اندیشه مهدویت

سابقه تحقیق درباره بازشناسی ممدوحان حافظ در غزل های مدحی این شاعر و تلاش برای تطابق آن بر شخصیت های تاریخی، به روزگار شرح و تفسیر غزل های وی در قرن دهم بازمی گردد. این مقاله می کوشد سیمای محبوب حافظ را در غزلی از دیوان وی با مطلع زیر بازشناسی کند: آن سیه چرده که شیرینی عالم با اوست چشم می گون، لب خندان، دل خرم با اوست مسئله اصلی این پژوهش، این است که آیا می توان از طریق نشانه های برشمرده شده محبوب حافظ در این غزل، آن را منطبق بر ویژگی های مهدی موعود دانست. نتایج این تحقیق که بر دست آوردهای اصول و روش های علم تفسیر و تاویل متن با رویکرد هرمنوتیک ادبی مفسر محور استوار است، نشان می دهد هرچند به دلیل ماهیت تاویل پذیری و ابهام و ایهام ذاتی بسیاری از غزل های حافظ، انطباق ممدوحان مورد اشاره وی بر شخصیت های تاریخی در بسیاری از موارد غیر ممکن است. از آن جا که نشانه ها و اشارات انکارناپذیر در این غزل از یک سو و همسویی و همسانی اندیشه مرکزی طرح شده در آن با اندیشه محوری حافظ در دیوان وی در باره مهدویت از سوی دیگر مطابقت دارد، ترسیم سیمای واقعی محبوب حافظ و انطباق آن با یک شخصیت تاریخی، دور از دسترس نمی نماید.

سیاست گذاری فرهنگی مجموعه اقداماتی نظام مند برای پیشرفت و توسعه فعالیت های فرهنگی است. اهمیت این موضوع باعث شده تا جوامع مختلف مبتنی بر اندیشه ها و مبانی فکری خود چارچوبی برای سیاست گذاری به ویژه سیاست گذاری فرهنگی ارائه کنند. در واقع اندیشه ها تأثیر بسزایی بر سیاست گذاری فرهنگی دارند. در اندیشه مهدویت سیاست گذاری فرهنگی دارای چارچوب خاص خود است که برای تبیین و تحلیل آن می توان از آموزه های مرتبط با اندیشه مهدویت بهره جست. مسئله ای که در این پژوهش به آن پرداخته می شود کشف و تبیین چارچوب سیاست گذاری فرهنگی مبتنی بر اندیشه مهدویت و هدف این پژوهش ارائه یک چارچوب مفهومی برای سیاست گذاری فرهنگی در جوامع مسلمان مبتنی بر اندیشه های مهدویت است. در همین راستا آموزه های مهدویت با روش تحلیل مضامین تحلیل شده اند. پس از تحلیل مضامین آموزه های مهدویت، مضامین «گسترش و شیوع عدالت»، «گسترش امنیت جهانی»، «تکامل عقل و اندیشه» و «جهانی شدن فرهنگ اسلامی» به عنوان «اهداف فرهنگی در اندیشه مهدویت» و مضامین «شبکه سازی»، «اجرا»، «نهادینه سازی ارزش ها»، «مشارکت در امور» و «عزت مدارانه» به عنوان مؤلفه های سیاست گذاری فرهنگی در اندیشه مهدویت شناسایی و تبیین شدند.

توانمندی حکومت و نظام اجتماعی از دغدغه های مهمی است که همواره مورد توجه نظام های سیاسی و حکومتی است. عوامل مختلفی می توانند در بقا و تداوم، پویایی و توانمندسازی حکومت و نظام اجتماعی نقش داشته باشند. انسجام درونی، نظم و امنیت از مهمترین عوامل توانمندی حکومت و نظام اجتماعی بشمار می روند. اندیشه مهدویت در پویایی و توانمندی حکومت بخصوص در ساحات انسجام و همبستگی و نظم و امنیت، نقش مهمی می تواند داشته باشد و کارکرد در این حوزه ها از کارکردهای مهم این اندیشه به حساب می آید؛ زیرا باور به اندیشه مهدویت می تواند مردم را حول محور خود جمع کند و برای تحقق هدفی مشخص، آنان را بصورت یک واحد یکپارچه درمی آورد و به آنان هویت واحد می دهد و به دنبال آن قدرت اجتماعی را تقویت می نماید و ارتباط اجتماعی را تحکیم می بخشد و در نتیجه زمینه های امنیت و نظم اجتماعی را فراهم می آورد. در این تحقیق، به هدف نشان دادن کارکرد اندیشه مهدویت در ساحت حکومت و نظام اجتماعی عصر غیبت و نشان دادن راهکارهای اندیشه مهدویت در تقویت و تحکیم حکومت و نظام اجتماعی، بحث و گفتگو شده است. مهمترین یافته های این تحقیق تبیین راهکارهای اندیشه مهدویت در ساحت های انسجام و همبستگی و نظم و امنیت اجتماعی و تحکیم روابط اجتماعی است. مهمترین راهکارهای این اندیشه در این حوزه ها عبارت است از: تولید و بازخوانی ارزش های نفسانی و اخلاقی مشترک، تحکیم باورهای دینی بخصوص آموزه امامت، ایجاد ارتباط و پیوند عاطفی در مردم، ایجاد اتحاد و هویت واحد بین اقوام و خرده فرهنگ ها و ایجاد اعتماد عمومی که از تقویت ارزش ها و پایبندی به قواعد اخلاقی ناشی می شود.

معضلات اجتماعی، نظام اجتماعی و توانمندی حکومت از دغدغه های مهمی است که همواره مورد توجه هر نظام سیاسی و حکومتی است. عوامل مختلفی می توانند این معضلات اجتماعی را کاهش داده و در بقا، تداوم، پویایی و توانمندسازی حکومت نقش داشته باشند. نظم، امنیت و انسجام درونی از مهم ترین عوامل تحکیم حکومت و نظام اجتماعی می باشند. علاوه بر این عوامل، اندیشه مهدویت نیز در پویایی و توانمندسازی حکومت به خصوص در ساحات برقراری نظم و انسجام نقش بسزایی را ایفا می کند. کارکرد در این حوزه ها از کارکردهای مهم اندیشه به حساب می آید. زیرا باور به مهدویت می تواند مردم را حول یک محور واحد جمع کند و برای تحقق هدفی مشخص و معین آن ها را به صورت یکپارچه در آورد و به آنان هویتی واحد ببخشد. در این مقاله به بررسی نقش اندیشه مهدویت در زمینه های حکومت و نظام اجتماعی عصر غیبت و کارکرد آن در کاهش معضلات موجود در جامعه پرداخته شده است. مهم ترین یافته های این تحقیق تبیین راهکارهای اندیشه مهدویت در ساحت های معضلات اجتماعی و تحکیم روابط اجتماعی می باشد.

امام خامنه ای همواره اهتمام ویژه ای به تبیین درست و علمی مهدویت داشته اند و نظریه انتظار ایشان در هندسه ای نظام مند در قالب بیانات متعدد به جامعه عرضه شده است. از محورهای اصلی نظریه، «امیدصادق» و کارآمدی آن در ایجاد و مانایی انتظار است. این پژوهش، ضمن تبیین چیستی انتظار و امید و گونه های آن، رابطه امیدصادق و انتظار را از نگاه ایشان با روش توصیفی تحلیلی، بررسی می کند. در نظام اندیشه ای مقام معظم رهبری، امید صادق «هدفمند»، «حرکت آفرین و مولد انتظار» و «ملازم با اعتماد» است. همچنین امید صادق موتور محرک انتظار در ساحت فرد و جامعه است و با جلوگیری از احساس پوچی و سستی و رکود، تقویت انگیزه، نشاط آفرینی، آماده سازی برای ظهور را در هر فرد تسهیل می کند. بر پایه چنین امیدی، مبارزه در راه خیر و صلاح، مقابله با ظلم، استقرار عدالت، پیشرفت و موفقیت در جامعه اسلامی بروز می نماید و امید صادق به دیگر ملت های مظلوم گسترانده می شود. از اهم راهکارهای تقویت امید صادق، رابطه قلبی با امام زمان#، معرفی جامعه متکامل موعود و یادکرد ولادت منجی عالم بشریت است.

کاربرد «مهدی» بازتاب اندیشه مهدویت و برگرفته از روایات نبوی است. در نوشتار حاضر، بر پایه روش تحلیل تاریخی، در پاسخگویی به این مسئله که: «روایات نبوی در کاربرد مهدی در عصر حضور ائمه؟عهم؟، چه نقشی داشت»، دانسته شد: در روایات نبوی، مهدی در دو مفهوم انعکاس یافت: «هدایت شده»(لغوی) و «مُنجی»(اصطلاحی). این دو مفهوم، خاستگاهی برای کاربردهای دوگانه و متمایز مهدی در عصر حضور شد. در این میان، کاربرد لغوی، کمتر واکنش برانگیز بود. این کاربرد، گاهی به مفهوم اصطلاحی می آمیخت و به عدل گستری منجی، یادشده در روایات، اشاره داشت. همچنین دقیق نبودن شناخت کاربران از روایات، سبب می شد تا گاهی کاربرد مهدی صرفاً از سرِ امید _ و نه، اعتقاد _ باشد. روایات نبوی، بسترساز کاربرد مهدی در قیام های شیعی بود. این کاربرد درباره محمدبن حنفیه در قیام مختار، لغوی بود و پس از وفات ابن حنفیه، به اصطلاحی تطور یافت. در قیام محمدبن عبدالله حسنی، هم مدعیان و هم منکران مهدویت وی، به روایات توجه داشتند. کاربرد مهدی درباره خلفا، ابزاری برای قداست و توأم با تحریف روایات بود. کاربرد مهدی درباره امام دوازدهم، در عصر حضور، با روایات نبوی و شرایط نقل آنها ارتباط تنگاتنگ داشت و پس از آن، به پایاترین کاربرد اصطلاحی و اعتقادی منجر شد.