این مقاله حاوی یادداشتهایی ارزنده است از شادروان استاد جلال الدین همایی که باریک بینی هایی را در برخی اشعار لسان الغیب خواجه حافظ شیرازی بیان می دارد. این یادداشتها که تاکنون در نشریه ای درج نشده است، به لطف و عنایت استاد دکتر شاه حسینی در اختیار پژوهشنامه فرهنگ و ادب قرار گرفته است. نکات مورد اشاره مرحوم همایی شامل دوازده مورد است که برخی را به اختصار...
از شعر حافظ به دلیل ابعاد پیچیده ی ذهنی او، و به دلیل دورنمایه های پر رمز و راز و خوانش های گوناگون دیوان او، از دیرباز تا به امروز، تفسیرها و تاویل های بسیاری پدیدار شده است. در این نوشتار با توجه به انگاره های هرمنوتیکی چند قرائت از یک غزل بررسی شده و عوامل تاثیرپذیری (برون متنی و درون متنی) و جنبه های چند معنایی آن به نگارش درآمده است.خوانش شارحان به عنوان یک عامل برون متنی و کلام رمزی حافظ به عنوان یک عامل درون متنی باعث شده است که جنبه های چند معنایی این غزل در روند تاویل پذیری آن در ابعاد زیر گزارش شود.1-عرفانی، نمونه: بردالشروح.2- ادبی، نمونه: شرح سودی بر حافظ.3- واقعی، نمونه: شرح غزل های حافظ.4- عرفانی- واقعی، نمونه: درس حافظ.نویسنده این جستار هم بر بنیان یکی از سر نمونه های یونگ به نام آهنگ «آنیما» برداشتی دیگر از این غزل ارایه داده است.نتیجه کار نشان می دهد که خوانش ها ی گوناگون دنیای ذهنی حافظ و منش باطنی کلک رمز آفرین او و جوهره راز آمیز کلامش، راه را برای تفسیر، تاویل و توضیح بسیار بیشتر این غزل هنوز باز گذاشته است.
در این مقاله برآنیم که عناصر عامیانه غزلیات حافظ را باز شناسیم و نشان دهیم. با توجه به اینکه غزل حافظ نمونه درخشان این نوع در شعر فارسی شمرده شده، شاید در نظر اول جستجوی عناصر عامیانه در آن بیهوده به نظر آید. اما، پس از بررسی اشعار شاعر شیراز به قصد یافتن این عناصر در آن، مشخص می گردد که خواجه در آفرینش هنری خود تا حد زیادی به زبان عامیانه توجه داشته و به عنوان یکی از مصالح اصلی زبان هنری از آن بهره گرفته است. نتیجه دیگری که از این مطالعه به دست خواهد آمد تعیین درجه امکان هم نشینی این دو جنبه زبانی یعنی زبان ادبی و زبان عامیانه در یک اثر و کیفیت آن است- دو جنبه ای که تا حدودی متباین به نظر می رسند. ضمنا، در این بررسی، سعی خواهد شد پیوند این دن مرتبه زبانی و میزان وابستگی زبان ادبی به زبان عامیانه در روند آفرینش غزلیات حافظ مشخص گردد.