آفاق امنیت

نفوذ و رسوخ گسترده فضای مجازی و ابزارهای اینترنتی، سبک زندگی پویا و متحرکی در زیستمان انسان های مدرن ایجاد کرد. به تبع این تحولات، سطوح و ابعاد مختلف حکمرانی سیاسی اجتماعی دولت ها، شبکه سازی ارتباطات و تعاملات شهروندان به نحو محسوس و پنهانی تحت تأثیر قرار گرفت. این امر فرصت و تهدیداتی پیشروی دولت ها، شهروندان، اقشار، طبقات و روابط متقابل فی مابین ایجاد کرده است.وقوع انقلاب اسلامی در ایران، بسترساز و استمرار نبرد فرهنگی، ایدئولوژیک، تمدنی و الگوی حکمرانی با نظام سلطه در سطح دنیا گردید. در راستای مقابله بااقتدار، پیشرفت و قدرت نرم جمهوری اسلامی، به صورت زنجیرهوار، ابزارها و تاکتیک های مختلفی برای بی ثبات سازی سیاسی اجتماعی و اقتصادی ایران، در دستور کار اتاق فکر و عملیاتی آن ها قرار گرفت. در این راستا در ادامه نبردهای نرم وبا هدف استمرار اغتشاشات خیابانی و آشوبگری در فضای مجازی و ماهواره ای اقدامات ترکیبی چون (بسیج جمعی معترضین، انسجام اپوزیسیون ها و معاندین، جدایی طلبی های قومی مذهبی، تحریک و تهییج هیجانات و استفاده ابزاری از برخی مشکلات و معضلات زیست محیطی و اقتصادی و...) علیه دستاوردهای انقلاب به کار بسته اند. در این پژوهش مساعی بر آن بود که با روش کیفی و بهره گیری از الگوی مفهومی جنگ نرم و نبرد شناختی، به این سؤال اصلی پاسخ دهد که شبکههای اجتماعی چگونه در آشوبهای آبان 98 در ایران نقش داشتهاند؟

سیال بودن محیط و سرعت تحولات در حوزه سیاست منطقه ای و جهانی در طی یک دهه گذشته باعث ظهور و بروز برخی تهدیدات نوظهور شده که در صورت فقدان پیش نگری می توانند هم بر منافع ملی اثرگذار و هم به عنوان منبع تهدیدات امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران تلقی گردند. شناسایی تهدیدات نوظهور در حوزه های مختلف و ارائه راهکار در خصوص آن ها یک مسئله اساسی برای نظام سیاستگزاری کشورهاست چراکه تحولات محیط های داخلی، منطقه ای و بین المللی، تغییراتی را در محیط عملیاتی و منافع جمهوری اسلامی ایران ایجاد و تهدیداتی را متوجه امنیت ملی نموده است. اهمیت پژوهش حاضر در این است که تهدیدات سیاست خارجی نوظهور پیش روی جمهوری اسلامی ایران را موردبررسی قرار داده و به نظام سیاستگذاری کمک می کند تا به موقع نسبت به کنش های تهدیدکننده، واکنش نشان داده و غافلگیر نشوند. رویکرد کلی این پژوهش از نوع اکتشافی (آینده پژوهی) بوده که با استفاده از روش آمیخته انجام شده است. در این پژوهش علاوه بر استفاده از پیمایش محیطی متون برای شناسایی کلان روندهای شکل دهنده به تهدیدات نوظهور، برای شناسایی پیشران ها و تهدیدات نوظهور تأثیرگذار بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از تعداد 10 تن از کارشناسان، محققان و نخبگان علمی و دانشگاهی کشور استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مهم ترین تهدیدات نوظهور حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را می توان تضعیف نظم رئالیستی امنیت محور، دولت های شکننده و زمان پریش منطقه، بهره گیری بازیگران رسمی و غیررسمی از بیوتروریسم، منازعات هیدروپلیتیکی و... به شمار آورد.

امروزه کشورهای حامی تروریسم با استفاده از فناوری و تجهیزات روز توانسته اند اقدامات خود را در هر کجا که اراده کنند سازماندهی کرده و به اجرا درآورند. بررسی تروریسم و عناوین فقهی مرتبط با این اصطلاح به همراه ارکان تشکیل دهنده آن ها، موجبات مقایسه این رفتارهای مجرمانه را فراهم می سازد. مقایسه ای که با مشخص نمودن وجوه اشتراک و افتراق این عناوین، می تواند روش اتخاذ شده را نسبت به مقابله با اقدام ایالات متحده آمریکا در به شهادت رساندن سردار سلیمانی، مورد ارزیابی قرار دهد. سوال هایی که پژوهش حاضر در مقام پاسخ به آن ها بوده عبارتند از: از منظر فقهی_حقوقی چه عنوان مجرمانه ای بر اقدام آمریکا، نسبت به این جنایت، صدق می کند؟ تروریسم چه رابطه ای با قتل عمدی دارد؟ کدام روش(رسیدگی در محاکم قضایی داخلی یا بین المللی) برای پرونده قضایی ترور شهید سلیمانی مناسب است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد علی رغم نبود رکن قانونی پدیده تروریسم در قوانین داخلی اما چنانچه این رفتار، منتهی به قتل عمدی گردد، اعمال مجازات اعم از قصاص، دیه و جنبه عمومی توسط محاکم داخلی پایتخت، بر مرتکبین، بلامانع است. که در این مقاله با روش مطالعه توصیفی_تحلیلی به آن پرداخته شده است.

مقاله حاضر بر پایه این فرضیه استوار است که «جنایات وحشیانه و روزافزون رژیم صهیونیستی، سکوت سنگین قدرت های جهانی مدعی حقوق بشر، خیانت کشورهای عربی و نبود چشم اندازی روشن برای حل و فصل منازعه و پایان اشغال گری، باعث سرخوردگی و نومیدی فلسطینی ها از راه های دیگر برای تحصیل حقوق خود شده است و در نتیجه عملیات استشهادی برای آن ها به گزینه ای بی بدیل و واکنشی به حق مبدل گشته است.» پژوهش حاضر، با روش توصیفی_تحلیلی و ابزار گردآوری داده های کتابخانه ای، مبتنی بر چارچوب نظری «نبرد نامتقارن یا ناهمتراز»، «دستاوردها و پیام های ناشی از عملیات های استشهادی در سرزمین های اشغالی» را به عنوان سوال اصلی مطرح و بررسی کرده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که اقدامات شهادت طلبانه یا استشهادی ضمن تفاوت ماهوی با عملیات انتحاری، به عنوان گزینه ای استراتژیک و شیوه ای نامتقارن، برای رژیم صهیونیستی اثرات ضدامنیتی گسترده ای مانند ایجاد ترس، وحشت و حس ناامنی پایدار، فرار صهیونیست ها و افزایش مهاجرت معکوس، فرار سرمایه و کاهش سرمایه گذاری، فلج شدن صنعت توریسم و گردشگری، کاهش وجهه و اعتبار دولت اسرائیل در داخل، فروریختن افسانه شکست ناپذیری دستگاه های اطلاعاتی و محتاط کردن صهیونیست ها نسبت به اقدامات و جنایت هایشان داشته است. به اعتراف رهبران اسرائیلی، بزرگترین خطری که هم اکنون این رژیم را تهدید می کند نه از جانب موشک های بالستیک بلکه از سوی نیروهای ورزیده و سرسختی است که گروه های مختلف فلسطینی آن را در چارچوب اعزام جوانان شهادت طلب به عمق استحکامات این رژیم گسیل داشته و لرزه بر پیکره آن می اندازد.

برقراری «روابط استراتژیک» و «اتحاد» با قدرت های بزرگ، به ویژه ایالات متحده آمریکا، ساخت حوزه نفوذ یا «عمق استراتژیک» و برقراری روابط نزدیک با کشورهای همسایه ایران بخشی از الگوهای رفتاری رژیم صهیونیستی در سیاست خارجی برای توازن، مهار و تضعیف جمهوری اسلامی است.اسرائیل عمق استراتژیک خود را جمهوری آذربایجان و اقلیم کردستان عراق قرار داده و با امضای پیمان ابراهیم کوشیده است در کنار مرزهای جنوبی ایران جای پایی برای خود باز کند. نقش آذربایجان و اقلیم کردستان برای اسرائیل مانند نقش سوریه و لبنان برای ایران است.اما رژیم صهیونیستی تنها به «موازنه قدرت» و «موازنه تهدید» بسنده نکرده و کوشیده است با پشتیبانی از گروه های تجزیه طلب و تحریک شکاف های قومیتی در ایران، نظام جمهوری اسلامی را از درون به چالش بکشد. مجموع این اقدامات همراه با انگشت گذاشتن روی نقاط آسیب پذیر با هدف تضعیف حریف در راستای راهبرد «موازنه فراگیر» انجام می شود.هدف کلیدی این پژوهش پاسخ گویی به این پرسش است که راهبرد «موازنه فراگیر» رژیم صهیونیستی در برابر جمهوری اسلامی ایران دارای چه مولفه هایی هستند و کدامیک برای اسرائیل از اولویت بیشتری برخوردارند؟روش پژوهش «کیفی» و موضوع با بهره گیری از نظریه «موازنه فراگیر» کنکاش شده است.یافته های پژوهش نشان می دهد دولت سازی و ملت سازی معیوب، که از ویژگی های خاورمیانه می باشد، ایران و اسرائیل را به پیروی از راهبرد «موازنه فراگیر» ترغیب کرده است.این پژوهش نتیجه می گیرد که اتحاد با دولت های منطقه ای و قدرت های فرامنطقه ای، تقویت توان نظامی، ساخت عمق استراتژیک، نفوذ اطلاعاتی و تحریک شکاف های قومیتی در ایران اولویت های اسرائیل در «موازنه فراگیر» هستند.

تغییر محیط پیرامونی ایران طی دهه اخیر، مانند ابهام در آینده فعالیت هسته ای ایران، ارزیابی غرب جدید از تحولات سوریه، لبنان، عراق و یمن که برآیندی از توسعه نفوذ و در راستای منافع ملی ایران بود، برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان به عنوان رقیب ایدئولوژیک ایران زمینه را برای تغییر نگرش و تجدید روابط با رژیم صهیونیستی را فراهم ساخت و موجبات آشکار سازی روابط و مناسبات پنهانی گذشته شد. در محیط جدید منطقه ای که توافقاتی میان دو کشور ایران وعربستان شکل گرفته نیز مسئله عادی سازی روابط عربستان با رژیم صهیونیستی هنوز هم یک پرونده مهم قابل بررسی بوده و رصد تاثیرات عادی سازی ضرورتی اجتناب ناپذیر است پروژه عادی سازی، به رغم اینکه چالش هایی را برای جمهوری اسلامی ایران به جود آورده، فرصت هایی را نیز برای جمهوری اسلامی ایران در پی خواهد داشت تا در جهت اهداف و منافع خود از آن بهره برداری کند. این مقاله با رویکرد تحلیلی- توصیفی و بهره گیری از رهیافت ائتلاف و اتحاد سازی منطقه ای در نظریه واقع گرایی و با بیان پیشینه ای از مناسبات غیررسمی بین عربستان سعودی با رژیم و احصاء مولفه های اثرگذار بر گسترش روابط بین دو بازیگر در سال های اخیر، علاوه بر پرداختن به عوامل اثر گذار بر پروژه عادی سازی، به تبیین نتایج و پیامدهایی می پردازد که مختصات عادی سازی روابط با رژیم که در قالب توافق ابراهیم نیز پیگیری می شود را برای جمهوری اسلامی ایران ترسیم می کند.