رویکردهای نوین آموزشی (پژوهش های تربیتی و روانشناختی)

نتایج تحقیقات متعدد نشان می دهد دانش آموزان به راحتی با درس فیزیک ارتباط برقرار نمی کنند و فرایند یادگیری این درس در مدارس به چالشی برای مدرسان و فراگیران تبدیل شده است. استفاده از رویکردهای نوین تدریس درحال حاضر بسیار مورد توجه خبرگان آموزشی قرار گرفته که یکی از این رویکردها، رویکرد شناختی در آموزش است. با فراگیرشدن آموزش مجازی در آموزش رسمی، چالش هایی در کلاس های درس فیزیک مشاهده شده است؛ بنا براین، پژوهش حاضر، با هدف بهینه سازی یک کلاس درس مجازی فیزیک مبتنی بر رویکرد شناختی انجام شده است. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناختی انجام شد و جامعه آماری آن استادان حوزه فیزیک و آموزش در دو شهر تهران و مشهد، در سال 1401 بود. نمونه گیری با روش هدفمند انجام شد و داده ها با استفاده از مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته گردآوری شد که تا مرز اشباع اطلاعاتی ادامه داشت و سپس براساس الگوی کلایزی (1978) تحلیل شد. یافته های این پژوهش در نُه مقوله طبقه بندی شد که شامل فرصت ها، چالش ها و راهکارهای رفع چالش های آموزش مجازی فیزیک، همچنین، الگوهای تدریس، شیوه های آموزشی، روش ها و فنون تدریس، نظام تکالیف و ارزشیابی مناسب، راهکارهای مدیریت کلاس و راهکارهای تقویت راهبردهای شناختی دانش آموزان برای آموزش مجازی فیزیک است. در نهایت با استفاده از نتایج به دست آمده بهترین الگوها، روش ها، فنون تدریس و ارزشیابی جهت بهینه سازی کلاس های مجازی درس فیزیک با رویکرد شناختی معرفی شد که دبیران فیزیک و همچنین، دبیران علوم پایه می توانند از آن بهره بگیرند.     

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه خودتنظیمی با عملکرد تحصیلی دانشجویان با نقش میانجی گر التزام و سرزندگی تحصیلی انجام شد. این پژوهش از نوع توصیفی همبستگی بود. نمونه پژوهش شامل 322 دانشجو (163 دختر و 159 پسر) بود که به صورت تصادفی چندمرحله ای از بین تمام دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز که در سال تحصیلی 1401-1400 مشغول به تحصیل بودند، انتخاب شدند. داده ها ازطریق پرسشنامه خودتنظیمی تحصیلی بوفارد و همکاران (1995)، پرسشنامه التزام تحصیلی ریو و تسنگ (2011)، پرسشنامه سرزندگی تحصیلی مارتین و مارش (2008) و عملکرد تحصیلی جمع آوری و تحلیل داده ها با کمک روش الگویابی معادلات ساختاری و با استفاده از نرم افزارهای SPSS و AMOS انجام شد. نتایج نشان داد مدل پیشنهادی از برازش مناسبی با داده ها برخوردار بود. یافته ها نشان داد اثر مستقیم خودتنظیمی تحصیلی بر عملکرد تحصیلی، التزام تحصیلی و سرزندگی تحصیلی رابطه مثبت و معنی دار است. علاوه برآن، اثر مستقیم التزام تحصیلی با عملکرد تحصیلی و سرزندگی تحصیلی با عملکرد تحصیلی نیز مثبت و معنادار بود . همچنین، نتایج مسیرهای غیرمستقیم نشان داد خودتنظیمی تحصیلی بر عملکرد تحصیلی ازطریق التزام تحصیلی و سرزندگی تحصیلی اثر مثبت دارند. براین اساس، زمانی که فرد خود را درگیر فرایند یادگیری می کند، می تواند بهتر و عمیق تر یاد بگیرد. علاوه براین، فردی که از استعداد تحصیلی بالایی برخوردار است، اعتمادبه نفس خود را در مواجهه با چالش ها و موانع تحصیلی حفظ می کند و سعی می کند این چالش ها را به خوبی پشت سر بگذارد و به موفقیت برسد؛ بنابراین، به مؤسسات آموزشی، دانشگاه ها و مربیان آموزشی توصیه می شود از این الگو برای بهبود عملکرد تحصیلی دانشجویان استفاده کنند.      

کار اصلی راهبران آموزشی به عنوان ناظر آموزشی برقراری ارتباط و کار حرفه ای با معلمان به منظور بهبود فرایند یاددهی و یادگیری است. هدف از این پژوهش، شناسایی نقش های راهبران آموزشی و تأثیر آن ها در بهبود فرایند یاددهی و یادگیری بود. پژوهش به روشِ آمیخته اکتشافی انجام شد که با استفاده از نمونه گیری هدفمند و باتوجه به رویکرد اشباع نظری با 13 نفر از معلم ها و راهبران شاغل در مدارس ابتدایی روستاهای قم مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام گرفت. به منظور تجزیه وتحلیل داده های حاصل از مصاحبه، از روش تحلیل مضمون استفاده شد. پس از پیاده سازی مصاحبه ها و تحلیل داده ها ازطریق کُدگذاری سیستماتیک به وسیله نرم افزار MAXQDA2020 285 کد مفهومی، 25 مقوله فرعی و 5 مقوله اصلی شامل پنج بُعد نقش توسعه ای، نقش آموزشی، نقش تدارکاتی، نقش رهبری و نقش نظارتی شناسایی شد. در بخش کمّی 120 نفر از معلم های شاغل در مدارس ابتدایی روستاهای استان قم پرسشنامه نقش های راهبران آموزشی و پرسشنامه اثربخشی فرایند یاددهی یادگیری را تکمیل کردند. برای تحلیل داده های کمّی از نرم افزار Smart pls و SPSS استفاده شد. نتایج نشان داد پنج نقش مذکور بر بهبود فرایند یاددهی یادگیری تأثیر مثبت و معنادار دارد.    

یادگیری فرایندی پیچیده است و انگیزش درونی یکی از مؤثرترین عوامل تأثیرگذار بر عملکرد معلمان و یادگیری دانش آموزان است. در این پژوهش، تلاش شده است تا با شناسایی عوامل مؤثر بر انگیزش درونی و همچنین، متغیر های آن، این عامل تأثیرگذار بیشتر در آموزش وپرورش شناخته شود. این پژوهشْ کاربردی و به روش ترکیبی بوده و معلمان آموزش وپرورش شهر اصفهان جامعه آماری آن را تشکیل می دهند که در بخش کیفی با نمونه گیری هدفمند و تا رسیدن به نقطه اشباع مصاحبه ها ادامه داشت و در بخش کمّی از نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم نمونه استفاده شد. نتایج بخش کیفی عوامل تأثیرگذار مثبت و منفی، پیامدهای انگیزش درونی و ابعاد آن را مشخص کرد و در بخش کمّی نیز نتایج نشان داد عوامل سازمانی مثبت با مقدار 55درصد، عوامل مدیریتی مثبت 39درصد، عوامل برون سازمانی مثبت 56درصد، عوامل سازمانی منفی 43درصد و عوامل مدیریتی منفی 39درصد بر انگیزش درونی تأثیر معنادار دارد. همچنین، انگیزش درونی بر پیامدهای سازمانی با مقدار 65درصد و بر پیامدهای فردی 64درصد تأثیر معنادار دارد.  

هدف این پژوهش، تبیین نشانگرهای بهبود کیفیت ارزشیابی فراگیران در آموزش عالی فنی و حرفه ای با رویکرد اشتغال زایی بود. این پژوهش با هدف کاربردی و با روش ترکیبی اکتشافی از نوع متوالی به انجام رسیده است. مشارکت کنندگان پژوهش در بخش کیفی شامل اعضای هیأت علمی دانشگاه های فنی و حرفه ای ، صاحبنظران حوزه برنامه درسی و کارفرمایان بوده است که با نمونه گیری هدفمند و روش گلوله برفی تعداد 18 نفر از آنها انتخاب شدند. جامعه آماری پژوهش در بخش کمی شامل مدرسان دانشگاه فنی و حرفه ای شریعتی تهران در سال ۱۳۹۹ به تعداد ۵۷۱ نفر بود که به روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم تعداد 230 نفر از آنها انتخاب گردید. داده های پژوهش از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسش نامه محقق ساخته جمع آوری شد. برای تعیین روایی سوالات مصاحبه و پرسش نامه از روایی محتوا و برای برآورد پایایی پرسش نامه، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. طبق یافته های تحقیق در بخش کیفی برای آنکه ارزیابان بتوانند به مطلوب ترین نحو توانمندی های فراگیران را ارزشیابی کنند ، لازم است به آزمون های عملکردی، ارائه بازخوردهای دوره ای، تأکید بر کار عملی و پروژه های گروهی، نظرسنجی از عوامل ذی صلاح و ذی ربط محیط کارورزی جهت ارزشیابی، ارزشیابی بر اساس تمام اهداف آموزشی، ارزشیابی مستمر و ارزشیابی به وسیله-ی هم گروهی ها مبادرت نمایند. همچنین، یافته ها در بخش کمی آشکار ساخت؛ روش های تبیین شده در بهبود کیفیت ارزشیابی عملکرد فراگیران مؤثر است

امروزه ارتقای کیفیت آموزش وپرورش، ضرورتی بسیار مهم محسوب می شود که به دلایل متعددی همچون کاهش بودجه، نبود امکانات آموزشی مناسب، پایین بودن سطح دانش و مهارت دانش آموختگان، مطالب گسترده کتاب ها، یکنواختی در کلاس درس و بی انگیزه بودن دانش آموزان مورد توجه دولت، مردم و همچنین، معلمان قرار گرفته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر بازی وارسازی بر عملکرد حل مسئله، انگیزه و درگیری در درس ریاضی دانش آموزان دختر چهارم ابتدایی منطقه شاهین شهر استان اصفهان در سال تحصیلی 1401- 1400 انجام گرفت. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و روش آن شبه تجربی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری، تمام دانش آموزان کلاس چهارم منطقه شاهین شهر بوده است. روش نمونه گیری نیز از نوع تصادفی خوشه ای چندمرحله ای است که درنهایت30 دانش آموز به صورت تصادفی در دو گروه کنترل (15 نفر) و آزمایش (15 نفر) قرار گرفتند. به منظور گردآوری داده ها، از آزمون محقق ساخته سنجش حل مسئله دانش آموزان در درس ریاضی فصل کسرها پایه چهارم ابتدایی، پرسشنامه انگیزش یادگیری Hu et al, 2016)) و پرسشنامه درگیری تحصیلی  Reeve,) 2013) استفاده شد. داده های پژوهش با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی و به کمک نرم افزار SPSS-23 تحلیل شد. نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیری نشان داد بازی وارسازی بر عملکرد حل مسئله، انواع انگیزه و درگیری تحصیلی دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی مؤثر بوده است (05/0>p). باتوجه به نتایج به دست آمده، می توان گفت که بازی وارسازی بر عملکرد حل مسئله، انگیزه سطحی، انگیزه پیشرفت و انگیزه عمیق و همچنین، بر انواع درگیری تحصیلی (درگیری رفتاری، شناختی، عاطفی و عاملی) دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی در درس ریاضی تأثیر مثبت دارد. باتوجه به این نتایج، پیشنهاد می شود معلمان بازی وارسازی را به عنوان یکی از راهبردهای مؤثر در آموزش ریاضیات در این پایه به کار بگیرند.  

پژوهش حاضر با هدف شناسایی و ارزیابی مولفه های آموزش مجازی در دانشگاه بوعلی سینا انجام شد. روش پژوهش ترکیبی از نوع اکتشافی متوالی بود. جامعه هدف در بخش کیفی جامعه آماری شامل متخصصان، خبرگان و صاحب نظران حوزه فناوری آموزشی در دانشگاه بوعلی سینا بودند، و نمونه آماری نیز با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند 13 صاحب نظر انتخاب شدند. در این بخش به منظور گردآوری داده های پژوهش از ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد. در بخش کمی پرسشنامه محقق ساخته براساس داده های استخراج شده از مصاحبه با متخصصان طراحی و اجرا گردید، و جامعه آماری شامل تمامی دانشجویان دانشگاه به تعداد 11083 نفر بودند، که با استفاده از جدول مورگان و کرجسی تعداد 373 نفر به عنوان نمونه انتخاب و پرسشنامه محقق ساخته مبتنی بر گویه های مستخرج از مرحله کیفی با 4 مولفه (طراحی آموزشی، محتوا، ارزشیابی و پشیتیبانی و مدیریت) و 18 گویه بین آن ها توزیع شد. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه پژوهش از نظر اساتید و متخصصان آموزش مجازی تایید شد، و پایایی آن نیز از طریق آلفای کرونباخ 0/94 بدست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کیفی از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده گردید. و در بخش کمی از آمار توصیفی شامل فراوانی، میانگین و انحراف معیار و از آمار استنباطی شامل تی تک گروهی استفاده شد. یافته های به دست آمده نشان دادند که میزان کارآیی دوره آموزش مجازی در سطح پایین تر از حد متوسط قرار دارد (p<0.01 ).

این پژوهش با هدف شناسایی ویژگی های مطلوب برنامه درسی مبتنی بر یافته های علوم اعصاب شناختی در آموزش علوم تجربی دوره ابتدایی انجام شد. روش مورد استفاده ترکیبی (کیفی و کمی) است. در بخش کیفی به روش فیش برداری و تحلیل محتوای قیاسی، داده های مرتبط با علوم اعصاب شناختی گردآوری شد. به منظور تعیین روایی محتوایی، در دو مرحله از نظرات صاحب نظران استفاده شد. جامعه آماری مرحله اول اساتید و هیات علمی در حوزه علوم اعصاب و اعصاب شناختی و در مرحله بعد متخصصان برنامه ریزی درسی و آموزش علوم بودند. روش نمونه گیری هدفمند و ابزار پژوهش از نوع پرسشنامه محقق ساخته بود. در بخش کمی از روش توصیفی - همبستگی استفاده شد. جامعه آماری شامل معلمان مدارس دوره ابتدایی شهر تبریز به تعداد 1256 نفر بود. حجم نمونه آماری با استفاده از جدول مورگان، 365 نفر تعیین و با روش خوشه ای تصادفی یک مرحله ای انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته شامل 70 گویه در قالب ده مولفه بود. در تحلیل داده ها با استفاده از شاخص های گرایش مرکزی و پراکندگی و در تعیین روایی سازه (اعتبار مولفه های برنامه درسی) از تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و PLS انجام یافت. پایایی الگوی برنامهدرسی به روش آلفای کرونباخ 97/0 به دست آمد. در این بررسی تمامی رهنمودهای آموزشی شناسایی شده در مرحله کیفی، در قالب ده عنصر برنامه درسی در مدل اَکِر مورد تایید قرار گرفت. نتایج این پژوهش می تواند به عنوان نقشه ای برای هدایت طراحی آموزشی در حوزه های مختلف آموزش علوم تجربی بخصوص در دوره ابتدایی باشد.