شیرمحمد علیپور عبدلی

در بررسی مسائل اجتماعی جامعه، نوع گفتگوی افراد در موقعیت های مختلف یک موضوع چالش برانگیز است. این پژوهش با هدف بررسی واژه پرتکرار «قول» در قرآن کریم به عنوان راهکاری برای دستیابی به روش های درست مذاکره و گفتگو انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، قرآن کریم بوده و با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد معناشناسی انجام شده است. با استفاده از تحلیل روابط همنشینی و جانشینی به دنبال یافتن روش های مناسب ارتباط زبانی با افراد مختلف جامعه برای تأثیرگذاری بیشتر بوده ایم. یافته های پژوهش نشان می دهد که قول در قرآن دارای گستره معنایی وسیعی است که نه تنها گفتار بلکه هر نوع ابراز مقصود، اعم از فعل، ظن، اشاره و عقیده را در برمی گیرد. همچنین، قرآن با ارائه انواع مختلف قول (معروف، لیّن، بلیغ، کریم، سدید، میسور) یک چارچوب جامع برای ارتباطات انسانی ارائه می دهد که بر اساس موقعیت های مختلف اجتماعی تنظیم شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مخاطب شناسی در آیات قرآن نقش حیاتی در برقراری ارتباط مؤثر دارد. قرآن به طور خاص برای هر موقعیت ارتباطی نوعی گفتار را توصیه می کند مثلاً در مواجهه با افراد سرکش، استفاده از قول لیّن (نرم و ملایم) تأثیر بیشتری دارد. در موقعیت هایی مانند روابط اجتماعی و خانوادگی، قول معروف (احترام آمیز) پیشنهاد می شود و در مواقعی که نیاز به  احترام به دیگران است، قرآن به استفاده از قول کریم تأکید می کند. این الگوهای متنوع گفتاری که در قرآن آمده است، نشان می دهند که قرآن توجه ویژه ای به ویژگی های اجتماعی و شخصیتی مخاطب دارد و بر اساس آن برای هر موقعیت دستوراتی خاص برای گفتار و رفتار ارائه می دهد. درنهایت، استفاده از این روش های مختلف گفتاری می تواند به حل چالش های ارتباطی در جامعه، به ویژه در مذاکرات، کمک نماید.

سبک زندگی به عنوان شکل دهنده هویت افراد و مجموعه ای درهم تنیده از الگوهای رفتاری فردی و اجتماعی، برآمده از نظام معنایی متمایزی است که معرف جهان بینی فرد و گروه وابسته به آن شیوه زندگی است. سبک زندگی مترفین یعنی بهره مندان از نعمت های فراوان دنیوی، نشان می دهد که آنان در عین برخورداری از نعمت های گوناگون دنیوی، در وادی گناه و پرده دری گام برداشته و نعمت های خدادادی را در راه تفاخر، تکاثر، خودبزرگ بینی و تحقیر فرودستان به کار می گیرند. سنت های الهی، روش همیشگی و استوار خدا در بازگویی بایدها و نبایدهای دین و ابزاری کارآمد در هدایت و تربیت برای دست یابی آدمی به فرجام نیک یا بد در دنیا و آخرت است که شناخت دقیق این سنت ها می تواند نقشی تعیین کننده در فرجام انسان داشته باشد. هدف پژوهش پیش رو، آن است که با استفاده از روش کیفی از نوع تحلیلی - توصیفی و به کمک آیات قرآن و روایات، ارتباط سبک زندگی مترفین را با ابتلای آنان به سنت الهی استدراج، بررسی نماید. برجسته ترین رهیافت این پژوهش، آن است که سبک زندگی مترفین و شیوه رویارویی آنان با سنن الهی، نقشی تعیین کننده در فرجام ناگوار آنان در همین دنیا دارد و کیفر ایشان، محدود و منحصر به روز رستاخیز نیست.

زمینه و هدف: با مطالعه و دقت در داستان های قرآنی درمی یابیم که پیامبران الهی برای تحقق اهداف عالی خود از شیوه های مناسبی در گفت وگو با مخاطبان خود استفاده کرده اند که می تواند الگوی عملی خوبی برای انسان باشد. برخورد با نافرمانیِ نوجوانان یک موقعیت چالش برانگیز برای والدین است و از مشکلات جامعه امروزی، دستیابی به روش درست در برخورد با افراد سرکش و لجوج، برای هدایت آن ها است. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش سخن نرم و لیّن در اصلاح رفتاری انسان های لجباز و سرکش (باتوجه به آیه 44 سوره طه) است.روش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی با رویکرد کیفی است. به لحاظ گرد آوری داده ها توصیفی – تحلیلی وجامعه آماری این پژوهش کل قرآن کریم است. در این پژوهش در تبیین و تحلیل «قول لیّن»از روش معنا شناسی استفاده شده است.برای تحلیل از روابط سیاق، جانشینی و همنشینی که اصول ساخت درون زبانی را مشخص می کنند در استخراج معنای متن برای رسیدن به لایه های معنایی آیات مرتبط با«قول لیّن» استفاده کرده ایم. به منظور اعتباریابی و روایی و پایایی بهتر یافته ها از روش مراجعه به خبرگان حوزه و دانشگاه استفاده شده است.یافته ها: یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که در قرآن به منظور برقراری ارتباط مؤثر با مخاطب، به نرمی و ملایمت در گفتار، به عنوان یک اصل، تأکید شده است که نتایج آن اصلاح و تأثیرگذاری بیشتر با نرمی و مهر و محبت و اعتمادسازی به همراه استدلال، صراحت و قاطعیت است.نتیجه گیری: با بررسی معناشناسانه قول لیّن و توجه به سیاق آیات مرتبط با آیه 44 سوره طه و واژگان هم نشین (دو واژه تذکر و خشیّت) به این نکته خواهیم رسید که می بایست به گونه ای با افراد سرکش برخورد کرد که تذکر یعنی قبول یادآوری و خشیّت از خداوند متعال موجب هدایت آن ها شود؛ لذا باید از سخن درشت یا سخنی که جوان را نه تنها از انحراف برنمی گرداند بلکه به سمت فساد می کشاند، اجتناب کرد.

مفسران درباره آیه «أ َنَّا نَأ ْتِی الأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أ َطْرافِها» دیدگاه های متفاوتی را بیان نموده اند؛ چنان که مقصود از «ارض» سرزمین کفار مکه، سرزمین عموم کفار، اهل زمین، زمین و اهل آن دانسته شده است و درباره مقصود از «نقصان ارض» مواردی از جمله: فتح حوالی مکّه توسط پیامبر و یارانش، فتح سرزمین کفار توسط مسلمانان، مرگ علما و بهترین ساکنان زمین، از بین رفتن برکت زمین، بیضوی بودن زمین، کاستن از سرزمین جسم انسان به هنگام پیری، مرگ اهل معرفت، سکوت زبانِ حق در دوره ای از زمان، کاهش اوصاف ناپسند سرزمین روحانی انسان، هلاکت کافران و ظالمان تکذیب کننده پیامبران، کاسته شدن از نیرو و ثروت اهل باطل بیان شده است. از این رو تلاش برای نزدیک کردن دیدگاه ها و رسیدن به برداشتی استوارتر در این زمینه ضروری است. نظریه مختار دراین باره، پذیرش معنای تنزیلی «تهدید مشرکان و تبشیر مسلمانان» است؛ چنانکه این معنا با پذیرش دیدگاه «مرگ علما و بهترین ساکنان زمین» به عنوان معنایی تأویلی یا بطنی از آیه، منافات ندارد.

تخریج یعنی خارج کردن متن ها، موضوعات، محتواها و طرق متعدد حدیث از مصادر آن. این موضوع، ابتدا زیرمجموعه قواعد الحدیث یا درایةالحدیث بوده و اکنون، دانشی مستقل به حساب می آید. کاربرد تخریج، آسیب شناسی و اعتباریابی حدیث است. اهل سنّت در روشمندسازی و به کارگیری این دانش فعالیت های فراوانی داشته اند که شناخت آن برای تولید دانش تخریج شیعی ضروری است. یکی از حوزه های تلاش اهل سنّت در دانش تخریج، نگارش منابع نظری متعدّد است. بر این اساس، پژوهشی جامع جهت شناسایی منابع نظری این دانش ضروری است. هدف این پژوهش، تبیین معنای تخریج و معرفی تحلیلی مهم ترین کتاب های تألیف شده در مباحث نظری دانش تخریج است. فایده آن، علاوه بر تبیین جایگاه این دانش، ارائه سرنخ های پژوهشی برای انجام تحقیقات شیعی است. بخش اول این مقاله به واژه پژوهی تخریج پرداخته است و در بخش دوم با بررسی متن و مقدمه کتاب ها، برای نخستین بار، معرفی جامع، تحلیلی و مقایسه ای از مهم ترین منابع نظری تخریج ارائه می گردد.