زبان پژوهی

پژوهشگرانِ روان شناسی شناختی معتقدند باورهای دانشجویان در مورد عوامل موفقیت و شکست، به طور گسترده بر پیشرفت تحصیلی آن ها تأثیرگذار است. پژوهش حاضر، با بهره گیری از نگرشی کیفی، به بررسی و مقایسه عواملی  پرداخته است که فرآگیران زبان انگلیسی به عنوان زبانی خارجی، موفقیت و شکست تحصیلی خود را به آن ها نسبت می دهند. همچنین، مقاله حاضر ارتباط این عوامل را با پیشرفت تحصیلی زبان آموزان مورد بررسی قرار داده است تا به پرسش پژوهش پاسخ دهد؛ اینکه چه ارتباطی میان عواملی که زبان آموزان ایرانی موفقیت ها و شکست های تحصیلی خود را به آن ها نسبت می دهند و پیشرفت تحصیلی آن ها وجود دارد؟ از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با 40 دانشجوی سال سوم و چهارم دوره کارشناسی رشته زبان و ادبیات انگلیسی، عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی مورد بررسی قرار گرفتند. با بهره گیری از روش مقایسه پیوسته و الگوی رمز گذاری نظریه داده محور، عوامل انتسابی دانشجویان در دو مجموعه اصلی عوامل درون فردی و عوامل برون فردی دسته بندی شدند. در این راستا، پنج عامل شامل توانایی، تلاش، میزانِ علاقه به درس ها، انتخاب آگاهانه و اشتیاق به یادگیری، به عنوان زیرمجموعه شاخص اصلی عوامل درون فردی و هفت عامل شامل سختی آزمون، شانس، مدت زمان مطالعه، کیفیت تدریس، شرایط فردی و خانوادگی، اجبار خانواده و ماهیت درس ها، به عنوان زیرمجموعه شاخص اصلی عوامل برون فردی به دست آمدند. یافته ها نشان داد که شرکت کنندگان موفق پژوهش، موفقیت تحصیلی خود را به عوامل درون فردی نسبت می دهند؛ در حالی که شرکت کنندگان ناموفق، شکست تحصیلی خود را با عوامل برون فردی مرتبط می دانستند. یافته های پژوهش حاضر، کاربردهای آموزشی بسیاری برای استادها و دانشجویان به همراه دارد.

از آن جاکه در سال های اخیر، سرقت علمی-ادبی در نگارش متون علمی به زبان خارجی مورد بازخوردِ گسترده جهانی قرارگرفته است، طراحی ابزاری بومی شده و معتبر برای ارزش یابی نظری و التزام عملی جامعه دانشگاهی ایران اجتناب ناپذیر به نظر می رسید. در پژوهش حاضر، با تکیه بر یافته های به دست آمده از بررسی جامع پیشینه پژوهش و مصاحبه بدون ساختار با 24 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته های زبان انگلیسی، چهارچوب اولیه در تهیه پرسشنامه بومی شده سرقت علمی-ادبی تدوین شد. پس از اجرای پیش آزمون،ویرایش چندباره پرسش ها، تحلیل عاملی، و مدل سازی معادلات ساختاری، پرسشنامه اجتماعی-فرهنگی سرقت علمی-ادبی با 36 پرسش در حوزه های آگاهی، دیدگاه، ادراک و باورهای اجتماعی-فرهنگی به عنوان مؤلفه های بنیادی در ارتقا حساسیت جامعه دانشگاهی ایران نسبت به سرقت علمی-ادبی طراحی گردید. نسخه نهایی پرسشنامه بین 288 دانشجو و دانش آموخته، در تمام گرایش های کارشناسی ارشد انگلیسی، از 6 دانشگاه دولتی (78 نفر) و آزاد اسلامی (210 نفر) توزیع و مورد تحلیل قرارگرفت. پاسخ ها نشان دهنده آگاهی بالا، ادراک دقیق از قوانین سرقت علمی-ادبی، دیدگاه خنثی و تا اندازه ای غیرمسئولانه، و باورهای اجتماعی-فرهنگی غیر علمی شرکت کنندگان بود که منجر به گرایش ناخواسته آن ها به انجام سرقت علمی-ادبی می گردید. افزون بر این، تحلیل فراوانی در رخدادهای سرقت علمی-ادبی، با بهره گیری از نرم افزار «iThenticate»، در 18 پایان نامه منتخب کارشناسی ارشد به زبان انگلیسی از دانشگاه های مورد نظر انجام گرفت که یافته های آن نمایانگر رشد فزاینده سرقت علمی-ادبی در نوشتار علمی جامعه دانشگاهی ایران در دوره زمانی 1396-1392 بود. این پژوهشگران با برشمردن حقایق موجود در این حوزه، بر سیاست گزاری موثر در بستر دانشگاه ها تأکید نمودند.    

توجه به علوم جدیدی همچون زبان شناسی شناختی در تحلیل و تفسیر قرآن کریم، چراغی است که ما را به معانی ماورای واژه های آیه های الهی رهنمون می سازد. در واقع، ساختار قرآن به گونه ای است که ما را به بهره گیری از این علوم در تحلیل معانی آن سوق می دهد. در این راستا، عنصر حرکت نقش بسزایی در عینیت بخشیدن به مفاهیم انتزاعی و همچنین ارائه تصویری عینی و پویا از وقایع حسی قرآن دارد. بنابراین، پژوهش حاضر کوشیده تا با روشی توصیفی تحلیلی، عنصر حرکت در سوره کهف را بر پایه نظریه تالمی مورد بررسی قرار دهد. بر این اساس، تحلیل طرحواره های حرکتی به کار رفته در این سوره نگارندگان را به این دستاورد ها رهنمون می کند که عنصرهای حرکتی سوره کهف فعل محور هستند. با وجود این ویژگی، در مواقعی عنصر جهت با اهدافی ویژه به شکل قمر در کلام نمایانده می شود. همچنین گرایش طرحواره های حرکتی این سوره به حضور پیکر در روساخت نمایان گردید. با توجه به تناسب و هماهنگی اجزای حرکتی و مؤلفه های آن با مضمون داستان های اشاره شده در سوره کهف، شاهد حضور پررنگ حرکت ایستا و پیکرهای انتزاعی در داستان اصحاب کهف و مفاهیم حسی وحرکات انتقالی در داستان حضرت موسی هستیم. ساختار طرحواره های حرکتی به کاررفته به گونه ای است که فقط به بیان موقعیت متناظر بسنده نکرده، بلکه با تصویر سازی ویژه ای آن را نشان می دهد.

محصول نهایی پردازشِ زبان به هنگامِ خواندن، درک متن نوشتاری است که نیازمند تعامل هم زمان راهبردهای شناختی و فراشناختی است. استنباط، یکی از راهبردهای شناختی است که می توان آن را در قالب توانایی بهره گیری از دو یا چند بخش از اطلاعات متن برای درک اطلاعاتی که به صورت ضمنی بیان شده تعریف کرد. هدف این پژوهش، بررسی تفاوت میان دانشجویان کارشناسی ارشد فارسی زبان با درک متن نوشتاری ضعیف و قوی از جنبه کاربرد راهبرد استنباط بود. این مطالعه، پژوهشی شبه آزمایشی بود. نمونه آماری شامل 100 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه گیلان بود که به روش نمونه گیریِ در دسترس انتخاب شدند. نخست، همه آزمودنی ها در آزمون تعیین سطح درک متن نوشتاری که روایی و پایایی آن در پژوهش های قبلی تأیید شده بود، شرکت کردند تا دو گروه ضعیف و قوی در این زمینه مشخص شوند. در مرحله پسین، آزمون استنباط محقق ساخته در میان آن ها توزیع شد. پس از اجرای این آزمون، داده ها با بهره گیری از آزمون تحلیل واریانس چندمتغیره و آزمون تی مستقل بررسی شدند. یافته ها، نشان داد میان دانشجویان کارشناسی ارشد فارسی زبان با درک متن نوشتاری ضعیف و قوی از جنبه راهبرد استنباط تفاوت معناداری وجود دارد. به گونه ای که دانشجویان قوی از راهبردهای استنباطی بیشتری بهره می گرفتند. یافته های این پژوهش از جنبه نظری، به عنوان یکی از نخستین پژوهش ها در زمینه کاربرد راهبرد استنباط در درک متن نوشتاری بزرگسالان باسواد فارسی زبان می تواند شکاف اطلاعاتی موجود در پیشینه پژوهش های مربوط در ایران را تا اندازه ای پُر کند.  

قالبِ مفهومی، طرحی از تجربه است که در حافظه بلندمدت جای دارد. بر این اساس، ما قادر به درک معنای واژه ها و ساختارها نخواهیم بود، مگر آنکه از پیش، قالب های مربوطه را در ذهن داشته باشیم. از سوی دیگر، هر قالب مفهومی دارای واژه ها و ساختارهای ویژه ای است که توجه به آن می تواند میزان دقت و تأثیرگذاری در انتقال مفاهیم میان دو فرهنگ را افزایش دهد. هدف پژوهشِ حاضر، بررسی و دسته بندی عناصر فرهنگی موجود در پویانمایی شاهزاده دل ربا بر مبنای مدل لوپز (Lopez, 2002) و مقایسه آن با عناصر متناظر در دوبله فارسی این اثر است تا راهکارهای ترجمه مورد استفاده مترجم شناسایی شده و در نتیجه میزان گرایش وی به بومی سازی و بیگانه سازی در انتقال عناصر فرهنگی میان دو زبان مشخص شود. بنابراین، پس از ارائه تعاریف و دسته بندی مربوطه، قالب های موجود در پویانمایی تعیین و در زیرگروه های تصویری، موقعیتی، متنی، اجتماعی، نهادی و نوعی قرار گرفته است. یافته ها در این بخش، نشان می دهد قالب های اجتماعی و تصویری به ترتیب از بیشترین و کمترین میزان کاربرد در نسخه اصلی پویانمایی برخوردار بوده اند. در مرحله پسین و برای تشخیص راهکار های ترجمه، عناصر فرهنگی مربوط به هر یک از قالب ها با معادلشان در دوبله فارسی مقایسه شده اند. بر این اساس، راهکارهای ترجمه مورد استفاده مترجم در دوبله فارسی پویانمایی شامل نویسه گردانی، گرته برداری، افزایش، توصیف، حذف و معادل فرهنگی بوده و به ترتیب بیشترین و کمترین راهکارهای ترجمه به معادل فرهنگی و افزایش تعلق داشته اند. همچنین رویکرد اصلی مترجم در انتقال عناصر فرهنگی بومی سازی بوده است.

ساخت های همسانی از جنبه صوری و معنایی، وجوه اشتراک فراوانی با ساخت های تشابهی دارند و همین امر سبب شده تا ساخت های موردِ اشاره به صورت جداگانه و مطلوبی مورد بررسی جدی قرار نگیرند. هسپلمت و همکاران (Haspelmath et al., 2017) ضمن بررسی رده شناختی، شش نوع الگوی پایه جداگانه از ساخت های همسانی را بر می شمرده و بر اساس الگوهای موردِ اشاره سه تعمیم بینازبانی ارائه می دهند. در پژوهش حاضر، بر اساس تجزیه و تحلیل پیکره ای متشکل از داده های گفتاری ده گویشور آذری زبان و همچنین شم زبانی یکی از نگارندگان به این نتیجه رسیدیم که در زبان ترکی پنج الگوی پایه از ساخت های همسانی وجود دارد اما الگوی نوع دوم در زبان موردِ اشاره موجود نیست. داده های زبان ترکی تأیید کننده وجود هر سه تعمیم مطرح شده به وسیله هسپلمت و همکاران (همان) است.  

پروتکل میپفو، روشی استاندارد، نظام مند و صریح است که برای شناسایی استعاره های سطح زبان طراحی شده است. به سبب انعطاف پذیری و ساده بودن کاربرد آن، افزون بر زبان انگلیسی، زبان های دیگر نیز با اعمال تغییراتی، آن را در پژوهش های خود به کار برده اند. هدف اصلی این مقاله، بررسی کارایی این پروتکل برای شناسائی استعاره های زبانی فارسی و ارائه الگویی برای برچسب دهی واژگان مرتبط با استعاره در پیکره های زبان فارسی است. هدف دیگر، تحلیل آماری و مفهومی استعاره های زبانی است که در نتیجه اعمال پروتکل میپفو بر داده های پژوهش (دو مجموعه داده از کلاس های درس زبان فارسی اول ابتدائی (5886 واژه) و دوم ابتدایی (4630 واژه) به دست آمده است. در اعمال پروتکل میپفو بر داده های زبان فارسی با توجه به تفاوت های زبان فارسی با زبان انگلیسی چالش هایی در پیوند با چگونگی توکن بندی عناصر مانند فعل های مرکب، فعل های پیشوندی، واژه های مرکب، اسم های خاص، عبارت های چندواژه ای و واژه بست های فارسی وجود داشت. بر مبنای تحلیل آماری داده های برچسب دهی شده، میزان کاربرد استعاره در کل داده های گفتمان آموزشی حدود 1.2% است و بیشتر این استعاره ها، بر مبنای دسته بندی که در میپفو از انواع استعاره ها ارائه شده، استعاره غیر مستقیم هستند. فراوانی کاربرد استعاره ها در گفتمان کلاس زبان فارسی پایه دوم، بیشتر از فراوانی کاربرد آن ها در گفتمان کلاس زبان فارسی پایه اول است. واژه هایی که بر مبنای پروتکل میپفو برچسب استعاره دریافت کرده بودند، بر مبنای نظریه استعاره مفهومی تحلیل شدند و چهار استعاره مفهومی کلی استخراج شد: [حروف الفبا اشکال هندسی/اجسام هستند]، [کودک موجود غیر انسانی است]، [کتاب/جمله/واژه ظرف است]، [تصویر انسان است].

یکی از کشمکش های درونی نویسندگان دور از وطنکه در کنش های متنی و زبانی آن ها نیز بازنمایی می شود، تجربه «خودآگاهی مضاعف» آنان است. این کشمکش درونی با دیالکتیک بیرونی آن ها در میل به هویت یابی با سرزمین مادری و یا سرزمین میزبان برابری دارد و به هویت زبانی آنان صورت و محتوا می بخشد. به بیان دیگر، آنان گاهی خود را با سرزمین مادری و گاهی با سرزمین میزبان و گاهی نیز با هر دو هویت یابی می کنند. نگارندگان در مقاله حاضر با تکیه بر نظریه ترجمه فرهنگی  و متن های پالیمسستی نشان دادند که نویسندگان دور از وطن چگونه متن های  هیبریدی و لهجه دار تولید می کنند. همچنین، نگارندگان، این متن ها را به دلیل اینکه دولایه هستند، متون پالیمسستی نامیده و استدلال کردند که چندلایگی و هیبریدی بودن این متن ها بر خودآگاهی مضاعف نویسندگان دور از وطن دلالت دارد. بر این اساس، دو متن انگلیسی «دید و بازدید» (Bahrampour, 2000) نوشته تارا بهرام پور و «بامزه در فارسی» نوشته فیروزه جزایری دوما (Dumas, 2004) را که به ادبیات دور از وطن تعلق دارند و به سیاست هویتی سوژه های مهاجر پرداخته اند به عنوان پیکره پژوهش برگزیده شد. همچنین، نگارندگان برآن بودند تا نشان دهند که نویسندگان دور از وطن برای بازنمایی خودآگاهی مضاعف خود از چه سازوکارهای زبانی و فرهنگی بهره می برند. به این منظور، هر جا که مصادیقی از ترجمه فرهنگی و مکانیسم های هیبریدساز مانند رمزآمیزی و رمزگردانی یافت شد، جزء داده های پژوهش در نظر گرفته شدند. یافته های این بررسی نشان داد که رمزآمیزی، رمزگردانی، حرف نویسی، وام گیری فرهنگی و ترجمه فرهنگی از جمله کنش های زبانی هستند که به متن های نویسندگان دور از وطن خصلت پالیمسستی می بخشند و سیاست هویتی آن ها را بازنمایی می کنند.  

وظیفه اصلی زبان، برقراری ارتباط با دیگران است و توجه به این کارکرد زبانی، در کودکان مدرسه ای بسیار اهمیت دارد. در محیط مدرسه ها، از دانش آموزان انتظار می رود که بتوانند نگرش ها، احساسات و عقایدخود را بیان کنند تا مفهوم «دیگری» را در نوشتن خود پرورش دهند. پژوهش حاضر به بررسی منابع تعاملی ای که زبان آموزان مبتدی انگلیسی به عنوان زبان خارجه در جریان نگارش نامه به یک دوست به زبان های فارسی (زبان اول) و انگلیسی (زبان خارجه) استفاده می کنند، می پردازد. هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر زبان و جنسیت زبان آموزان بر طول متن و میزان بهره گیری آن ها از معانی و مفاهیم تعاملی در نامه هایشان است. جامعه آماری پژوهش، مشتمل بر 60 زبان آموز انگلیسی به عنوان زبان خارجه 12 تا 14 سال بوده (30 دختر و 30 پسر) که به طور داوطلبانه در این بررسی شرکت کردند. نامه ها به دو زبان فارسی و انگلیسی با فاصله سه هفته نوشته شدند. متن ها با استفاده از چارچوب زبانی عملکردی سازگانی، معروف به نظریه سنجش از نظر بیان معنایی گفتمان و محتوا تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان می دهد که تولید متن توسط دخترها و پسرها به زبان فارسی بیش تر از تولید متن به زبان انگلیسی بوده است و دخترها بیش تر از پسرها از جنبه های مختلف تولید متن (یعنی تعداد واحدهای ارتباطی و نویسه ها) بهره گرفته اند. این یافته ها همچنین نشان می دهد که اطلاعات مربوط به افراد، در هر دو زبان به کار رفته است؛ با این تفاوت که دخترها در نامه های انگلیسی در مورد مدرسه اطلاعات بیش تری نسبت به نامه های فارسی ارائه می کردند.

نمود، نظامی دستوری است که با زمان در پیوند است و بر اساس آن، گوینده می تواند چگونگی توصیف ماهیت زمانی یک موقعیت را برگزیند. جایگاه ساختاری نمود و تعامل آن با فرافکن های نقش نمایِ دیگر بر پایه نظریه نحوبنیاد صرف توزیعی، موضوعی است که در این پژوهش به آن پرداخته می شود. با فرض اینکه گروه فعلی در زبان فارسی، دارای ساختاری سه لایه ای است و گروه ریشه، گروه فعلی کوچک و گروه جهت را در بر دارد، و با استناد به فرایندهای پسانحوی ادغام صرفی و هم جوشی که صرف توزیعی به آن قائل است، نشان خواهیم داد که فرافکن نمود بر فراز فرافکن جهت و ذیل فرافکن زمان قرار دارد. افزون بر این، همین فرایندهای پسانحوی نشان می دهند که فرافکن نمود ناقص نسبت به نمود کامل، رابطه نزدیک تری با فعل دارد.