ساخت های همسانی

ساخت های همسانی به سببِ شباهت صوری و معنایی با ساخت های تشابهی، به شیوه مطلوبی مورد پژوهش قرار نگرفته اند. هسپلمت و همکاران (Haspelmath et al, 2017) بر مبنای بررسی های رده شناختی، شش گونه پایه از ساخت های همسانی را به صورت الگوهای جداگانه ای ارائه می کنند و بر اساس این شش الگو، سه تعمیم بینازبانی را نیز ارائه می دهد. در پژوهش حاضر، با بررسی ساخت های همسانی در زبان فارسی به این نتیجه دست یافتیم که در این زبان می توان به وجود چهار گونه از شش گونه ساخت های پایه موردِ اشاره در زبان فارسی معتقد بود و دو گونه دیگر نیز به صورت مشروط مورد پذیرش هستند. نگارندگان با بررسی دیگر شیوه های بیانِ ساخت های همسانی در زبان فارسی، گونه هفتمی از ساخت های موردِ اشاره را نیز ارائه می دهند. همچنین در پیوند با تعمیم های مطرح شده، تعمیم های یک و دو در زبان فارسی معتبر بوده اند، ولی بخش نخستِ تعمیم سه، با داده های زبان فارسی ناسازگار است. شاید دلیل آن را بتوان به ماهیتِ ترتیبِ واژگانیِ آزاد زبان فارسی نسبت داد. گفتنی است که داده های پژوهش حاضر بر مبنای پیکره ای متشکل از متن کتاب های داستانیِ نزدیک به زبان گفتار، گفتارِ عادیِ گویشوران و شِّم زبانی نگارندگان فراهم شده اند.  

ساخت های همسانی از جنبه صوری و معنایی، وجوه اشتراک فراوانی با ساخت های تشابهی دارند و همین امر سبب شده تا ساخت های موردِ اشاره به صورت جداگانه و مطلوبی مورد بررسی جدی قرار نگیرند. هسپلمت و همکاران (Haspelmath et al., 2017) ضمن بررسی رده شناختی، شش نوع الگوی پایه جداگانه از ساخت های همسانی را بر می شمرده و بر اساس الگوهای موردِ اشاره سه تعمیم بینازبانی ارائه می دهند. در پژوهش حاضر، بر اساس تجزیه و تحلیل پیکره ای متشکل از داده های گفتاری ده گویشور آذری زبان و همچنین شم زبانی یکی از نگارندگان به این نتیجه رسیدیم که در زبان ترکی پنج الگوی پایه از ساخت های همسانی وجود دارد اما الگوی نوع دوم در زبان موردِ اشاره موجود نیست. داده های زبان ترکی تأیید کننده وجود هر سه تعمیم مطرح شده به وسیله هسپلمت و همکاران (همان) است.  

مفهوم مقایسه در قالب ساخت های زبانی متنوعی بیان می شود. از انواع مختلف ساخت های مقایسه ای می توان به ساخت های تشبیهی و ساخت های همسانی اشاره کرد. در این ساخت ها دو گروه ارجاعی که مقایسه شونده و معیار نامیده می شوند، به علت داشتن یک ویژگی یا صفت با یکدیگر مقایسه می شوند. در ساخت های همسانی مقایسه از جهت میزان یا اندازه صفت در دو گروه ارجاعی است؛ اما در ساخت های تشبیهی مقایسه از جهت شیوه یا حالت است. در جستار حاضر تلاش شد تا انواع ساخت های همسانی و تشبیهی در گویش لری سیلاخوری بحث و بررسی شود. در این راستا، به طور عمده از آرا و روش شناسی هسپلمت (2017) بهره برده ایم. داده های پژوهش حاضر متشکل از 117 جمله از ساخت های همسانی و 81 جمله از ساخت های تشبیهی از شش گویشور در منطقه سیلاخور هستند که ازطریق مصاحبه شفاهی تهیه شده اند. یافته ها مؤید آن است که گویشوران عمدتاً از سه نوع راهبرد برای بیان مفهوم تشبیه و هشت نوع راهبرد برای رمزگذاری مفهوم همسانی در لری سیلاخوری استفاده می کنند. همچنین، داده ها نشان می دهند که گرایشی در جهت حذف پارامتر در هردو ساخت و به خصوص ساخت های تشبیهی وجود دارد.