سیروس حاجی زاده

تغییر محیط پیرامونی ایران طی دهه اخیر، مانند ابهام در آینده فعالیت هسته ای ایران، ارزیابی غرب جدید از تحولات سوریه، لبنان، عراق و یمن که برآیندی از توسعه نفوذ و در راستای منافع ملی ایران بود، برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان به عنوان رقیب ایدئولوژیک ایران زمینه را برای تغییر نگرش و تجدید روابط با رژیم صهیونیستی را فراهم ساخت و موجبات آشکار سازی روابط و مناسبات پنهانی گذشته شد. در محیط جدید منطقه ای که توافقاتی میان دو کشور ایران وعربستان شکل گرفته نیز مسئله عادی سازی روابط عربستان با رژیم صهیونیستی هنوز هم یک پرونده مهم قابل بررسی بوده و رصد تاثیرات عادی سازی ضرورتی اجتناب ناپذیر است پروژه عادی سازی، به رغم اینکه چالش هایی را برای جمهوری اسلامی ایران به جود آورده، فرصت هایی را نیز برای جمهوری اسلامی ایران در پی خواهد داشت تا در جهت اهداف و منافع خود از آن بهره برداری کند. این مقاله با رویکرد تحلیلی- توصیفی و بهره گیری از رهیافت ائتلاف و اتحاد سازی منطقه ای در نظریه واقع گرایی و با بیان پیشینه ای از مناسبات غیررسمی بین عربستان سعودی با رژیم و احصاء مولفه های اثرگذار بر گسترش روابط بین دو بازیگر در سال های اخیر، علاوه بر پرداختن به عوامل اثر گذار بر پروژه عادی سازی، به تبیین نتایج و پیامدهایی می پردازد که مختصات عادی سازی روابط با رژیم که در قالب توافق ابراهیم نیز پیگیری می شود را برای جمهوری اسلامی ایران ترسیم می کند.

محیط آنارشیک نظام بین الملل و نبود یک قدرت مسلط و مشروع، هر یک از بازیگران را ملزم به بهره گیری از ظرفیت، اهداف و منافع مورد نظر خود در محیط پیچیده و شبکه ای نظام بین الملل می کند. اسرائیل به دلیل ضعف های راهبردی سعی دارد برای ارتقاء موقعیت منطقه ای و بهبود چهره جهانی و جایگاه بین المللی، مناسبات خود را با کشور چین به صورت همه جانبه توسعه دهد. به هر میزان سطح همکاری و تعاملات پکن – تل آویو گسترش یابد، عملاً بر امنیت و منافع ایران تأثیر منفی می گذارد و بر عکس. در این روند، از جمله پیامدهای تقویت و توسعه روابط چین و اسرائیل، رویکردهایی نظیر؛ شکاف میان ایران و چین، تأثیر منفی بر روند صلح مطلوب ایران در موضوع فلسطین، ترغیب چین از سوی اسرائیل مبنی بر عدم فروش تسلیحات به ایران، تشکیل گروهها و لابی های یهودی علیه منافع ایران در چین، اختلال در بازار فروش نفت و گاز ایران به چین، همراهی چین با نظم مطلوب منطقه ای اسرائیل و عدم حمایت از ایران در برنامه هسته ای می باشد. مفصل بندی این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی است. گردآوری داده ها نیز به روش کیفی و به صورت اسنادی و کتابخانه ای تنظیم یافته است.

ایران و عربستان با توجه به مختصات ایدئولوژیکی و ژئوپلیتیکی، همواره دو کشور مهم و تأثیر گذار در عرصه منطقه ای به شمار می روند. در این روند مناسبات دو کشور با توجه به تعارض امنیتی و نقشی که در تحولات منطقه ای دارند به موضوعی پیچیده و چالش برانگیز تبدیل شده است. به دلیل متقارن بودن حوزه های نفوذ و اصطکاک ایدئولوژیکی و نیز پیوست های ژئوپلیتیکی بر پایه کسب قدرت و تثبیت هژمونی، همواره سطح پیوسته ای از تنش را به وجود آورده اند. ایران و عربستان علی رغم زمینه های همگرایی فراوان، و در نتیجه ی درک تهدیدآمیز از دیگری، افق روابط را در یک وضعیت سینوسی نگاه داشته اند. این پژوهش با مفروض گرفتن روابط پرتنش ایران و عربستان سعودی به چگونگی مدیریت منازعه می پردازد که عمدتاً بر کاهش تنش تمرکز دارد. پرسش این پژوهش این است که چگونه می توان منازعه موجود را مدیریت و یا حل و فصل کرد؟ این پژوهش از نظر نوع پژوهش، توصیفی- تبیینی، به لحاظ روش شناسی بر اساس نوع داده ها، کیفی و شیوه گردآوری داده ها نیز کتابخانه ای، اسنادی بوده و روش تجزیه وتحلیل اطلاعات نیز تحلیل محتوا می باشد. نتایج یافته ها، نشان می دهد که تعارض و تخاصم فی مابین، ناشی از رویکرد های دامنه دار ایدئولوژیک و ژئوپلتیک منطقه ای است. هدایت پروند ه های راهبردی دوجانبه بر مدار واقعیت های هنجاری و اشتراکات اسلامی زمینه را برای همگرایی در چشم انداز کلان فراهم می کند.

این مقاله، به منظور طراحی الگوی دیپلماسی دفاعی جمهوری اسلامی ایران به امنیت زایی و عمق بخشی انقلاب اسلامی نگارش شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل سه طیف، خبرگان علمی «اساتید دانشگاه»، مدیران ستادی نیروهای مسلح و کارشناسان وزارتخانه های دفاع و امور خارجه بود. روش نمونه گیری بر اساس نمونه گیری هدفمند است. حجم نمونه نیز از 18 نفر شامل: 6 نفر خبره علمی، 6 نفر از فرماندهان ستادی و 6 نفر از کارشناسان خبره امور سیاسی و دفاعی است. برای گردآوری داده ها، از هر دو روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شد، به این ترتیب که از روش کتابخانه ای برای بررسی ادبیات تحقیق و از روش میدانی برای گردآوری نظر اعضای نمونه استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها در روش کتابخانه ای، فیش و در روش میدانی مصاحبه عمیق بود. برای تحلیل داده ها، از روش تحلیل محتوا استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که این الگو شامل سه بعد ملی، منطقه ای و بین المللی است. بعد ملی دارای هشت مؤلفه شامل: «تقویت و توسعه توان و آمادگی های دفاعی، تبدیل تهدید ها به فرصت ها، متنوع سازی رویکردها و ابزارهای دیپلماسی دفاعی، تولید ادراک امنیتی و تصویرسازی راهبردی دفاعی، تقویت اتحاد و همدلی، تحرک بخشی و چابک سازی وزارت دفاع در حوزه های ساختاری و اجرایی، توانمندسازی حرفه ای و معنوی کارکنان نیروهای مسلح و هم سوسازی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با دیپلماسی دفاعی»، بعد منطقه ای دارای هشت مؤلفه شامل: «تقویت همگرایی با ارتش کشورهای هم سو، بهره گیری از آموزه های اسلام و انقلاب در مناسبات و تعاملات دفاعی، اهتمام برای مدیریت بحران های منطقه ای، حمایت مادی و معنوی از جریان بیداری اسلامی، تقویت انسجام بین کشورهای اسلامی و مسلمان، دفاع در عمق راهبردی، تلاش در جهت مصون سازی گروه های مقاومت در برابر پدیده نفوذ و دفاع آینده نگر» بعد بین المللی دارای هفت مؤلفه شامل: «توسعه همکاری های دفاعی بین المللی، مدیریت بحران های بین المللی، چندجانبه گرایی راهبردی، مقابله با نظام سلطه، کنترل مناقشه از طریق رایزنی دفاعی، به کارگیری دیپلماسی عمومی به منظور مشروعیت بخشی به اقدامات دیپلماسی دفاعی و جایگاه یابی جهانی» است.