گردشگری فرهنگ

کنار ورودی در، دو سکو وجود دارد. جایی برای استراحت چند دقیقه ای رهگذران. یا برای حضور اهالی خانه در ساعت هایی از روز. برای بودن در محیط زندگی اجتماعی یا مطلع شدن از اخبار محله. هشتی اولین فضای داخلی خانه است. حریمی بین بیرون و اندرون. زاویه درب و راهرو به گونه ای است که درون خانه را از دید غریبه پنهان می سازد. حیاط خانه اولین فضایی است که بعد از هشتی، دیده می شود. به فراخور وضع مالی صاحب خانه، حیاط کوچک و بزرگ است، ولی ساختار آن همواره یکی است. حوض کم عمق آب، مربع یا مستطیل، در وسط حیاط و چند باغچه کوچک و بزرگ در اطراف آن. تختی که بر روی حوض خودنمایی می کند. دیوار حیاط بلند است. سه تا پنج متر و شاید بیشتر. خانه در امان است از باد و خاک و سرما و گرما و صدا و نگاه بیرون. دورتا دور حیاط، اتاق است. مقیاس ها متفاوت. با کاربری متنوع. اتاق رو به آفتاب برای زمستان است و تالار یا اتاق پشت به آفتاب برای تابستان. اتاق نشیمن و مهمانی. یکی بادگیر دارد و شاید حوضی کوچک زیر بادگیر. صند وق خانه هایی در گوشه های خانه که کاربری شان بحثی مجزا دارد. آشپزخانه عموماً در فضایی پایین تر از سطح زمین است. با انباری مواد غذایی و هواکش هایی که بوی غذا را به بیرون از خانه هدایت می کنند.فضای زیر زمین هم هویت دارد. برای تابستان یا انبار مواد و البسه و وسایل. و گاهاً مسیر قناتی که خنکای خاصی را هدیه می دهد به اهالی خانه. پایاب قنات هم محل تأمین آب حیاط و خانه است و هم محل نشستن و آرمیدن. ساختار فیزیکی خانه سنتی که در دل کویر بنا نهاده شده، و ترکیب و جانمایی عناصر مختلف آن به گونه ای است که بیش از هر چیز آرامش را هدیه می دهد به ساکنانش. دیوارهای بلند و پهن، مناظر بی نظیر آب و گیاه و فضاهای خلوت و دنج گویا عامدانه به گونه ای طراحی شده اند که منشا آسایش باشند. هم خانه محیطی آرام است و هم اجزایش آرامش دارند.به بیان دیگر، اساساً فضا در خدمت آرامش اهالی خانه است و برای همین طراحی شده است که خانه محلی باشد برای دور کردن خستگی و دست یابی به آرامشی بی نظیر. فضا ایجاب می کند اهالی آرام تر حرف بزنند و حرکت بین اجزا کمتر باشد. اهالی کویر همواره دور از هیاهو بوده اند. این هم دلیلی برای این مدعاست. حتی به نظر می زسد زمان هم آرام تر حرکت می کند تا به حفظ آرامش کمک کند.جالب توجه است در خانه هایی که بازسازی شده اند نیز همین حس در بازدیدکننده تداعی می شود. سکوت کم نظیر، بوی خشت و آب و گیاه، بازی رنگ دیوار و در و طبیعت، حس و حال متفاوتی را هدیه می دهند به گردشگری که در شلوغی شهر به خانه ای رسیده است که آرامش، بخشی از هویت آن است. و این امر باعث شده است هتل ها و مهمان سراهایی که توانسته اند این عنصر را در بازسازی حفظ کنند، مورد اقبال گردشگران قرار گیرند. نگاه منظرین ایجاب می کند، این هویت مورد توجه بیشتری قرار گیرد و از زوایای مختلف بررسی شود. مشخص شود ترکیب چه عناصری باعث این تصویر پرمعنا شده اند و چگونه این هویت بر سایر کارکردهای خانه به معنای خانه تأثیر گذاشته است. هویتی معنایی که بعد از سال ها، حتی در بازسازی فیزیکی نه تنها از بین نرفته است، بلکه در تضاد شلوغی جامعه کنونی، و ریتم تند زندگی، بیشتر جلب توجه می کند.

 خیابان از عناصر اولیه تشکیل دهنده شهر است که به دلیل تکرار شئون عملکردی آن در طول تاریخ، عنصری کلیدی در پدیدآمدن سازمان فضایی شهر، و به تبع آن، منظر شهری محسوب می شود. طی دوره های تاریخی نقش عملکردی خیابان با سایر نقش های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آن ادغام شده و همین امر، سبب پیچیدگی ابعاد وجودی آن می شود؛ لذا این نقش همواره در طیفی بین کارکرد (دسترسی و عبور) و تجربه مخاطب از فضای شهری سیر می کند. این مقاله با تحلیل نمونه های تاریخی در شهرهای ایران از دوره باستان تا اواخر صفوی، درصدد قرائت منظر خیابان و تبیین نقش آن در شکل گیری معنای شهر است. این پژوهش در تلاش برای پاسخگویی به این سؤال است که اثرگذاری خیابان به مثابه مؤلفه ای چندبعدی، در شکل گیری وجوه مادی و معنایی شهرهای ایران قبل و بعد از اسلام چگونه بوده است؟ فرضیه این پژوهش این است که منظر خیابان در شهرهای ایران همواره آیینی بوده و نقش آن، تبدیل منظر شهر از امر قدسی به امری اجتماعی در سیر تحول تاریخ شهرهای ایران قبل و بعد از ظهور اسلام است. 

کوچه در بافت تاریخی شهر ایرانی- اسلامی تنها معبر و گذری برای حرکت و جابه جایی بین محلات در شهر نیست بلکه اندامی است که در کنار فراهم آوردن امکان حرکت، فضایی برای مکث، تعامل، گفتگو و مواجهه انسانی است و قادر است به دلیل حضور انسان و قابلیت ادارک او، دارای معانی مختلفی نیز باشد. با درنظرگرفتن کوچه به عنوان یک منظر، این پژوهش بر آن است با بسط ادبیات مرتبط با مفهوم کوچه، عناصر تشکیل دهنده کلیت منظر کوچه را در بافت تاریخی شهر یزد به عنوان هدف اصلی خود بازشناسی کند. سؤال اصلی این پژوهش عبارت است از عناصر و مؤلفه های پدیدآورنده کلیت کوچه در بافت تاریخی یزد، در کنار نمود کالبدی و فیزیکی خود، چه ابعاد معنایی و ذهنی را نیز شامل می شوند؟ روش انجام این پژوهش متشکل از دو بخش است. در بخش نخست تلاش شده است که عناصر منظرین کوچه از طریق بازدید میدانی و با استفاده از تکنیک های مشاهده و روش های جمع آوری داده از قبیل عکاسی، کروکی و فیلمبرداری بازشناسایی شوند. در بخش دوم نیز، این عناصر به صورت جداگانه با هدف شناخت ابعاد عینی-ذهنی آن ها به وسیله روش کتابخانه ای و استفاده از منابع نوشتاری مانند کتب و مقالات مطالعه شدند. یافته های این پژوهش نشان داد، منظر کوچه در بافت تاریخی یزد متشکل از معبر، دربند، ساباط، جداره، پیرنشین و درخت و گیاه است که این عناصر در کنار نمود کالبدی، دارای کارکردهای مخصوص و بار معنایی ویژه ای نیز در بافت تاریخی شهر یزد هستند. 

شرایط خاص اجتماعی، اقتصادی یا سیاسی یک جامعه می تواند باعث پیدایش نوع خاصی از گردشگری شود یا رفتارها و احساسات خاصی را میان گردشگران ایجاد کند. سفر به ترکیه به عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری ایرانیان، احساسات ملی گرایانه بسیاری از گردشگران ایرانی را برمی انگیزاند. به نظر می رسد این وضعیت نتیجه شرایط کنونی جامعه ایران و همچنین مقایسه ای است که گردشگران ایرانی بین کشور مبدأ  (ایران) و کشور مقصد (ترکیه) انجام می دهند. نظریه ملی گرایی از راه دور بندیکت اندرسون می تواند این پدیده را میان گردشگران ایرانی در ترکیه، بهتر از نظریات دیگر توضیح دهد. این پژوهش به دنبال آن است تا احساسات ملی گرایانه گردشگران ایرانی در ترکیه را نشان دهد و دلایل برانگیخته شدن این احساسات و همچنین شیوه ابراز آن را شرح دهد و به روش مردم نگاری انجام شده است. مهم ترین روش گردآوری داده ها، مصاحبه عمیق با گردشگران ایرانی در سه شهر استانبول، آنتالیا و قونیه در سال 2019- ۱۳۹۸ میلادی بود. علاوه بر مصاحبه، از مشاهده مشارکتی و مطالعات اسنادی نیز استفاده شد. نگارنده به جز سفرها و اقامت های طولانی قبلی در این سه شهر، در هر یک از این شهرها به طور متوسط دو هفته اقامت داشت. مطابق با یافته های این پژوهش، احساسات ملی گرایانه ایرانیان در پنج دسته/جمله نشان است: 1- جاذبه های ایران بهتر از این جاست، 2- این جاذبه ها ایرانی هستند نه ترکی، 3- چرا وضعیت ما مثل ترکیه نیست؟ 4- چرا باید پول مان را در ترکیه خرج کنیم؟ و 5- ما و ترک ها به هم نزدیک هستیم.

 تحقیقات اخیر در حوزه اثرات کلی گردشگری، توجه زیادی به صنعت رویدادها نداشته اند. بنابراین هدف اصلی این مطالعه ارائه راهکاری برای جذب بیشتر گردشگران به شهر زنجان و افزایش علاقه آنان به بازدید از آن و ارتقای رتبه آن در جذب گردشگر است.این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و از نوع تحقیقات توصیفی- علّی است، همچنین این تحقیق به شیوه پیمایشی انجام می شود. جامعه آماری آن گردشگران بازدیدکننده از جشنواره آش و نمایشگاه های کاسپین شهر زنجان در بازه زمانی 19 الی 22 مهر ماه سال 1401 و نمونه آماری 384 نفر است که با استفاده از فرمول کوکران به روش تصادفی انتخاب شده اند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه استاندارد بومی شده سو و همکاران2016 است. روایی پرسشنامه ها با استفاده از روایی صوری و تحلیل عاملی و پایایی آن با  ضریب آلفای کرونباخ کل (841/0) تأیید شده است. در تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. برای تحلیل های توصیفی از نرم افزار spss  نسخه 24 و تحلیل های استنباطی و آزمون فرضیه های پژوهش از نرم افزار لیزرل استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که ارزش ادراک شده رویداد اثر مثبتی بر ارزش ادراک شده سفر و همچنین ارزش درک شده سفر اثر مثبتی بر وفاداری به مقصد گردشگری را دارد. 

 با وجود ارزش های میراث فرهنگی و نقشی که در تبادلات فرهنگی جامعه میزبان در زمینه گردشگری ایفا می کند، به دلیل ابعاد و سطوح پیچیده تر معماری در قیاس با سایر اشکال و محصولات گردشگری میراث، گردشگران کمتری توانایی دریافت ارزش های فرهنگی آن و به عبارتی ادراک زیباشناختی آن را دارا هستند. براساس دیدگاه بوردیو، سرمایه فرهنگی به عنوان یکی از تمایلات زیبایی شناختی به استعداد و توانایی درک و ارزش گذاری افراد بر آثار هنری اشاره دارد. این پژوهش به اثبات نظریه بوردیو در زمینه گردشگری میراث (گردشگری معماری) به عنوان بخشی از گردشگری فرهنگی که تبادلات فرهنگی جامعه میزبان را هدف قرار می دهد، می پردازد و چگونگی تأثیر ابعاد سرمایه فرهنگی بر سطوح ادراک زیباشناسانه آثار میراث (معماری) را بررسی می کند. رویکرد پژوهش کمّی و در قالب شیوه همبستگی است که با توجه به ماهیت آن، تلفیقی از راهبردهای کمّی و کیفی استفاده شد. در بخش نظری پژوهش، از شیوه تحلیل محتوای کیفی بهره گرفته شد؛ به طوری که ابعاد سرمایه فرهنگی و سطوح ادراک زیباشناختی در معماری براساس دیدگاه بوردیو و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای شناسایی شد. در بخش میدانی پژوهش، برای دست یافتن به رابطه سرمایه فرهنگی و ادارکات زیباشناختی از آثار میراث (معماری)، براساس شاخص های بخش نظری، به گردآوری پرسش نامه پرداخته شد. تحلیل داده های به دست آمده از پرسش نامه ها، با شیوه تحلیل معادلات ساختاری (PLS) انجام شد. جامعه آماری پرسش نامه ها، گردشگران مسجد کبود تبریز و حجم نمونه 140 است. جهت اطمینان از کفایت نمونه گیری، آزمون KMO و بارتلت استفاده شد. شاخص نیکویی برازش برای ارزیابی مدل اندازه گیری شامل بارهای عاملی، روایی و پایایی متغیرها و همچنین برای ارزیابی مدل ساختاری شامل ضریب مسیر، اندازه اثر و میانگین و انحراف معیار به کار گرفته شد. یافته های پژوهش نشان دهنده تأثیر مثبت (مستقیم) و نسبتا قوی سرمایه فرهنگی بر ادراک زیباشناختی است. تأثیر مثبت و معنادار سرمایه فرهنگی بر زیبایی شناسی اجتماعی (سطوح بالاتر) و تأثیر منفی و معنادار سرمایه فرهنگی بر زیبایی شناسی فرمی (سطوح پایین تر)، تأییدی بر سلسله مراتبی بودن سطوح ادراک زیبایی شناسی است. در نهایت متغیر سرمایه فرهنگی تجسم یافته و نهادینه شده، تأثیر مثبت و غیرمعناداری بر ادراک زیباشناختی و سرمایه فرهنگی عینیت یافته تأثیر منفی و معناداری بر ادراک زیباشناختی دارد.