مطالب مرتبط با کلیدواژه

فرهنگ زمانه


۱.

قرآن و تأثیرپذیری از محیط(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: اسلام قرآن فرهنگ زمانه فرهنگ‌ اعراب‌ جاهلی جاودانگی قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۸۶
این‌ مقال‌ بر آن‌ است‌ تا یکی‌ از مسائل‌ مهم‌ در حوزة‌ قرآن‌پژوهی، یعنی‌ مسألة‌ قرآن‌ و تأثیرگذاری‌ بر محیط‌ یا تأثیرپذیری‌ از محیط‌ را مورد بحث‌ قرار دهد. مؤ‌لف‌ معتقد است‌ که‌ قرآن‌ کریم، برای‌ تأثیرگذاری‌ و مبارزه‌ با عادت‌های‌ ناروای‌ جاهلی‌ نازل‌ شده‌ است، نه‌ این‌ که‌ از فرهنگ‌ و آداب‌ خشن‌ زمان‌ خود تأثیر پذیرد. سخن‌ گفتن‌ به‌ زبان‌ یک‌ ملت، به‌ معنای‌ پذیرش‌ فرهنگ‌ آن‌ ملت‌ نیست. قرآن، کتاب‌ هدایت‌ برای‌ همه‌ بشر در همة‌ قرون‌ است؛ بنابراین، لازمة‌ هدایت، آن‌ است‌ که‌ بر فرهنگ‌ و فکر انسان‌های‌ مورد خطاب‌ خود اثرگذار باشد، نه‌ بر عکس. قرآن، همان‌ کتابی‌ است‌ که‌ توانست‌ بر فرهنگ‌ نادرست‌ اعراب‌ جاهلی، تمدنی‌ درخشان‌ و فرهنگی‌ انسان‌ساز بنا نهد. مؤ‌لف‌ برای‌ صحت‌ نظریة‌ خود، مثال‌های‌ متعددی‌ به‌ صورت‌ شاهد ذکر می‌کند.
۲.

مبانی برخورد قرآن با فرهنگ زمانه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: قرآن وحی الفاظ قرآن فرهنگ زمانه مبانی گزاره‌های قرآنی و تجربه دینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸۵ تعداد دانلود : ۸۷۳
در این نوشتار تلاش می‌شود مبانی قرآن در برخورد با فرهنگ زمانه تبیین شود تا گمان نشود که به واسطه فرهنگ زمانه پیامبر ، درقرآن باطل راه یافته است. این مبانی به قرار زیر است: 1. حقانیت قرآن؛ 2. هدایتگری قرآن؛ 3. همراهی با علم؛ 4. اعجاز و تحدی در آیات قرآنی؛ 5. انسجام با فطرت؛ 6. قرآن وحی خالص وکلام خداوند؛ 7. حقیقی بودن و مجازی نبودن استناد الفاظ قرآن به خد؛ا 8. تأثیر نداشتن امی بودن پیامبر، درمحتوای وحی؛ 9. امانت داری و صداقت حاملان وحی؛10. قداست آیات قرآنی؛ 11. عقل آدمی، معیار سنجش گزاره‌های قرآنی؛ 12. ضرورت حمل کلام خداوند به نزدیک‌ترین معنا به ظاهر قرآن در صورت نیاز به تأویل؛ 13. ضروت نگاه جامع به کل احکام قرآن؛ 14. کمال دین و بیان همه چیز؛ 15. خاتمیت قرآن و جاودانگی آن؛ 16. پیامی جاودانه، اما مرتبط با فرهنگ زمانه.
۳.

نقد نظریه راهیافت خطا در قرآن با عطف توجه به آیه «مس شیطان»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: علوم تجربی فرهنگ زمانه جنّ جنون رباخواری آیه مس شیطان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام پیامبرشناسی نبی کیست، وحی چیست
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی اعجاز قرآن
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی عدم تحریف قرآن
تعداد بازدید : ۲۰۵۰ تعداد دانلود : ۲۱۰۸
راهیافت خطا در آموزه های قرآن که پندار شماری از خاورشناسان مغرض است، نخستین بار بر زبان یکی از روشنفکران معاصر به عنوان صاحب نظر مسلمان جاری شد! ازجمله آیاتی که به زعم وی خطا در آن راه یافته، آیه «مس شیطان» است که شیطان در آن مجنون شمرده می شود. وی معتقد است پیامبر(ص) متاثر از فرهنگ عصر رسالت، قرآن را آفریده و از آنجا که اعراب معاصر نزول، چنین عقیده ای داشتند، او این آموزه را در قرآن نهاده است؛ درحالی که این آموزه با دستاوردهای علمی امروز تعارض دارد و از دیدگاه تفسیری زمخشری و آیت الله طالقانی نیز بهره می جوید. ما در این مقاله، ضمن تبیین دیدگاه این دو مفسر و رد این انتساب به آنان و بررسی ایده عموم مفسران درباره این آیه اثبات کرده ایم که چنین تعارضی وجود ندارد؛ زیرا روش علم تجربی، حسی است و علم در حوزه ای فراتر از حس و ماده، قادر به نفی و اثبات نیست و استناد جنون به امور مادی به عنوان علت قریب، منافاتی با استناد آن به امور فرامادی به عنوان علت بعید ندارد.
۴.

قرآن و فرهنگ زمانه

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: فرهنگ زمانه فرهنگ جاهلیت اثرپذیری قرآن شبهات مستشرقان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۷۴ تعداد دانلود : ۱۰۹۰
قرآن کریم در بیان آموزه های اعتقادی، اخلاقی و احکام از فرهنگ زمانه نزول خویش کاملاً بیگانه نیست. آیات بسیاری به نقل و طرح مؤلفه های مختلف فرهنگ زمانه اختصاص دارد، و برخی آموزه هایش نیز شباهت هایی با آن فرهنگ پیدا کرده است؛ امری که سبب شده است برخی از اثرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه سخن گویند. این مقاله پس از مفهوم شناسی دو واژه «فرهنگ» و «زمانه»، دلیل توجه قرآن به فرهنگ زمانه و علت طرح این فرضیه از سوی روشنفکران و مستشرقان را بررسی میکند و به این نکته میرسد که قرآن با فرهنگ زمانه چندگونه برخورد کرده است؛ بخشی از فرهنگ زمانه که آکنده از جاهلیت بود، ردّ و نکوهش کرده، بخشی را که با جاهلیت آمیخته بود، پیرایش نموده و بخشی را نیز که پیراسته از جاهلیت بود و ریشه در آیین های الهی پیشین داشت و یا از فطرت بیدار و عقل سالم سرچشمه میگرفت، تأیید کرده است.
۵.

نقد تقریر نصر حامد ابوزید از تاریخ مندی قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: معنا فرهنگ زمانه تاریخ مندی متن تاریخ مندی فهم مغزی تأویل مجازی نصر حامد ابوزید فحوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۵۵ تعداد دانلود : ۱۶۴۷
«تاریخ مندی متن» بر اثرپذیری «متن» از واقعیات فرهنگی و اجتماعی عصر پیدایش آن تأکید دارد. این مقاله تقریر نصر حامد ابوزید از تاریخ مندی قرآن را بررسی میکند. وی بر آن است که قرآن یک «محصول فرهنگی» است. از این رو «معنای اصلی» قرآن یک معنای تاریخی است و باید با عنایت به آن واقعیات تفسیر شود، اما نشانه های زبانی موجود در قرآن این قابلیت را دارند که در کانون «تأویل خلاق» قرار گیرند و بر حسب واقعیات اجتماعی و زبانی عصر مفسر بازسازی شوند. هدف از تأویل قرآن باید درک «مغزی» باشد نه «معنا» که مربوط به عصر نزول است. لازمة این رویکرد آن است که بخش هایی از قرآن که برای انطباق با واقعیات فرهنگی و زبانی عصر حاضر نیستند، «شواهدی تاریخی» قلمداد شوند. مهم ترین اشکال دیدگاه ابوزید حصر قرآن در حصار تنگ اقتضائات عصر نزول و پذیرش راهیابی مضامین باطلِ برخاسته از جهل و عقب ماندگی فرهنگ آن عصر در درون مایة وحیانی است.
۶.

ارزیابی و نقد پنداره وجود آیات مخالف علم و مطابق با باورداشت مخاطبان عصر نزول(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم فرهنگ زمانه آیات مخالف علم فرضیات علمی علم جدید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۱ تعداد دانلود : ۴۷۰
یکی از مباحث مرتبط با موضوع قرآن و فرهنگ زمانه، پنداره ی وجود آیاتی مطابق با باورداشت مخاطبان عصر نزول اما مخالف با علم، در قرآن کریم است. پذیرش این پنداره بر صلاحیت و مرجعیت علمی قرآن بر دیگر حوزه های دانش بشری، از جمله علوم تجربی و علوم انسانی تأثیر مستقیمی دارد. برخی قرآن پژوهان بر این اندیشه اند که استفاده از باورهای مخاطبان عصر نزول(هرچند بر خلاف علم باشند) بدون تأیید یا تکذیب آن باورها یک روش عقلائی و یک انتخاب آگاهانه برای هدایت است و نقصی بر قرآن محسوب نمی شود. از نظر آنان قرآن به قصد تربیت و هدایت عرب جاهلی و با توجه به قدرت درک و فهم آنان، با آگاهی و به عمد آموزه هایی را که منطبق با فهم عرب حجاز از جهان و طبیعیات بوده انعکاس داده است. از این رو نمی توان از قرآن انتظار داشت به عنوان منبعی برای معرفت درباره چگونگی کیهان و انسان سخن بگوید و گزاره های آن واقع نما باشد. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی انتقادی به بررسی این پنداره پرداخته و در نهایت به این نتیجه رسیده است که قرآن کریم با سه رویکرد نکوهشی، پیرایشی و پذیرشی با باورهای عصری برخورد کرده است و التفات قرآن به هدایت و ارشاد مخاطب خود به گونه ای نبوده که مضامین باطل و باورهای خرافیِ برخاسته از جهل در درون مایه وحیانی آن راه یابد. همچنین آیاتی که به عنوان شاهدی بر تعارض قرآن و علم مطرح شده است، چیزی جز تفسیر قرآن بدون توجه به معیارهای صحیح تفسیر و تحمیل فرضیات علمی غیر قطعی بر آیات قرآن نیست. استشهاد به تفاسیر مطابق با باورهای عصری برای دفاع از این نظریه نیز ناشی از مغالطه قرآن و کلام مفسّران است. همچنین این نظریه با جاودانگی و قداست قرآن منافات دارد و موجب بی اعتباری مضامین قرآن و بی اعتمادی مخاطبین قرآن می شود.
۷.

منبع شناسی مباحث جدید دانش تفسیر

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: منبع شناسی زبان قرآن فرهنگ زمانه هرمنوتیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۴ تعداد دانلود : ۳۰۴
منبع شناسی زیر مجموعه ی روش تحقیق است. منبع شناسی با فراهم نمودن شرائط تحقیق و پژوهش، به توسعه علوم کمک شایانی می کند و عدم وجود منبع شناسی موجب سردرگمی در دانش مورد بررسی می گردد و راه تحقیق و پژوهش را با دشواری های فراوانی همراه می سازد. این مقاله به منبع شناسی مباحث جدید دانش تفسیر یعنی هرمنوتیک، زبان قرآن و فرهنگ زمانه می پردازد. بر اساس یافته های نوشته، هرمنوتیک دارای بیشترین و غنی ترین منابع است. پس از آن، منابع مربوط به زبان قرآن قرار دارد و کمترین منابع مربوط به فرهنگ زمانه است.
۸.

نقد و بررسی نظر ریچارد بل درباره وحی و نبوت با تأکید بر مبانی کلامی شیعه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: ریچارد بل وحی قرآنی نبوت پیامبر(ص) مبانی شیعه فرهنگ زمانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۹ تعداد دانلود : ۴۰۴
ریچارد بل قرآن را محصول تجربیات و افکار شخصیِ پیامبر(ص) درباره فقر معنوی مردم مکه می داند، مسئله این مقاله بررسی دیدگاه ریچاردبل درباره ماهیت وحی ونبوت است که به روش تحلیلی توصیفی با رویکرد انتقادی بر طبق مبانی کلامی شیعه نوشته شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که ریچارد بل ماهیت وحی را کشف و شهودی می داند و معتقد به تأثیرپذیری وحی از فرهنگ زمانه و گفتاری نبودن الفاظ قرآن است، در زمینه نبوت نیز معصوم نبودن پیامبراسلام(ص) در تلقی و ابلاغ وحی، ماهیت یهودی مسیحی و اﻣّﯽ نبودن وی را بیان کرده است، از دیگر نتایج قابل اشاره این است که دیدگاه بل از نظر مبانی کلامی شیعه مردود است؛ متن قرآن همچون معارف آن از سوی خدا نازل شده است لذا نمی توان به صِرف انعکاس فرهنگ زمانه و تعالیم سایر کتب آسمانی درباره وحی قرآنی و نبوت پیامبر اسلام(ص) قضاوت نمود وعصمت وی ضامن اطمینان مردم به وحی قرآنی است.
۹.

تحلیل انتقادی انگاره های کتاب نقد قرآن پیرامون آیات فرهنگ زمانه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: اثرپذیری قرآن اصلاح فرهنگ سها فرهنگ التقاطی فرهنگ زمانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۸ تعداد دانلود : ۲۸۸
قرآن کریم کتاب اصلاح و هدایت است که با طراحی و نقل مؤلفه های فرهنگی، فرهنگ زمانه را از پیرایه های جاهلانه اصلاح نموده و به چالش کشیده است. هماهنگی و شباهت های قرآن با برخی از مؤلفه های فرهنگ زمانه مستمسک ناقد قرآن گشته و شاهدی شده تا از محیط زدگی قرآن سخن گوید. این مقاله با بررسی خاستگاه اصلی پنداره دکتر سُها، گونه های فرهنگ زمانه را به بحث می نشیند؛ و به این نکته می رسد که قرآن متأثر از فرهنگ زمانه نشده، بلکه طی مراحلی آن را اصلاح نموده؛ قرآن فرهنگ برخاسته از جاهلیت را نکوهش و فرهنگ پیراسته از جاهلیت را می پذیرد و فرهنگ التقاطی زمانه را در مرحله اول پاک سازی و در مرحله دوم تثبیت و توسعه می بخشد. حاصل پژوهش حاضر آن است که نقل مؤلفه های فرهنگی فرهنگ زمانه در قرآن به معنای محیط زدگی قرآن نیست بلکه به معنای استخدام هوشمندانه صاحب وحی از فرهنگ زمانه جهت اصلاح فرهنگ می باشد.
۱۰.

راهبردهای راهنمایی قرآن در فرهنگ عصر نزول در اندیشه مفسران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: فرهنگ زمانه عصر نزول نقد فرهنگ جاهلی راهبردهای قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۱ تعداد دانلود : ۱۳۵
یکی از پرسمان های برجسته و کاربردی در آموزه های هدایتی قرآن، روش های رویارویی و تعامل قرآن با مخاطبان است. این مقاله با هدف بررسی روش های روشنگری قرآن در پیوند با فرهنگ زمانه عصر نزول، نگارش یافته است. در این پژوهش با واکاوی گزارش های تاریخی و منابع تفسیری و با گردآوری گزارش هایی از سویه های فرهنگ زمانه، نمایان ترین روش های قرآن از آیات اتخاذ گردیده و مورد واکاوی قرار گرفته است. قرآن کریم با نگرش اصلاحی در هر زمینه ای، روش هایی مانند: سنجش و ارزیابی با منطق متعارف، روش ترکیبی از عقل معاش و نگرش معنوی، باورانندگی به رستاخیز، کاربست فروتنی، رعایت تدریج و ... را یادآور شده است. با الگوبرداری و بهره گیری از این روش ها، نیازهای ناظر به به سازی فرهنگ در سطوح گوناگون برآورده می گردد.
۱۱.

تأثیرناپذیری گزاره های نجومی قرآن از منظومه بطلمیوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: قرآن منظومه بطلمیوسی هفت آسمان تمدن نجومی فرهنگ زمانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۹ تعداد دانلود : ۱۴۷
دسته ای از دگراندیشان مسلمان و مستشرقان معاصر، قرآن را متنی تاریخی که به تناسب نیازها، توانمندی ها و سطح اندیشه بسیط عصر نزول با مردم سخن گفته، می دانند؛ براساس این دیدگاه، نمی توان پذیرفت که قرآن، با مخاطبان ناآگاه از واقعیت های نجومی که جهان را از دریچه منظومه بطلمیوسی می نگریستند درباره مسائل نجومی تمدن ساز سخن گفته باشد؛ اینان با استناد به دیدگاه های مفسران متقدم و نیز تفسیر نادرست برخی تعابیر قرآنی معتقدند، قرآن نیز متأثر از منظومه بطلمیوسی، تصویری لایه لایه از آسمان ها ارائه می دهد که اجرام آسمانی به آن متصل بوده و به تبع آن در حرکت هستند. مطالعات تاریخ علم و بهره گیری از روش میان رشته ای این نتیجه را آشکار می سازد که سخن از هفت آسمان، حرکت زمین و اجرام آسمانی و بسیاری از واقعیت های نجومی در قرآن، علاوه بر تبیین واهی بودن پندار تأثیرپذیری، تلاش این متن الهی برای اصلاح برخی خطاهای علمی و زمینه سازی تمدن اسلامی در دانش نجوم را روشن می سازد.
۱۲.

تحلیلی بر اندیشه انعکاس فرهنگ زمانه در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: قرآن فرهنگ زمانه لسان قوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۹۱
هم زمان با پیشرفت علم و فناوری در جوامع بشری، در حوزه علوم انسانی نیز تفکرات و اندیشه های جدید خصوصاً در حوزه الهیات و کیفیت نزول وحی و متون دینی مطرح شده است. در این میان عده ای از اندیشمندان اسلام با تأثیر از علمای یهودی و مسیحی خبط کرده و راه آنان را پیموده اند، و کاری که آن ها با کتاب تحریف شده انجام داده اند، ایشان با قرآن که از هرگونه تغییر، تبدیل و تحریف به دور بوده و خدای سبحان تحریف ناپذیری آن را ضمانت کرده و در راه حفظ آن مسلمین جان فشانی ها کرده اند انجام داده اند. تحقیق حاضر در نظر دارد در حد وسع و توان نظریه بازتاب فرهنگ زمانه، زمینه ها و مصادیق آن را بازکاوی کرده و شبهات نظریه را مطرح و سپس به پاسخگویی آن ها بپردازد.
۱۳.

راستی آزمایی ادعای انصاف علمی در EQ (دایره المعارف قرآن لایدن) بررسی و نقد موضوع اثر پذیری قرآن از فرهنگ زمانه

کلیدواژه‌ها: مصادر قرآن خاورشناسان فرهنگ زمانه دائره المعارف قرآن(EQ)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸ تعداد دانلود : ۷۲
خاورشناسان در دهه های اخیر و از جمله متولیان تدوین دایره المعارف قرآن لایدن(EQ) مدعی اند که در باره قرآن کریم به خلاف اسلاف خود, رویکردی تعدیل یافته، منصفانه, و عاری از غرض ورزی دارند. و مباحث را به دون هر گونه پیش فرضی دنبال کرده اند. این ادعا اغلب از سوی مخاطب و از جمله مخاطب مسلمان، به ویژه هنگامی که متن مکتوب حاوی جملات محترمانه و نرم باشد، پذیرفته می شود و می تواند به قبول محتوای بر آمده از مقالات به دون هر گونه کنکاش بینجامد. این مقاله در صدد است که در باره صحت سنجی این ادعا به بررسی موضوع اثر پذیری قرآن از فرهنگ زمانه در EQ بپردازد. انتخاب موضوع اثر پذیری از آن جهت است که مهم ترین پیش فرضی که خاورشناسان پیشین در مطالعات قرآنی داشته اند پیش فرض وحیانی نبودن قرآن است و شبهه بر آمدن قرآن از فرهنگ زمانه بر اساس همین شبهه شکل گرفته است؛ بنا بر این لازم است راستی آزمایی ادعای متولیان EQ درd; موضوع مهم و چالشی انجام بشود. انتخاب EQ نیز از آن روست که این اثر اخیرا در ایران به زبان فارسی ترجمه و به دون هر گونه نقد منتشر شده است. راستی آزمایی ادعای فوق می تواند مخاطب را در نحوه مواجهه با محتوای مقالات EQ کمک کند.