مطالب

طلاق یکی از مسائل اجتماعی است که روند رو به افزونی دارد و پدیده ای است که ناگهانی شکل نگرفته است، بلکه یک فرایندی برای درخواست و اقدام دارد. در حال حاضر بر اساس آمار، بیشتر زنان متقاضی و یا به صورت توافقی بوده است، اما در این بین مردانی هم هستند که درخواست طلاق از جانب آنان شکل می گیرد؛ بنابراین پژوهش حاضر به دنبال تجربه زیسته مردان اقدام کننده طلاق در قالب داستان است تا با بررسی این داستان ها، به یک روایت منسجم از این تجارب در قالب یک نظم تقویمی برسد. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و با روش تحلیل روایت در سال 1402 و برای گردآوری داده ها با استفاده از نمونه گیری هدفمند، با پنج مرد متقاضی طلاق مصاحبه باز و در قالب گفت وگو انجام شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از گام های تحلیل مضمون و موجب شناسایی پنج مضمون اصلی شامل بی ثباتی زندگی، فشارهای اجتماعی، بازنشانی مردانگی، مرتفع سازی حقوق و راهگشایی برای ادامه مسیر است. مقوله های اصلی پژوهش بیانگر آن اند که وقتی تعریف مردان از زندگی، معنای دیگری پیدا کند و اختیارات و نقوش آنان نیز متأثر از شرایط بی ثباتی زندگی شود، فشارهای اجتماعی بر آنان تحمیل شود و تلاش هایشان برای بهبود زندگی به نتیجه ختم نشود، به دنبال مرتفع سازی موانع طلاق می روند و در نهایت ترجیح آنان به جدایی است. این در حالی است که آنها هزینه هایی را برای زندگی کرده اند تا پس از طلاق، زندگی دیگری را برای خود رقم بزنند. بنابراین نتایج پژوهشگر بیانگر آن است که مردان متقاضی طلاق، روندی را طی کرده اند که آسیب های روحی و روانی برای آنان در پی دارد و چون نقش مردان در طلاق کلیدی است، لزوم بررسی مسائل و تلاش در جهت مرتفع سازی مسائل آنان، با خدماتی همچون مشاوره رایگان و .. اهمیت دارد.

مقدمه: با توجه به افزایش و رشد میزان طلاق در ایران، ضروری است تا از طریق توصیف و بررسی میزان طلاق، شناخت دقیق متغیرهای زمینه ای و شناسایی عوامل زمینه ساز بروز و وقوع طلاق، با رصد دقیق و برنامه ریزی منظم در این خصوص به بهبود شرایط و کاهش میزان طلاق و یا پیشگیری از آسیبهای اجتماعی ناشی از آن مبادرت ورزید. ازاین رو در این مطالعه، علل و فرایندهای تصمیم و اقدام برای جدایی از دیدگاه متقاضیان طلاق در شهرستان محمودآباد از منظر جامعه شناختی و توجه به عوامل اجتماعی، موردنظر قرار گرفته است. روش: جامعه آماری این مطالعه که به روش مطالعه کمی و اسنادی و با استفاده از اطلاعات افراد مراجعه کننده به مرکز فوریتهای اجتماعی اداره بهزیستی شهرستان محمودآباد انجام گرفته است، دربرگیرنده تمامی پرونده های متقاضیان طلاق مراجعه کننده به مرکز مداخله در خانواده به منظور کاهش طلاق در طی 2 سال بود که درمجموع، شامل اطلاعات 627 پرونده بوده است. یافته ها: یافته های این مطالعه در دو دسته ارائه شده اند که شامل تحلیل متغیرهای زمینه ای مرتبط با طلاق و نیز پرداختن به عمده ترین دلایل زوجین برای ارائه درخواست طلاق هستند که دربرگیرنده خیانت و عدم تعهد در روابط زناشویی، طلاق عاطفی، اعتیاد به مصرف مواد مخدر، عدم آشنایی و تسلط بر تکنیکهای مهارتهای زندگی، دخالت اطرافیان، عدم رضایت از روابط زناشویی و عوامل اقتصادی و مالی است. بحث: با بررسی وضعیت و تحلیل عوامل مرتبط با بروز و وقوع طلاق بر ضرورت راهکارها و برنامه های پیشگیرانه و ارتقایی با هدف تقویت خانواده و کاهش آسیبهای اجتماعی نشئت گرفته از طلاق نظیر الزام قاطع بر آموزشها و مشاوره های پیش از ازدواج، افزایش دانش و آگاهیهای عمومی به ویژه آموزش مهارتهای زندگی و نیز وضع و بازنگری در قوانین خانواده تأکید می شود.

عوامل شناختی نقش تعیین کننده ای در زندگی زناشویی زوجین به ویژه شناخت آنها از یکدیگر، توانایی کنار آمدن با شباهت ها و تفاوت های یکدیگر و ادراک زوجین از تعارضات زناشویی دارد. مطالعات متعددی بر اهمیت عوامل شناختی صحه گذاشته اند. نظریه پردازان شناختی و رفتاری مشکلات زناشویی را نتیجه مهارت های ناکارآمد همسران در برقراری ارتباط، ناتوانی در حل موثر مشکلات و تعارض ها، انتظارات و باورهای غیرمنطقی و تبادلات رفتارهای منفی می دانند. با وجود اینکه بسیاری از مشکلات زوجین که به طلاق می انجامد به عوامل شناختی مربوط است، کمتر به بررسی این عامل در زندگی زناشویی پرداخته شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی مروری شیوع پدیده طلاق شناختی در بین زوجین متقاضی طلاق صورت گرفت. کلیدواژه های طلاق، عوامل شناختی طلاق، عوامل شناختی موثر در طلاق عاطفی، باورهای زوجین در پایگاه های معتبری مانند اس آی دی، مگیران، ایرانداک، ساینس دایرکت، گوگل اسکالر، اسکوپوس جستجو گردید. مقاله حاضر با بررسی مطالعات انجام گرفته تاکنون، علاوه بر تبیین پدیده طلاق شناختی و مولفه های آن، به نقش این پدیده در پیدایش طلاق عاطفی می پردازد. فرآیندهای شناختی اعم از نگرش ها، باورها، اندیشه ها، نقشه های ذهنی، طرحواره های ذهنی و مواردی از این قبیل که در نوع عملکرد، رفتار و روابط زوجین با یکدیگر تاثیر می گذارد و زوجین را در تعبیر و تفسیر کردن موقعیت ها هدایت می کند به گونه ای که اگر تعبیر و تفسیر در زوجین با خطای شناختی، افکار منفی گرایانه و تحریف همراه باشد، پدیده ای بنام طلاق شناختی تجلی پیدا می کند. مولفه های طلاق شناختی براساس مطالعه انجام گرفته شده عبارت بودند از: تفکر آرمان گرایانه، نگرش تخریب کنندگی، ذهن خوانی، ادراک وابسته، عدم بلوغ شناختی و آسیب شناسی هم بافته. طبق مقالات بررسی شده و مستندات، اختلال در زمینه های هیجانی و شناختی زوجین می تواند طلاق عاطفی را به همراه داشته باشد. به عبارتی بین شناخت، افکار و هیجان زوجین با طلاق عاطفی رابطه وجود دارد و قبل از طلاق عاطفی زوجین دچار طلاق شناختی می شوند. شناسایی ماهیت طلاق به عنوان آسیب زا ترین نحوه بروز تعارض زوجین می تواند در جهت برنامه ریزی مناسب به منظور جلوگیری و کاهش طلاق در سال های آینده مؤثر واقع شود.

طلاق تهدیدی جدی برای خانواده و جامعه است که در دنیای مدرن رشد چشمگیری داشته است. پدیده ای چندبعدی است و هم معلول علت های متعدد و هم علت بسیاری از آسیب های اجتماعی، اقتصادی و روانی است. یکی از علت های گرایش افراد به طلاق خشونت است. این مطالعه از نوع کیفی است. حجم نمونه 30 نفر است که از بین زنان متقاضی طلاق در شهر کرمان و با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده اند. داده ها حاکی از آن است که خشونت فیزیکی با 18 مورد و 60 درصد فراوانی مهم ترین عامل طلاق است و خشونت کلامی با 13 مورد و 3/43 درصد فراوانی و خشونت رفتاری با 12 مورد و 40 درصد فراوانی در جایگاه های بعدی قرار دارند. از منظر زنان متقاضی طلاق خشونت مهم ترین عاملی است که آن ها را برای دادخواست طلاق مصمم کرده است.

خانواده یکی از مهم­ترین نهادهای اجتماعی است و تغییر و تحولات آن بر اجتماع نیز تأثیرگذار است. لذا باید مورد توجه خاص حکومت­ها قرار گیرد. یکی از عوامل مؤثر در خانواده، مسأله طلاق است که پیامـدهای آن بر حوزه­‌های مخـتلف حقوقی، اجتماعی، فرهـنگی، اقتـصادی و … نمود پیدا می‌­کند. بدین­جهت قوه قضائیه جهت رفع اشکالات حقوقی مربوط به خانواده­ها، لایحه حمایت خانواده جدیدی را تقدیم مجلس نمود. این لایحه علاوه بر رفع اشکالات قانون گذشته پیشنهادهای جدیدی در راستای استحکام خانواده بیان می‌­نماید. در این نوشتار برخی مواد لایحه به خصوص مواد مربوط به پیشگیری از طلاق و اجرای طلاق از قبیل صلاحیت دادگاه خانواده، هزینه دادرسی و تقدیم دادخواست مورد نقد و بررسی قرار گرفته، خلاءهای آن تبیین شده و پیشنهاداتی در راستای اصلاح قوانین و اقدامات اجرایی بیان شده است.

رشد طلاق در سالهای اخیر افزایش چشمگیری داشته است. پژوهشهایی که بهمدت ده سال انجام شده است، نشان میدهد که برخی از آثار طلاق مستمر و بادوام است. بیتردید جدایی والدین برای بیشتر فرزندان رخدادی سنگین است و آسیبهای روحی، روانی و اجتماعی بسیاری برای آنها دارد. ازهمپاشیدگی کانون خانواده محرومیت، رنجش مستمر و زندگی همراه با اندوه را برای کودکان به همراه دارد. پژوهش حاضر آثار طلاق را در بعد اجتماعی، روانشناختی، جسمی و روحی به روش کتابخانهای بررسی میکند.

یکی از نهادهای بنیادین حفظ و تربیت نوع انسانی خانواده می‌باشد که در آن بچه‌ها با فراگیری ارزش‌ها و هنجارها و تربیت روانی مناسب برای ایفای نقش مثبت در بزرگسالی آماده می‌شوند. نهاد خانواده را از ابتدای خلقت انسان می‌توان جستجو کرد. مهمترین عامل فروپاشی این نهاد ارزشمند، متارکه یا طلاق می‌باشد. هرچند طلاق از ابتدای زندگی اجتماعی بشر وجود داشته و حتی طبق قدیمی‌ترین اسناد حقوقی، از ابتدا صورت قانونی نیز داشته است؛ ولی در هر عصری درصد نسبی طلاق در حد معقولی بود و جود آن ضرری جبران ناپذیری به بنیاد اجتماع وارد نمی‌ساخته است اما امروزه جامعه انسانی شاهد افزایش روز افزون نرخ طلاق در جامعه می‌باشد؛ به طوری که بیم نابودی بنیاد خانواده می‌رود و بدنبال آن جامعه شاهد روز افزون انحرافات اجتماعی ناهنجاری‌های روانی، انواع بیماری‌های روان پریشی در افراد مطلقه و فرزندان طلاق می‌باشد. این مقاله درصدد آن است تا با نگاهی اجمالی به تغییرات فرهنگی موجود در جوامع به اصطلاح پیشرفته اروپایی و نگرش آن‌ها به مسئله ازدواج، خانواده و طلاق، دورنمای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران که شتابان بدان سو می‌روند را ترسیم کرده باشد.

بهبود ظرفیت های کودکان برای مقابله کارآمد با پیامدهای طلاق مورد نظر است. این پژوهش با هدف مقایسه اثربخشی برنامه آموزشی رفتار با کودکان طلاق ویژه مادر و برنامه مداخله ویژه کودکان طلاق بر تاب آوری کودکان طلاق انجام شد. روش پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری سه ماهه بود. از مادران مطلقه مراجعه کننده به کلنیکی در شهر تهران جهت آموزش فرزندپروری در سال 1399 تعداد 45 نفر از آنها به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. 15 کودک در گروه مداخله برنامه ویژه کودکان طلاق، 15 مادر در برنامه آموزشی رفتار با کودکان طلاق ویژه مادر و 15 مادر در گروه کنترل حضور داشتند. ابزار پژوهش شامل مقیاس تاب آوری انگار و لینبرگ بود. مداخله ویژه مادران به مدت 12 جلسه 45 دقیقه ای و برنامه مداخله ویژه کودکان در 15 جلسه 45 دقیقه ای اجرا شد. گروه کنترل در مدت اجرای پژوهش هیج مداخله ای دریافت نکرد. از تحلیل واریانس آمیخته برای تحلیل داده ها استفاده شد. نتایج نشان داد که هر دو مداخله بر دو مولفه تاب آوری (فرد و رابطه با مراقبان) اثربخشی معنادار و پایداری دارند، ولی بر مولفه زمینه تاب آوری اثربخشی معناداری ندارند. همچنین نتایج حاکی از عدم تفاوت معنادار در اثربخشی دو مداخله بود. نتیجه پژوهش بیانگر این بود که با مشارکت مادر یا کودکان در مداخله طلاق می توان در جهت بهبود تاب آوری کودکان طلاق اقدام کرد.

این مقاله به شیوه استقرایی و کیفی و با استفاده از روش مردم نگاری به مطالعه طلاق توافقی در بستر اندیشه و نگرش زنان متقاضی این نوع طلاق، پرداخته است. بر اساس روش نمونه گیری کیفی هدفمند با 30 نفر از زنانی که برای طلاق توافقی به دادگاه خانواده شهرستان کرج مراجعه نموده بودند، مصاحبه عمیق انجام یافت. یافته های به دست آمده شامل شش مقوله عمده به شرح ذیل است: بازاندیشی در نقش مرد به عنوان نان آور خانواده، روابط جنسی نامطلوب، درگیری عاطفی، اختلافات فرهنگی اجتماعی، فشار هنجاری اطرافیان و اختلالات شخصیتی و رفتاری. مقوله هسته محوری این بررسی «جهت گیری زنان نسبت به طلاق توافقی» است که سایر مقولات عمده را در بر می گیرد و خود می تواند در تغییر و جهت دهی معنایی طلاق توافقی نزد زنان مؤثر واقع شود. با توجه به نتایج تحقیق، لفظ توافق در این گونه طلاق ها قابل تأمل است، زیرا تأمل در شرایط منجر به طلاق توافقی و کمی سازی مقولات، حاکی از آن بود که در نزدیک به %32 طلاق های توافقی، واژه توافق برازنده نیست، زیرا زن کاملاً با اجبار و از روی استیصال، اجبار و تهدید تن به آن داده است.

از دیرباز و در جوامع و دوره‌های مختلف، همواره عوامل و انگیزه‌هایی افراد را به طلاق وامی‌داشته و خانواده‌هایی فرومی‌ریخته است؛ اما امروزه رواجی گسترده و قابل توجه را در میزان طلاق شاهد هستیم؛ رواجی که با مرکزیت غرب آغاز شد و موج آن به تدریج و به طور فزاینده، دیگر جوامع از جمله جامعه ما را فراگرفته است. در این مجال به ریشه های اجتماعی و فرهنگی طلاق در ایران می پردازیم.

پدیده طلاق، پدیده چند عاملى است و هرگز یک عامل به تنهایى نمى‏تواند موجبات پیدایش آن را فراهم کند. اکثر اوقات بزرگترین مشکلات، از جزئى‏ترین مسائل ایجاد مى‏شود. همین جزئیات و جرقه‏هاى کوچک آتشهاى بزرگى را ایجاد مى‏کند که باعث ویران شدن خانواده مى‏شود. آمار رو به افزایش طلاق در هیچ عصرى، چنین نگران‏کننده نبوده است. با این که مى‏دانیم مسأله طلاق یک امر ضرورى است، ولى باید به حداقل ممکن تقلیل یابد؛ چرا که در روایات اسلامى طلاق، شدیدا مذمت شده و به عنوان مبغوضترین حلالها از آن یاد شده است. با توجه به اهمیت موضوع سعى داریم با استناد به آیات و روایات، مبغوضیت طلاق و موارد کاهش و افزایش آن را طرح کنیم. در همین راستا به علل و عوامل مهم طلاق از قبیل؛ ضعف ایمان، ناراحتى‏هاى روحى و روانى، فساد اخلاقى، ناتوانى جنسى، بى‏کارى، دوستان ناباب، دخالتهاى بى مورد دیگران، ازدواجهاى اجبارى و... اشاره شده است. در پایان نیز مطالبى درباره پیامدهاى مختلف طلاق و راهکارهاى مقابله با شیوع طلاق، همانند جلوگیرى از ازدواج در سنین کم، مدت زمان مناسب براى شناخت یکدیگر و... آورده شده است.