درخت حوزه‌های تخصصی

شناخت ماهیت و کارکردهای هر فناوری نوینی، گام اول در تعیین راهبردها و سیاست‎های ملی و بین‎المللی در راستای تعیین نحوة بهره‎گیری یا کنترل آن است. بدیهی است راهبردها و سیاست‎های تعیین شده توسط اندیشمندان و کارشناسان پس از این شناخت، در قالب قوانین و مقررات حقوقی ملی یا بین‎المللی صورت اجرایی به خود می‎گیرند و قابل پیگیری و اعمال می‎شوند. شناخت کارکردهای ماهواره نیز نخستین گام برای تعیین نظام حقوقی حاکم بر آن به حساب می‎آید. از این رو، نگارنده در این مقاله کوشیده است با اشارة گذرا به کارکردهای ماهواره در عرصه‎های نظامی ـ امنیتی، ارتباطی و علمی، اقتصادی و تجاری و بالاخره سیاسی و فرهنگی دورنمایی از نیازها و مباحث حقوقی مربوط به این حوزه را مورد بحث و بررسی قرار دهد.

هر چند آثار و تبعات مثبت احتمالی مترتب بر پخش مستقیم برنامه‎های تلویزیونی از طریق ماهواره در ادبیات رسانه‎ای فراوان به چشم می‎خورد، اما بدون تردید، این امر در همه جوامع به ویژه در میان ملت‎هایی که به دلیل برخورداری از اصالت فرهنگی، دغدغه دور شدن از فرهنگ بومی و تن سپردن به فرهنگ‎های بیگانه را دارند، موجب نگرانی‎های عمیقی شده است. بخشی از این نگرانی‎ها و دغدغه‎ها در قالب آثار نویسندگانی نمود یافته است که آنها را اعضای مدرسه فرانکفورت یا «مکتب انتقادی» می‎شناسیم. عمدة مطالعات این نویسندگان در این زمینه، حول محور رابطه میان صنایع فرهنگی از جمله خوراک فرهنگی تهیه شده توسط رسانه‎ها و اهداف و سیاست‎های صاحبان سرمایه و قدرت در عصر حاضر است. نگارنده در این مقاله ضمن ارائه تعریفی از صنایع فرهنگی به بررسی اثرات تولید انبوه محصولات فرهنگی تحت تأثیر عوامل سودجویانه صاحبان سرمایه بر فرهنگ ملت‎ها پرداخته و پس از مرور آرا و اندیشه‎های نظریه‎پردازان مکتب انتقادی، برخی از مبانی اسلامی را که راهبردهای عملی و کارآمدی جهت مقابله با این پدیده نوظهور در اختیار می‎گذارد مورد بحث قرار داده است. وی در پایان با اشاره به نقش تعیین‎کننده اهداف و نیازهای انسان بر چگونگی استفاده از این رسانه جدید، بر لزوم تقویت نیازهای برتر و متعالی مخاطبان از یک سو و ارتقای کیفیت و جاذبه تولیدات رسانه‎ای در عین توجه به ارزش‎های فرهنگی از سوی دیگر، تأکید ورزیده است.

یکی از آرزوهای بشر از آغاز تاریخ تا امروز، برقراری ارتباط با همنوعان خود در مناطق دور و نزدیک بوده است و از این رو همواره در راه ایجاد این ارتباط و تکامل آن تلاش‌های زیادی کرده است. انسان هزاران سال متکی به صورت‌های ارتباط بدوی اما مناسب با جامعة زمان خود بود. چهارچوب این روش‌های ارتباطی که در زمان خود، هم در دسترس بود و هم نیازهای اجتماعی را پاسخ می‌گفت، به تناوب در اطراف راه‌های جنگلی، جاده‌ها و رودخانه‌ها پدید می‌آمد. با گذر از مراحل پیام‌رسانی از طریق آتشی که بر فراز کوه‌ها روشن می‌شد و به کار گرفتن قاصدان پیاده یا سواره و ارسال پیام به وسیله کالسکه یا قایق، ارتباطات توسعه یافت. همگام با پیدایش وسایل قوی‌تر و مؤثرتر ارتباطی، تمدن‌ها، امپراطوری‌ها و نهادهایی از هر نوع ظهور کردند و از میان رفتند. از حوالی 1840، که الفبای مورس تلگراف را قابل استفاده و مرسوم کرد، جریان مداومی از اختراعات برای ارتباط دورتر و سریع‌تر پدید آمد. تا سال 1927، ایجاد ارتباط با فراسوی اقیانوس‌ها فقط به عهده تلگراف بود، اما در این سال برای نخستین بار، ارسال صوت از طریق رادیو ممکن شد و به دنبال آن رادار و تلویزیون نیز یکی پس از دیگری پا به عرصه وجود گذاشتند. با پرتاب اولین قمر مصنوعی به فضا که توسط اتحاد جماهیر شوروی و در سال 1957 صورت گرفت، عرصه جدیدی در ارتباطات بین‌المللی گشوده شد و فضا به تسخیر انسان در آمد. بر همین اساس و در کنار استفاده‌های مختلف از ماهواره، با ارسال اولین ماهواره مخابراتی (تله استار) به مدار زمین، از سال 1363 به تدریج ماهواره‌ها، به ویژه ماهواره‌های پخش مستقیم به یکی از مهم‌ترین وسایل ارتباطی بین‌المللی تبدیل شدند. ماهواره‌ یا قمر مصنوعی که به عنوان پدیده‌ای شگرف در قرن بیست و یکم نگریسته می‌شود، همچنان در حال رشد و تکامل است، به نحوی که آینده آن قابل پیش‌بینی نیست. این وسیله نوین با توجه به توانایی خود در کسب اخبار و ارسال پیام به نقاط دور دست در زمینه‌های مخابراتی، ارسال برنامه‌های رادیو ـ تلویزیونی، پیش‌بینی وضع آب و هوا و تغییرات جوی و بالاخره امور نظامی و جاسوسی بر دیگر جنبه‌ها غلبه داشته است. امروزه ابعاد تجاری ماهواره در امور مخابراتی یا فروش عکس‌های ماهواره‌ای، اهمیت این محصول ساخت بشر و استفاده از آن را مضاعف کرده است. در این گفتار بر آنیم که برخی از مسائل مربوط به این تکنولوژی نوین را از قبیل تاریخچه پیدایش، سازمان‌های فعال در زمینه ماهواره و… مورد بررسی قرار دهیم.

ظهور فناوری‎های نوین در هر جامعه‎ای همواره تردیدها، سردرگمی‎ها و ناآرامی‎هایی را به همراه داشته است که البته تا حدی هم طبیعی است زیرا این گونه فناوری‎ها در مثل به غذای ناشناخته‎ای می‎ماند که انسان برای اولین بار، به صرف آن دعوت می‎شود. بدیهی است که اگر در چنین شرایطی نوع ترکیب و نحوه پخت و مصرف غذا نیز تازگی داشته و برای مصرف‎کننده آشنا نباشد این بی‎تصمیمی و تردید مضاعف خواهد شد......