مدیریت سبد پروژه های نوآوری باز پرداخته شده است. یافته های پژوهش در پنج دسته اصلی که شامل مدیریت استراتژیک سبد پروژه نوآوری باز؛ مدیریت فرهنگ در سبد پروژه نوآوری باز؛ مدیریت فرآیندهای سبد پروژه نوآوری باز؛ مدیریت ذینفعان در سبد پروژه نوآوری باز و مدیریت فناوری در سبد پروژه نوآوری باز می باشد، ارائه شده است. در این پژوهش نقش مدیریت فناوری به عنوان یافته ای که تاکنون در ادبیات موضوعی به آن توجه نشده، مطرح شده است. همچنین در حوزه مدیریت فرهنگ نقش مدیریت کاریزماتیک، در حوزه مدیریت فرآیندها نقش مدیریت دانش، مدیریت یکپارچه بازار و ایجاد فرآیندهایی برای واحد تحقیق و توسعه سازمان را می توان به عنوان مفاهیمی که کمتر مورد توجه قرار گرفته اند نام برد.

شهرداری ها به عنوان مجری طرح های توسعه در سطح محلی، وظیفه ی مهمی در به سرانجام رساندن اهداف و استراتژی های آن دارند به طوری که یکی از مهم ترین وظایف آن ها، برنامه ریزی و اجرای طرح ها و پروژه هاست. مدیریت سبد پروژه رویکردی نو و برگرفته از دانش مدیریت پروژه است که برای بهره وری هرچه بهتر و مؤثرتر مجموعه پروژه ها و طرح ها در سازمان های پروژه محور مورد تأکید است. با توجه به اینکه از انتخاب و اولویت بندی پروژه ها به عنوان گام های اصلی انتخاب سبد پروژه یاد می شود، شناسایی ابعاد و معیارهای الزامی و ترجیحی مؤثر در این دو گام به عنوان مهم ترین مراحل مدیریت سبد پروژه و ارائه چارچوبی برای کاربست این معیارها لازم و ضروری به نظر می رسد. این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و از حیث گردآوری داده ها، توصیفی – پیمایشی محسوب می شود. مطابق یافته های تحقیق، معیارهای مؤثر در انتخاب و مدیریت سبد پروژه های شهری را می توان در 8 بعد فنی، مالی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، ریسک، سازمانی، رقابتی دسته بندی کرد که برای انتخاب و اولویت بندی پروژه های شهری تهران، معیارهای مالی، اجتماعی و زیست محیطی بیشترین امتیاز و اهمیت را دارند. همچنین برای انتخاب سبد پروژه های شهری، الگوریتمی دوبخشی متشکل از سه فیلتر با لحاظ معیارهای الزامی انتخاب پروژه و معیارهای ترجیحی انتخاب و اولویت بندی پروژه ها قابل ارائه است.

انبوه پروژه ها و پیچیدگی تصمیم گیری در مورد آن ها، همچنین برنامه ریزی و تخصیص منابع محدود سازمان به پروژه های انتخاب شده چالش اساسی است که بسیاری از سازمان های پروژه محور با آن مواجه هستند. در نظر گرفتن همه جنبه های سازمانی در اخذ پروژه ها کلیدی ترین نکته در موفقیت سازمان های پروژه محور است. به همین جهت، انتخاب سبدی از پروژه ها به نحوی که بتواند علاوه بر در نظر گرفتن محدودیت های سازمانی، اهداف و استراتژی سازمان را برآورده سازد، بسیار حیاتی می باشد. به همین جهت در این پژوهش ضمن تاکید بر پیاده سازی فرآیند مدیریت سبد در سازمان ها، مدلی دو مرحله ای برای ارزیابی و اولویت بندی پروژه ها جهت تشکیل سبد بهینه ارائه می شود. با بررسی چرخه حیات پروژه ها، ابتدا 12 شاخص تاثیرگذار در ارزیابی پروژه ها به کمک تحقیقات پیشین استخراج و بعد از تایید 8 شاخص مهم توسط خبرگان، به کمک تکنیک دیمتل فازی تجزیه و تحلیل می شوند و وزن هر شاخص تعیین می گردد. در گام بعدی با بکارگیری تکنیک تاپسیس فازی پروژه های پیشنهادی ارزیابی و اولویت بندی می شوند. در نهایت با در نظر گرفتن توانایی ها، دارایی ها و محدودیت های سازمان، سبد بهینه از پروژه ها تشکیل و به تصویب تصمیم گیرندگان می رسد. با پیاده سازی مدل فوق در یک شرکت عمرانی فعال در پروژه های دولتی و خصوصی مشخص شد که تجزیه و تحلیل روابط میان شاخص ها کمک فراوانی به انتخاب سبد بهینه می کند و زمینه را برای دستیابی به اهداف تعیین شده مهیا می سازد.

با توجه به ماهیت پرهزینه و مخاطره آمیز پروژه ها و محدودیت منابع در شرکت های دارویی، تصمیم گیری صحیح مدیران برای انتخاب پروژه ها به منظور تشکیل سبد نهایی و اجرای آنها ضروری است. سرمایه گذاری عظیم شرکت ها در دارو، اهمیت این صنعت را بیش از پیش نمایان می کند. شرکت های دارویی با توسعه، معرفی و ساخت داروهای موجود و جدید، در حفظ رقابت پذیری خود می کوشند که این امر مستلزم یک فرآیند مدیریت کارآمد مجموعه داروهاست. به همین جهت، طراحی و انتخاب مجموعه ای بهینه از پروژه های وارد شده به شرکت و با نگاهی کلان تر، طراحی ساختار بهینه مدیریت پورتفولیو پروژه در صنعت داروسازی حیاتی است. در این پژوهش برای طراحی ساختار بهینه مدیریت پورتفولیو پروژه در صنعت داروسازی، شرکت داروسازی دکتر عبیدی برای مطالعه موردی در نظر گرفته شد. ابتدا پژوهش بررسی شد، سپس با استفاده از مرور پیشینه و 4 نظریه نهادی، ذی نفعان، وابستگی منابع و معنابخشی و شاخص های مناسب شناسایی شد. در انتها، وزن هریک از معیارها با استفاده از روش [i]FAHP تعیین و با کمک روش تاپسیس فازی[ii](FTOPSIS)، بهترین نوع ساختار برای صنعت داروسازی منتخب با توجه به اجزای سبد انتخاب شد.   [i] Fuzzy Analytic Hierarchy Process [ii] Fuzzy Topsis

مسئله اساسی در پژوهش کنونی، انتخاب و اولویت بندی پروژه های سبد فناوری های نوین و طب دفاعی در یک سازمان تحقیقات صنعتی براساس استاندارد مدیریت سبد پروژه هاست. با مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با خبرگان، معیارهای انتخاب و اولویت بندی این پروژه ها در قالب پنج معیار اصلی (شامل فنی، منابع، راهبردی، اجتماعی- سیاسی و خاص زیست و طب دفاعی) و 22 زیرمعیار احصاء شد. جامعه آماری شامل مدیران و خبرگان پروژه های زیست فناوری یک سازمان تحقیقات صنعتی دفاعی و دو دانشگاه جامع امام حسین (ع) و دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) و مراکز تحقیقاتی وابسته به آنها می باشند. با راهبرد نمونه گیری هدفمند از بین متخصصان و خبرگان دردسترس، افرادی که نسبت به حوزه فناوری های نوین و طب دفاعی، مأموریت ها و مراکز تحقیقاتی مرتبط با این حوزه تخصصی آشنایی بیشتری دارند و همچنین نسبت به موارد مرتبط با مدیریت سبد پروژه، شناخت دارند، برای پاسخگویی به پرسش نامه انتخاب شدند که نمونه تحقیق به تعداد 55 نفر انتخاب شد. با توزیع پرسش نامه در بین افراد نمونه، 47 مورد دریافت شد. برای بررسی روایی تحقیق از فرمول لاوشه و برای بررسی پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. برای بررسی آزمون های فرضیه، از آزمون t تک نمونه ای و برای تعیین وزن معیارهای اصلی و زیرمعیارها از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. در پایان از روش ویکور برای رتبه بندی و انتخاب پروژه ها استفاده شد که پروژه سیستم بیولوژی، رتبه اول را در بین شش پروژه فناوری های نوین و طب دفاعی، کسب کرد.