رویکردهای نوین آموزشی (پژوهش های تربیتی و روانشناختی)

پژوهش حاضر با هدف تدوین و آزمون مدل ارزشیابی پیشرفت تحصیلی مبتنی بر شایستگی دانش آموزان دوره اول متوسطه انجام گرفته است. جامعه آماری شامل مدیران، دبیران، معاونان و مشاوران مدارس دولتی متوسطه اول استان آذربایجان غربی بود. با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای 296 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه ای پژوهشگرساخته شامل 71 سؤال با درجه بندی لیکرت بود. اطلاعات به دو روش پرسشنامه آنلاین و ارسال فیزیکی جمع آوری شد. به منظور تعیین پایایی آزمون در مطالعه مقدماتی بر روی 30 نفر از اعضای نمونه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. با استفاده از نرم افزار آماری SPSS میزان پایایی پرسشنامه 96/0 به دست آمد. تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی شامل تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی با استفاده از نرم افزار PLS صورت گرفت. یافته ها نشان می دهد الگوی شایستگی دربردارنده 56 شاخص است که درقالب 13 عامل شامل توانایی شناختی، مهارت های حوزه یادگیری دروس، مهارت پژوهشی، مهارت عاطفی، ساختار نگرشی، خصوصیات شخصیتی، سخت کوشی، سبک زندگی، مهارت در حوزه سلامت و بهداشت، مهارت یادگیری، مهارت اجتماعی و ارتباطی، مهارت کار و فناوری و نگرش اجتماعی قرار دارند. نتایج نشان داد این 13 عامل درمجموع 57/79درصد از واریانس را تبیین کردند. همچنین، مدل ارائه شده دارای برازش نسبی قابل قبولی بود.

یادگیری مشارکتی مبتنی بر رایانش ابری گسترش یادگیری مشارکتی پشتیبانی شده توسط رایانه است. نوعی تکنیک اصولی است که می تواند محیط ابری را برای یادگیری مشارکتی و پشتیبانی از آموزش ازطریق رایانش ابری ایجاد کند. این پژوهش با هدف طراحی الگوی به کارگیری یادگیری مشارکتی مبتنی بر رایانش ابری در آموزش عالی انجام شده است. روش پژوهش در چهارچوب رویکرد کیفی و با استفاده از نظریه داده بنیاد انجام گرفت. شرکت کنندگان پژوهشْ اعضای هیئت علمی و استادان دانشگاه آزاد اسلامی استان مازندران در سال 99- 1398 بودند که با استفاده از رویکرد نمونه گیری هدفمند و با مصاحبه نیمه ساختاریافته با 18 نفر، اشباع نظری در داده ها حاصل شد. تجزیه وتحلیل داده ها براساس رهیافت نظام مند نظریه داده بنیاد اشتراوس و کوربین در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد. نتایج پژوهش گویای آن است که 310 گزاره مفهومی اولیه با 9 مقوله اصلی و 21 مقوله فرعی درقالب ابعاد شش گانه مدل پارادایمی شامل موجبات علّی (2 مقوله)، پدیده اصلی (یادگیری مشارکتی مبتنی بر رایانش ابری)، راهبرد (2 مقوله)، شرایط زمینه ای (2 مقوله)، شرایط محیطی (1 مقوله) و پیامد (2 مقوله) شناسایی شد که درقالب مدل پارادایمی شامل یادگیری مشارکتی مبتنی بر رایانش ابری به عنوان پدیده محوری و شرایط علّی (عوامل تعاملی و عوامل انسانی)، شرایط زمینه ای (شرایط درونی و شرایط بیرونی)، عوامل مداخله گر (مشکلات یادگیری مشارکتی در محیط ابر)، راهبردها (راهبردهای آموزشی و راهبردهای حمایتی) و پیامدها (پیامدهای آموزشی و پیامدهای عاطفی) سازمان یافت.

پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان شکاف دیجیتالی بین دانش آموزان و معلمان دوره متوسطه اول شهر تبریز در شرایط ویروس کووید-19 انجام شد. روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع علی- مقایسه ای است. جامعه آماری پژوهش شامل همه دانش آموزان و معلمان مدارس دخترانه دوره متوسطه اول (پایه نهم) شهر تبریز در نیمسال اول سال تحصیلی 1400-1399 بود که از بین آنها 352 دانش آموز و 102 معلم از طریق فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب و داده های لازم از مناطق پنج گانه آموزشی شهر تبریز از طریق اجرای پرسشنامه های الکترونیکی گردآوری شد. برای گردآوری داده ها در ارتباط با متغیر «میزان دسترسی به فاوا» از پرسشنامه حسینی و همکاران (2013) و برای متغیرهای «میزان استفاده از فاوا»، «نگرش به فاوا» و «مهارت در استفاده از فاوا» از پرسشنامه گریگ (2016) استفاده گردید. روایی محتوایی پرسشنامه ها را متخصصان تأیید کردند و پایایی پرسشنامه اول با استفاده از آلفای کرونباخ برای معلمان 796/0 و برای دانش آموزان 773/0 و برای پرسشنامه دوم مقدار 86/0 محاسبه شد. داده های گردآوری شده با استفاده از آزمون T به طور مستقل تجزیه وتحلیل شدند. نتایج نشان داد که بین دانش آموزان و معلمان مدارس دخترانه متوسطه اول شهر تبریز در همه ابعاد شکاف دیجیتالی به غیر از مهارت استفاده از فاوا نابرابری هست و معلمان در این ابعاد در بسیاری از مناطق آموزشی وضعیت بهتری دارند. 

این پژوهش اثربخشی آموزش تلفیقی مبتنی بر شبکه اجتماعی مجازی با رویکرد سازنده گرایی اجتماعی بر خودکارآمدی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان را بررسی کرده است. جامعه آماری شامل دانشجویان دانشگاه فرهنگیان در سال تحصیلی 98-97 بود که 75 نفر از آنها با روش نمونه گیری در دسترس از پردیس شهید هاشمی نژاد مشهد انتخاب شدند و به شیوه تصادفی در سه گروه 25 نفره قرار گرفتند. روش پژوهش شبه آزمایشی بود و اطلاعات لازم با آزمون پیشرفت تحصیلی و پرسشنامه خودکارآمدی تحصیلی اون و فرامن جمع آوری شد. پس از برگزاری دوره آموزشی، داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS24 تحلیل گردید. نتایج نشان داد که دانشجویان آموزش تلفیقی در مقایسه با دو گروه دیگر پیشرفت تحصیلی بهتری دارند. همچنین بین خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان بهره مند از آموزش تلفیقی و آموزش حضوری تفاوت معناداری وجود ندارد و خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان شرکت کننده در آموزش تلفیقی نسبت به دانشجویان بهره مند از آموزش مبتنی بر شبکه اجتماعی بیشتر است. بر این اساس، استفاده از آموزش تلفیقی مبتنی بر شبکه اجتماعی به عنوان شیوه آموزشی مناسب در آموزش دانشگاهی پیشنهاد می شود.

هدف از پژوهش حاضر، شناسایی روش های ایجاد تعامل دانشجویان در فرایند یادگیری و شناسایی ویژگی های تعامل اثربخش در فرایند یادگیری است. تعامل های یادگیری باید مجموعه ای از ویژگی ها را داشته باشد تا یادگیری محقق شود. در این پژوهش کیفی، از روش مطالعه مرور نظام مند منطبق با دستورالعمل پریزما (PRISMA) برای مطالعه پژوهش های پیشین و از روش پدیدارشناسی با بهره گیری از گروه های کانونی برای کسب تجارب خبرگان استفاده شده است. در پایگاه اطلاعاتی web of science جستجوی مقاله های مرتبط با هدف پژوهش طی سال های 2009 تا 2019 انجام شد که تعداد 252 مقاله در حوزه تخصصی رشته تعلیم وتربیت به عنوان جامعه آماری به دست آمد. معیارهای ورود مقاله ها به مطالعه مرور نظام مند، مقاله های علمی- پژوهشی در حوزه آموزش عالی بود که درنهایت 20 مقاله تحلیل شد. اعضای گروه کانونی، متخصصان علوم تربیتی بودند که از طریق نمونه گیری هدفمند و روش گلوله برفی انتخاب شدند. پایایی مضمون های استخراج شده از طریق خودبازبینی پژوهشگر و توافق موضوعی سه کدگذار انجام شد. یافته های پژوهش شامل 9 روش ایجاد تعامل (ایجاد محیط یادگیری مبتنی بر مسئله یا مشکل، ایجاد فضایی برای تفسیر و تأمل فردی و بحث و گفتگو، ارائه بازخورد، پاداش و تشویق کردن مبتنی بر انگیزاننده های درونی، مشارکت دادن دانشجو در طراحی آموزشی و اجرا، استفاده از ابزارهای چندرسانه ای، خودارزیابی، استفاده از تکنیک های یادگیری همیارانه، ارزیابی همتایان، طراحی و تسهیل فعالیت گروهی) و 13 ویژگی تعامل اثربخش در فرایند یادگیری است که با کاربست آن در عمل، محیط یادگیری پویا و فعال ایجاد می شود.    

امروزه یادگیری الکترونیکی در بسیاری از سطوح تحصیلی و آموزشی رخنه کرده است؛ ولی نیت استمرار در چنین سیستمی هنوز در سطح بسیار پایینی قرار دارد. درنتیجه آینده سیستم، پیش بینی ناپذیر است. با توجه به اینکه در مدارس، دانشگاه ها و مراکز آموزشی، یادگیری الکترونیکی، ابزار اصلی تمایز رقابتی است، بدون تمرکز بر نیت تداوم سیستم یادگیری الکترونیکی، تضمینی برای موفقیت وجود نخواهد داشت. این پژوهش با هدف بررسی اثرهای یکپارچگی فناوری، درک کارآیی و سهولت بر نیت استمرار و عملکرد با میانجی گری نیت رفتاری و رضایت دانش آموزان و آموزگاران انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه دانش آموزان و آموزگاران دبستان های غیرانتفاعی شهرستان خمینی شهر بوده است. برای تعیین حجم نمونه نیز از فرمول کوکران استفاده شد که تعداد 353 نفر از دانش آموزان و 151 نفر از آموزگاران انتخاب شدند. پس از جمع آوری داده ها از طریق پرسشنامه، مدل با 7 مؤلفه (یکپارچگی فناوری، درک کارایی و سهولت استفاده، رضایت، نیت تداوم و استمرار آموزش الکترونیکی، نیت رفتاری و عملکرد تحصیلی) سنجیده شد. در بخش تحلیلی برای بررسی اعتبار یا کیفیت مدل، از نرم افزار Smart PLS استفاده شد. یافته های پژوهش نشان دهنده آن است که درک سهولت استفاده بر درک کارایی، یکپارچه سازی فناوری بر نیت های رفتاری، درک کارایی بر نیت های رفتاری، درک سهولت استفاده بر نیت های رفتاری، درک کارایی بر رضایت دانش آموزان و آموزگاران، درک سهولت استفاده بر رضایت دانش آموزان و آموزگاران، نیت رفتاری بر عملکرد تحصیلی، عملکرد تحصیلی بر قصد استمرار و رضایت بر قصد استمرار تأثیر دارد. مدیران از یافته های این پژوهش برای ارتقا و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در کلیه شرایط استفاده می کنند.    

این مطالعه با هدف فهم تجربه زیسته معلمان تازه کار از چالش های تدریس در کلاس های چندپایه طراحی و در چارچوب روش پژوهش کیفی و طرح پدیدارشناسی توصیفی اجرا شد. شرکت کنندگان در این پژوهش، 24 نفر از معلمان تازه کار (سابقه یک تا سه سال) در کلاس های چندپایه بودند که براساس معیارهای ورود به پژوهش به شیوه هدفمند انتخاب شدند و در مصاحبه های نیمه ساختاریافته شرکت کردند. تحلیل مصاحبه ها با استفاده از الگوی کلایزی انجام شد. یافته های این پژوهش به شکل گیری هفت مقوله و 33 کد منجر شد. این هفت مقوله عبارت است از: چالش های سازمانی و ساختاری، مرتبط با دانش تخصصی، فیزیکی و بافتی، مرتبط با دانش آموزان، والدین، کلاس داری معلم و مواجه با موقعیت های غیرمنتظره. براساس یافته های این پژوهش، پیشنهاد می شود معلمانی که حداقل سه سال سابقه تدریس در کلاس های عادی دارند، در کلاس های چندپایه مشغول به کار شوند؛ همچنین درس های مربوط به کلاس های چندپایه در رشته آموزش ابتدایی به صورت تیمی (عضو هیئت علمی و معلم با تجربه تدریس در کلاس های چندپایه) آموزش داده شود؛ به همین دلیل تصمیم گیرندگان نظام آموزشی، برنامه های آموزشی مناسب را برای رفع چالش های معلمان تازه کار در کلاس های چندپایه طراحی و اجرا می کنند.

هدف این پژوهش، کشف قدرتمندترین عوامل اثرگذار بر یادگیری درس ریاضیات در دوره متوسطه بود. با توجه به ماهیت اکتشافی این هدف، پرسشنامه ای جامع برای سنجش عوامل مرتبط با یادگیری ریاضیات طراحی شد که ادراکات دانش آموزان دبیرستانی را درباره مجموعه گسترده ای از عوامل اندازه گیری می کرد. حداقل حجم نمونه موردنیاز برای انجام تحلیل ها با استفاده از نرم افزار ج ی پ اور برآورد و سپس با روش نمونه گیری خوشه ای تعداد نُه مدرسه دولتی در شهرستان کاشان به تصادف انتخاب شد. پس از اجرای پرسشنامه بر روی کل دانش آموزان پایه دهم در هرکدام از این مدارس، درنهایت تعداد 575 پرسشنامه کامل به دست آمد. با انجام تحلیل عامل اکتشافی بر روی داده ها دو مؤلفه اصلی، یکی مربوط به ادراکات دانش آموزان از خویشتن و دیگری مربوط به ادراکات دانش آموزان از دبیران ریاضی شناسایی شد که هرکدام شامل چند عامل بود. تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان دهنده آن بود که ادراکات دانش آموزان درباره خودشان اثر قدرتمندتری بر یادگیری درس ریاضیات دارد. پس اجرای مدل اثرات آمیخته و کنترل اثر رشته تحصیلی دانش آموزان نیز مشخص شد. از میان ادراکات، عامل خودپنداره ریاضیاتی و مهارت های مطالعه، اثر قدرتمندی بر پیشرفت تحصیلی درس ریاضیات دارد. دلالت اصلی این یافته برای آموزش ریاضیات این است که در کنار ارتقای مهارت ها و فنون تدریس معلمان ریاضی یا تدریس اثربخش این درس، باید به ایجاد خودپنداره ریاضیاتی مثبت در دانش آموزان و نظارت بر مهارت های مطالعه و یادگیری توجه کرد. درواقع اگرچه سؤال اساسی بسیاری از دبیران ریاضیات این است که «من چگونه می توانم ریاضیات را به شکل اثربخش تر آموزش دهم؟»، یافته های پژوهش حاضر نشان دهنده آن است که بهبود خودپنداره ریاضیاتی و مهارت های مطالعه دانش آموزان نیز به مراتب حائز اهمیت است.

پژوهش حاضر با هدف واکاوی رساله های دکتری رشته فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شیراز برای دستیابی به گرایش های موضوعی و رویکردها، روش های پژوهش آنها و بررسی روند رساله ها در طول زمان انجام شده است. نمونه این پژوهش، تمامی رساله دکتری رشته فلسفه تعلیم وتربیت دانشگاه شیراز از ابتدای راه اندازی رشته تا 1399 است. این رساله ها با بهره گیری از روش تحلیل محتوای قیاسی و استقرایی تحلیل و بررسی شدند. نتایج تحلیل 29 رساله نشان دهنده آن بود که رساله های دانشگاه شیراز در 11 گرایش موضوعی انجام گرفته که در این میان به تعلیم وتربیت اسلامی، تعلیم وتربیت رسمی ایران و جامعه شناسی تعلیم وتربیت بیش از سایر موضوعات توجه شده است. رویکرد استنتاجی، رویکرد غالب رساله ها بوده و از میان 14 روش پژوهش استخراج شده، تحلیل محتوا، سهم بیشتری را داشته است؛ همچنین رساله ها در دهه 90 نسبت به دهه 80، تغییرات مثبتی ازنظر تنوع موضوع ها، روش های پژوهش و توجه به چالش ها و مسائل روز تعلیم وتربیت ایران داشته اند.

هدف پژوهش حاضر، طراحی و اعتبارسنجی الگوی شایستگی های تیم سازی مدیران مدارس بود. روش پژوهش، کیفی و از نوع پدیدارشناسی بود. جامعه پژوهش را کسانی تشکیل دادند که درباره ی تیم سازی تجربه داشتند؛ پس از بررسی های انجام شده، تعدادی از متخصصان حوزه مدیریت آموزشی، مدیران مدارس و معلمان باتجربه برای جامعه آماری انتخاب شدند. از طریق نمونه گیری نظری هدفمند و با عنایت به اشباع نظری با تعداد 30 نفر از آنان (10 مدرس دانشگاه، 10 مدیر و 10 معلم) مصاحبه شد. از آنجا که هدف پژوهش، مشخص و دربردارنده سؤال های واضحی بود، ابزار پژوهش مصاحبه، نیمه ساختاریافته بود. روایی و پایایی فرم مصاحبه با روش های نسبت روایی محتوا و بازبینی از سوی همکار بررسی شد و نتایج نشان دهنده روایی و پایایی مناسب فرم مصاحبه بود. برای تجزیه وتحلیل داده ها، از شیوه تحلیل مضمون براون و کلارک (2006) استفاده شد. برای بررسی پایایی نتایج، از روش بازبینی از سوی همکار با روش توافق درصدی استفاده شد که میزان پایایی نتایج برابر با 91/0 گزارش شد. درنهایت هشت شایستگی تیم سازی مدیران مدارس کشف و استخراج شد که عبارت است از: 1. ایجاد و تشکیل تیم؛ 2. تعیین مأموریت، اهداف و انتظارات؛ 3. طراحی و تدوین ساختار و برنامه؛ 4. تأمین منابع؛ 5. عمل به وظایف و حل مسائل آن؛ 6. نظارت بر تیم و بازخورد دهی؛ 7. آموزش و توانمندسازی در بستر ایجاد چالش های جدید؛ 8. حفظ تیم.