گردشگری فرهنگ

نظریه «میم» (Meme theory) تکامل فرهنگی را بسان تکامل زیستی و در امتداد آن می داند. همان طور که در طی میلیون ها سال، ژن ها از پیکری به پیکری دیگر منتقل شدند و آن ها که سازگاری بیشتری با محیط به ارمغان آوردند به جای ماندند، با پیدایش انسان، واحدهای سازنده فرهنگ که «میم» نامیده می شوند، از ذهنی به ذهنی دیگر انتقال پیدا کرده و با ایجاد سازگاری فرهنگی ماندگار شدند. میم ها از طریق فرایندهای تنوع، جهش، رقابت و وراثت که در موفقیت زاد و ولد یک موضوع نقش دارند، با انتخاب طبیعی تکامل می یابند. گسترش میم از طریق رفتارهایی است که در میزبان خود بازتولید می کند. میم هایی که کمتر گسترش می یابند به تدریج منقرض می شوند در حالی که برخی دیگر گسترش یافته، جهش پیدا می کنند (مثبت یا منفی) و باقی می مانند. فرضیه پردازان این نظریه می گویند میم هایی که بهترین همانندسازی را انجام می دهند، به بیان دیگر میم هایی که به سهولت تقلید می شوند، حتی اگر برای رفاه میزبان خود مضر باشند، بیشترین گسترش را پیدا می کنند. به عبارت دیگر میم یک واحد بنیادی از نظرات، نمادها و یا کنش های فرهنگی است که از طریق بیان، رفتار، رسوم و سایر مسیرهای قابل انتشار و تقلید، قابلیت انتقال از یک ذهن به اذهان دیگران را داراست. به طورکلی اساس ممتیک بر تقلید انسان هاست و قوی ترین یادها، آن هایی که بیشترین ذهن ها آن را تکرار می کنند، همان هایی هستند که مسئول ایجاد فرهنگ بشریت خواهند بود. در این مسیر میم ها فرگشت می یابند تا بهتر و سریع تر تکثیر شوند. گردشگری آیینی، سفر به انگیزه مشارکت در مراسم آیینی است. این مشارکت می تواند در دو سطح متفاوت جلوه کند؛ مشارکت مقلدوار و یا مشارکت منتقدانه. و مگر نه این که گردشگری نظام معرفت افزایی است پس بایسته است گردشگر آیینی در سطحی فراتر از تقلید، در میانه مراسم اما بر بام تفکر انتقادی قدم زند. هدف اصلی میم ها تکثیرشدن است و هرچه ذهن مقلد بیشتر، توان تکثیر بالاتر. آن هم تکثیرشدنی سازگارشده با ذهن مقلد. اما اگر تعداد نقادان بر مقلدان فزونی یابد، میم دیگر قدرت سازگاریش را از دست می دهد. قابل تقلید و تکثیر نخواهد بود. به تدریج از فربگی در آمده، جثه ای متناسب پیدا می کند، گاهی هم شاید به قدری نحیف شود که تشابهش با روزگاری که متولد شده بود بیشتر شود و به این ترتیب شاخ و برگی که در طی روزگاران بر آن افزوده شده بود هرس گردد. سخن این است که ترویج گردشگری آیینی در دنیا با نگاه متفکر نقاد، می تواند آیین هایی را تکثیر کند که روح حاکم بر آن ها با عقلانیت، صلح، معنابخشی به زندگی، انسانیت و اخلاق قرابت بیشتری داشته باشد. گردشگر آیینی، چون به آیین ها با پرسپکتیوی متفاوت از جامعه محلی نگاه می کند، ظرفیت آن را دارد که از سطح تقلید بالاتر بایستد و نگاه نقاد خود را منتشر کند.  

 برخی از گردشگران ماندگاری نام خود را بدون هیچ اهمیتی بر دیواره های بناهای تاریخی به شکل یادگاری به ثبت می رسانند. جامعه شناسان این افراد را وندالیسم می نامند. این مقاله از نگاه روانشناسی محیطی به موضوع پرداخته و فرض بر آن دارد که یادگاری ها یکی از نشانه های حس دلبستگی به مکان است. لذا محقق در جستجوی علت بروز این رفتارهاست تا بتواند گامی در جهت کنترل و کاهش تخریب توسط گردشگران به صورت یادگاری نویسی بردارد. پرسش اول، انگیزه برخی از گردشگران از یادگاری نویسی در مکان های تاریخی (سی وسه پل) چیست؟ و در سی وسه پل انگیزه های وندالیستی غلبه دارد یا حس دلبستگی به مکان؟ آثار به جامانده درگروه های (A.B.C.D) تقسیم شده و در تمامی این گروه ها به گونه ای حس دلبستگی قابل رؤیت است. روش تحقیق مقاله تحلیل محتوا از نوع کیفی در جهت دستیابی به معانی پنهان است. ابزار تحقیق بعد از مطالعه کتابخانه ای آثار به جامانده از دست نوشته ها بر دیواره های پل بوده که با کمک پرسش نامه از نوع نیمه ساختاریافته (باز-پاسخ) اقدام به جمع آوری اطلاعات کرده است. مصاحبه از گردشگران وندال حاضر جمع آوری شد و نتیجه حاصله نشان از حس دلبستگی یادگاری نویسان نسبت به مکان دارد. با توجه به تعاریف نظری بروز این گونه رفتارها جهت ثبت خاطرات با نام و تاریخ نشان از احساس دلبستگی افرادی دارد که بارها برای دیدن آن مکان اقدام کرده اند.

گردشگری رویداد، گونه ای نوین از صنعت گردشگری است. بازار گردشگری رویداد را مسافرانی تشکیل می دهند که برای دیدن رویدادها و یا تجربه شرکت در رویدادها به سفر می روند. رویدادها اشکال متنوعی را شامل می شوند. جشنواره ها و رویدادها در شمار سریع ترین بخش های درحال رشد گردشگری در جهان قرار دارند و مدیران مقاصد گردشگری دریافته اند که باید جاذبه های نو، هیجان انگیز، بکر و بی رقیب را به مجموعه داشته های گردشگری مقصدهای خود بیفزایند تا شمار متقاضیان بازدید از آن مقاصد مطابق خواسته ها و اهداف درنظرگرفته شده گردشگری پیش رود. در این بین، کشورمان با توجه به اقلیم، جغرافیا و آداب و رسوم منحصر به فرد خود، ظرفیت های بالقوه ای در زمینه گردشگری رویداد دارد. هدف از انجام این پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر بر جذب گردشگران در گردشگری رویداد بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در شهر طوس است. در همین راستا جهت شناسایی عوامل مؤثر بر جذب گردشگران در گردشگری رویداد بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در شهر طوس از مطالعه ادبیات گردشگری رویداد و بررسی تحقیقات انجام شده، استفاده شده است. سپس از روش تحلیل سلسله مراتبی و ابزار پرسشنامه جهت بررسی میدانی استفاده شد. داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار Expert Choice 11 و منطق فرایند تحلیل سلسله مراتبی به منظور سیاست گذاری و اتخاذ راهبردهای اجرایی مؤثر اولویت بندی شد. نتایج تحقیق نشان داد مهمترین عوامل مؤثر بر جذب گردشگران در گردشگری رویداد در بُعد سازمانی و مدیریتی شامل هم سویی دستگاه های ذی نقش با اهداف گردشگری رویداد، در بُعد فرهنگی شامل گفتمان سازی خدمات مشاهیر به گردشگران، در بُعد زیرساختی و تکنولوژیکی شامل ایجاد کانال های ارتباطی، در بُعد آموزشی شامل برگزاری دوره های آموزشی است. چارچوب ارائه شده به مدیران و متولیان در دستگاه های ذی نقش که درصدد توسعه گردشگری رویداد هستند کمک می کند درک بهتری از عواملی مؤثر بر پیشبرد اهداف گردشگری رویداد داشته باشند. همچنین به سازمان های ذی نقش کمک می کند قبل از شروع پیاده سازی و اختصاص منابع مالی و اتخاذ سیاست های مشخص با مخاطرات احتمالی و عواملی که در توسعه گردشگری رویداد دارند، آشنا باشند تا از جامعه گردشگری و میراث فرهنگی از مزایای نهایی آن بهره مند شوند. 

استان هرمزگان یکی از سه استان جنوبی کشور و در مجاورت خلیج فارس است و اهمیت ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک برای کشور ایران دارد. شهر تالابی بندر خمیر، یکی از شهرهای این استان است که سه عنوان ملی و بین المللی حفاظتی را به دلیل واقع شدن در تالاب بزرگ خورخوران به خود اختصاص داده. این شهر همچنین به دلیل فعالیت های گسترده در آموزش جامعه محلی برای حفاظت از میراث طبیعی به عنوان شهر یادگیرنده یونسکو به ثبت رسیده است. از آنجا که سیاست گذاری کلان کشور، توسعه سواحل جنوبی و سوق دادن جمعیت، صنعت و کشاورزی به سمت این سواحل است، ضروری است راهبردهایی در پارادایم بهره مندی خردمندانه برای پیشرفت این نواحی حفاظت شده، تدوین شود. مطالعات نشان می دهد ایده نوین گردشگری کشاورزی، بهترین نوع گردشگری برای حفاظت از محیط زیست است، بنابراین پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که راهبردهای توسعه بندر خمیر با محوریت اگریتوریسم چیست. هدف از این پژوهش تحلیل راهبردی برای توسعه اگریتوریسم در بندر خمیر با توجه به ظرفیت های فعلی و انتظارات آینده از این شهر تالابی است. این مطالعه، پژوهشی کیفی و با پارادایم طبیعت گرایانه و از نوع مطالعات قوم نگاری است. تحلیل داده ها با روش راهبردی SOAR انجام می شود که ابزاری مؤثر و تعاملی برای تفکر و برنامه ریزی استراتژیک است و با شناسایی قوت ها، فرصت ها، آرزوها و نتایج، سیاست گذاران را برای نگاشت برنامه های عملیاتی راهنمایی می کند. نتایج نشان می دهد عجایب و جاذبه های منحصربه فرد بندر خمیر که در راستای فعالیت های شناخته شده گردشگری کشاورزی هستند نقاط قوت این شهر تالابی به شمار می آیند. توجه های ملی و بین المللی به این شهر گرچه شاید در بدو امر به دلیل تأکیدات حفاظتی نوعی تهدید به نظر برسد ولی با مطالعه بیشتر و شناخت فهرست فعالیت هایی که در زون های مختلف قابل انجام است، نوعی فرصت هوشمند برای توسعه پایدار این بندر تلقی می گردد. استراتژی تهاجمی قابل تجویز برای این شهر تالابی که از ضرب قوت ها در فرصت ها حاصل می شود عبارتست از «توسعه اگریتوریسم دریایی» و «توسعه ورزش های آبی آرام». این راهبرد برند «شهر یادگیرنده» را در سطح ملی و بین المللی برای این شهر ارتقا می دهد زیرا «اگریتوریسم دریایی» یادگیری گردشگران را هم علاوه بر یادگیری ساکنین و جامعه محلی در پی دارد. این آرمان با دو شاخص قابل سنجش (نتایج) یعنی جذب گردشگران تا حد ظرفیت برد و میزان رویدادهای اگریتوریسم دریایی بین المللی، مورد ارزیابی خواهد بود

امروزه مفهوم گردشگری فرهنگی با تأکید بر عامل فرهنگ توانسته است دستیابی به توسعه را میسر سازد. مهمترین پیش شرط تأکید بر فرهنگ و صنایع منتج از آن، وجود پیشینه ای متقن است که تهران به عنوان پایتخت تمدن ایران از این موهبت برخوردار است و می تواند با تأکید بر آن، صنعت گردشگری فرهنگی را به منظور توسعه شهری شکوفا نماید. این درحالی است که در طرح های توسعه شهری، مفهوم گردشگری فرهنگی مغفول واقع شده است. لذا این سؤال مطرح می شود که شاخص های گردشگری فرهنگی به منظور توسعه شهر تهران کدام است؟ و درجه بندی میزان توسعه یافتگی مناطق 22گانه شهر تهران مبتنی بر چارچوب گردشگری فرهنگی به چه صورت است؟ این تحقیق با ماهیت توصیفی-تحلیلی و رویکرد آمیخته، بر آن است تا ضمن تبیین چارچوب گردشگری فرهنگی مؤثر بر توسعه شهرهای ایران، وضعیت توسعه مناطق22گانه شهر تهران را درجه بندی نموده و با ترسیم نقشه راه، پیوست گردشگری فرهنگی را به طرح های توسعه شهری به منظور بهره گیری از گنجینه های نهفته فرهنگی شهر تهران، الحاق نماید. در این راستا از روش مطالعه اسنادی و میدانی به عنوان روش های گردآوری داده؛ و تحلیل محتوا، وزن دهی نوسانی، تاکسونومی-عددی و تحلیل خوشه ای به عنوان روش های تحلیلی بهره گرفته شده است. نتایج بیان می کند که منطقه 12شهر تهران با بیشترین اماکن ثبت شده، بسترهای تاریخی، بازارچه عودلاجان و بازار تهران، توانسته است نسبت به سایر مناطق شهر تهران در اولویت بالاتری قرار گیرد. مناطق 6 و1شهر تهران نیز از نظر شاخص های هتل ها و نمایشگاه های نقاشی، عکاسی و مجسمه سازی نسبت به سایر مناطق برتری یافته اند که سبب شده به ترتیب در سطح برتر-درجه 2 و برتر-درجه 3 قرار گیرند.

گردشگری سلامت یکی از شاخه های گردشگری در جهان است که با سرعت در حال رشد است. گردشگری سلامت نه تنها منجر به تقویت بخش علمی، سیاسی، اجتماعی و منطقه ای می شود، بلکه دارای مزایای اقتصادی و بازاریابی بسیاری نیز هست. از این رو، به منظور افزایش رونق اقتصادی کشور و افزایش صنعت گردشگری سلامت در ایران و دستیابی به جایگاه مناسب در بین کشورهای منطقه، شناخت بازاریابی توسعه گردشگری سلامت ضرورت دارد. پژوهش حاضر به بررسی مدل بازاریابی گردشگری سلامت در شهر تهران می پردازد. روش تحقیق از حیث هدف کاربردی و از لحاظ رویکرد، اکتشافی-تبیینی و روش انجام پژوهش نیز به صورت کیفی است. جامعه آماری پژوهش مشتمل بر خبرگان و کارشناسان صنعت گردشگری و سلامت بوده که به روش گلوله برفی هدفمند تعداد 12 نفر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شد. در این پژوهش جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات مربوط به مصاحبه نیمه ساختار یافته، از شیوه تحلیل محتوا براساس کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی، طبق نظریه داده بنیاد استفاده شد. نتایج نشان داد که از تعیین ابعاد، مؤلفه ها و مفاهیم، به جهت بررسی فرایند بازاریابی توسعه گردشگری سلامت در شهر تهران و نیز روابط میان مؤلفه ها و ابعاد شناسایی شده از چارچوبی که تئوری داده بنیاد برای مدل سازی تجویز می کند استفاده شد. چارچوب ارائه شده به صورت یک مدل مفهومی پیشنهادی بوده و شامل 22 مؤلفه و 7 بُعد می باشد. با توجه به ضرورت عناصر آمیخته بازاریابی علی الخصوص خدمات پزشکی (محصول)، هزینه درمان (قیمت)، عوامل طبیعی و فرایندهای پیشگیرانه، باید پیشنهادهای گردشگری سلامت را برای گروه های گوناگون مصرف کننده متنوع کرد.

گردشگری رویداد یکی از گونه های شناخته شده و نوین گردشگری در دنیاست که در ایران با وجود پتانسیل های بی نظیر فرهنگی و بومی، چندان مورد توجه قرار نگرفته است. آسیب شناسی گردشگری رویداد در ایران، هدف اصلی تحقیق بوده است. به منظور دستیابی به اهداف تحقیق، از راهبرد کیفی با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. داده های کیفی بر پایه مطالعه منابع مکتوب پیرامون گردشگری رویداد در ایران جمع آوری شده است. بر اساس یافته های پژوهش، بازیگران و دستگاه های دخیل در برگزاری گردشگری رویداد در کشور، رویکردهای موجود دستگاه های دخیل و آسیب شناسی گردشگری رویداد در کشور مشخص شدند که در نهایت نیز پیشنهاداتی در راستای این ضعف ها ارائه شد. با توجه به فرصت های پیش روی حوزه تقنین لازم است تا ظرفیت های ممکن برای در دستور کار قرار گرفتن گردشگری رویداد به عنوان یکی از بخش های حائز اهمیت گردشگری فراهم شود. چنین ظرفیت هایی از لحاظ قانونی این امکان را داراست که ذیل وظایف و اهداف شورای عالی میراث فرهنگی تعریف شده و با مصوبات مربوط به این شورا و همچنین تدوین تقویمی در این خصوص ظرفیت های موجود را برجسته کند. همچنین برای توسعه فعالیت ها و بهره برداری از ظرفیت های محلی، قابلیت های شورای فرهنگ عمومی استان ها به این شورا کمک رسانی خواهند کرد.