رحیم سرور

توسعه محلی، از جمله الگوهای جدید توسعه است که بعد از دهه 1980 بر توانمندسازی جامعه محلی برای ساماندهی امور به دست خودشان تأکید دارد. در این زمینه، الگوی بازآفرینی با رویکرد اقتصاد پایدار می تواند بدیل مناسبی برای توسعه مجدد محله های ناکارآمد باشد. بااین حال به کارگیری این رویکرد در شهر تهران، تاکنون عملی نشده و چالش های عدیده ای در این زمینه وجود دارد که در مطالعه حاضر به آن ها پرداخته شده است. روش تحقیق این مطالعه، از نوع آمیخته است. داده های پژوهش با استفاده از مصاحبه با خبرگان و پیمایش از محله های هدف گردآوری شد. جامعه موردمطالعه شامل 31 نفر از خبرگان آشنا به موضوع تحقیق در شهر تهران و 473 نفر از ساکنان محله های هدف بود. تجزیه وتحلیل داده ها در بخش کیفی با روش «تحلیل محتوای کیفی» و در بخش کمّی با روش «مدل سازی معادلات ساختاری» انجام گردید. بر اساس نتایج مدل آسیب شناسی کیفی، چالش های توسعه محلی مبتنی بر رویکرد اقتصاد پایدار شهری در قالب 36 مفهوم، 35 مقوله فرعی و 4 مقوله اصلی قابل دسته بندی است. نتایج مدل کمّی نیز نشان داد که متغیر «اعتماد به نهادهای مدیریت شهری»، یک متغیر میانجی گر مهم است که باعث تقویت مشارکت ساکنان جهت همراهی با نهادهای مدیریت شهری در ساماندهی محله ها می گردد. درنهایت چنین نتیجه گیری شد که الزامات توسعه محلی با رویکرد اقتصاد پایدار شهری در سه محور زیر قابل پیگیری است: 1- تقویت نقش و عملکرد عاملین توسعه در سطح نهادی (دولت و نهادهای وابسته به آن)؛ 2- تقویت نقش و عملکرد عاملین توسعه در سطح محلی (اعضای جامعه محلی و ساکنان محله های شهری)؛ 3- بومی سازی رویکردهای بازآفرینی اقتصاد پایدار شهری منطبق با شرایط محله های شهر تهران.

امروزه مدیریت شهری متحول شده است و شهرها برای رفاه و آسایش بیشتر شهروندان مدیریت می شوند. لذا، محلی گرایی در استان تهران به عنوان یک استراتژی با هدف تفویض قدرت و منابع به مدیران محلی و به دور از کنترل مرکزی، می تواند ساختارها و جوامع محله ی دموکراتیک را ایجاد نموده تا در چهارچوب توافق شده میان حکومت مرکزی و محلی به حداقلی از استانداردهای ملی و اولویت های سیاسی رسید. شوراهای شهر به عنوان یک عنصر از مدیریت شهری در اداره شهرها در سطح محلی نقش مهمی بر عهده گرفته است. پژوهش حاضر با هدف آسیب شناسی ساختار نظام تصمیم گیری شواریی در فرآیند مدیریت شهری شهر تهران با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع اسنادی- پیمایشی تدوین شده است، جامعه آماری مورد مطالعه شامل کارشناسان و متخصصان صاحب نظر در حوزه مورد مطالعه بوده است. جهت بررسی اثرگذارترین آسیب های موجود ساختار نظام تصمیم گیری شورایی در فرآیند مدیریت شهری از تکنیک دیمتل بهره گرفته شده است. آسیب هایی چون؛ عدم وجود ظرفیت های قانونی و اجرایی برای تحقق بخشی مدیریت یکپارچه و عدم تناسب بین اختیارات و وظایف شوراها از عمده آسیب های تهدید کننده ساختار نظام تصمیم گیری در فرآیند مدیریت شهری شهر تهران می باشند.

در ایران یکی از موارد مهم توسعه شهرنشینی، گسترش فیزیکی شهرها و روستاها به سوی یکدیگر است که سبب ادغام سکونتگاه های روستایی درشهر می شود. ادغام روستا در شهر، پیامدهای مثبت و منفی زیادی در روستای ادغامی و شهر بر جای می گذارد. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی پیامدهای ادغام روستا در شهر با روش توصیفی - تحلیلی به تبیین آثار و پیامدهای کالبدی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی حاصل از ادغام روستاهای مورد مطالعه در شهر میاندوآب می پردازد. برای جمع آوری داده ها از دو روش اسنادی و پیمایشی استفاده شده است. روش پیمایشی با بهره گیری از مصاحبه، مشاهده و تکمیل پرسش نامه توسط 260 خانوار در هشت سکونتگاه ادغامی شهر میاندوآب انجام پذیرفته است. یافته ها نشان می دهد که بیشترین مزایای ادغام روستا در شهر در بعد کالبدی است و کمترین مزیت آن در بعد اقتصادی، حال آن که برعکس، بیشترین معایب ادغام روستا در شهر در بعد اقتصادی و کمترین آنها در بعد کالبدی است. این موضوع مشخص می کند که تأثیر ادغام روستا در شهر در تغییرات کالبدی و افزایش خدمات شهری در سکونتگاه ادغامی بیشتر از ابعاد دیگر بوده و در زمینه مزایای ادغام روستا در شهر از بعد کالبدی، اتفاق نظر بیشتری در بین مسئولان و خانوارهای نمونه وجود دارد. نتایج نشان می دهد با وجود این که اکثر پاسخ گویان اظهار داشته اند آثار و پیامدهای مثبت ادغام روستایشان در شهر بیش از آثار و پیامدهای منفی است و از آن رضایت دارند ولی هنوز این اقدام نتوانسته به تمامی انتظارات ساکنان جامعه عمل بپوشاند. به نظر می رسد برای ایجاد و استقرار بسترهای لازم برای توسعه در نواحی مشابه همزمان با فرایند ادغام روستا در شهر ایجاد بسترهای قانونی و حمایت از سرمایه گذاری در بخش های اقتصادی و رونق کسب و کار ضروری است.

ساخت یک شهر پایدار و هوشمند به عنوان یک استراتژی حیاتی برای کاهش مشکلات تولید شده توسط رشد جمعیت شهری و شهرنشینی سریع و غلبه بر دگرگونی های محیطی و تغییرات اقلیمیِ درحال ظهور است. با این حال تحقیقات علمی کمی در این مورد یافت می شود. برای کم کردن فاصله ادبیات در مورد شهرهای هوشمند و در پاسخ به افزایش استفاده از مفهوم هوشمندی، این مقاله یک چارچوب برای درک مفهوم و شاخص های شهرهای هوشمند و در عین حال پایدار پیشنهاد می کند. دراین مقاله با استفاده از روش توصیفی و ارزشیابی، پس از بیان مفاهیم شهر هوشمند، به منظور تبیین نقش شهر هوشمند در دستیابی به توسعه پایدار، ابتدا اصول و پیش شرط های تحقق شهر هوشمند بیان گردیده و سپس، نقش شهر هوشمند پایدار در دستیابی به هر کدام از آنها و در نتیجه، دستیابی به شهرهوشمند پایدار مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش تلاش گردیده تا به تبیین مفهوم شهر هوشمند پایدار و راه های ایجاد و تحقق آن در منطقه جنوب شرقی ایران که از نظر کمبود آب و ناهنجاری های اقلیمی در شرایط بحرانی قرار دارد پرداخته شود. بنابراین ضمن مطالعه مفاهیم و ادبیات مرتبط با هوشمندی دراسناد کتابخانه ای، بررسی تحلیلی-توصیفی موضوع، تعاریف و ارائه طبقه بندی ساختارمند و استفاده از ماتریس جدول سوآت، راهبرد های مناسب به منظور دستیابی به شهر هوشمند پایدار با توجه بر داده ها و آمارهای هواشناسی در منطقه جنوب شرق ایران ارائه میگردد.

بدلیل وجود انواع تفرقها و چندپارچگی در ساختارهای نهادی-مدیریتی مناطق شهری و کلانشهری، مساله عدم کارآمدی و اثربخشی اقدامات مدیریتی به یک معضل اساسی تبدیل شده است. با توجه به سکونت بیش از 35 میلیون نفر در 18 کلانشهر کشور و حدود 20 میلیون نفر در منطقه کلانشهری تهران، شناسایی تفرقها و احصای مولفه های اثرگذار در برپایی مدیریت یکپارچه اهمیت بسیار زیادی دارد. در این تحقیق با استفاده از رویکرد آینده نگاری به شناسایی پیشرانهای کلیدی توسعه مدیریت یکپارچه منطقه شهری تهران در 4 مولفه اصلی (دانش و اطلاعات، آموزش و فرهنگ، مشارکت مردمی و شهروندان و مدیریت عمومی محیط) اقدام شده است؛ سپس بعد از استخراج مولفه های اثربخش با استفاده از تکنیک دلفی و نرم افزار Micmac نسبت به رتبه بندی آنها اقدام شده است. در تحلیل کلان روندهای دانش و اطلاعات متغیر "آگاهی شهروندان از قوانین و مقررات" دارای بیشترین اجماع و قطعیت، در تحلیل کلان روندهای آموزش و دانش، پیشران "استفاده از تجربیات کشورهای موفق" بالاترین اولویت، در تحلیل کلان روندهای مشارکت مردمی و شهروندان، متغیر "همیاری شوراهای محلی" با بیشترین اهمیت و در تحلیل کلان روندهای مدیریت عمومی محیط، متغیر "میزان تعهد سازمان به اجرای قوانین و مقرارت" دارای بیشترین قطعیت و اجماع بوده است.

آمایش سرزمین به عنوان یک فرایند بنیادین برای ایجاد و اجرای بلندمدت افق برنامه ریزی راهبردی همراه با یک رویکرد یکپارچه برای سیاست گذاری با تأکید بر دستیابی به اهداف و نه تنظیم کاربری اراضی، مورد تأکید بوده است. آمایش سرزمین دلالت بر اقدام هایی دارد که به طور گسترده توسط بخش عمومی به کار گرفته می شود تا آینده توزیع فعالیت ها و سکونتگاه ها را تحت تأثیر قرار دهد. این اقدامات باهدف ایجاد یک سازمان فضایی عقلایی از کاربری های مختلف سرزمین و ایجاد پیوندهای بیشتر بین این کاربری ها، متوازن ساختن تقاضای توسعه با الزام های حفاظت محیط زیست و دستیابی به اهداف اجتماعی و اقتصادی موردنظر دولت ها صورت می پذیرند. بر این اساس، در برنامه ریزی آمایش سرزمین، اقدام هایی برای هماهنگ ساختن تأثیرات فضایی سیاست های سایر بخش ها، جهت دستیابی به توزیع بهینه ای از توسعه اقتصادی بین مناطق (حتی در جوامعی که به رویکرد بازار آزاد التزام دارند و یا تنظیم تغییرات مطلوب در کاربری های مختلف سرزمین) صورت می پذیرد. هدف اصلی این مقاله آسیب شناسی ساختاری، محیطی، محتوایی، قانونی، مدیریتی و اجتماعی طرح و برنامه های آمایشی در کشور می باشد. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی - تحلیلی خواهد بود، شیوه جمع آوری اطلاعات می دانی بر مبنای مصاحبه بوده و تلاش شده با احصای متغیرهای اثرگذار در قالب پرسشنامه با استفاده از طیف لیکرت نسبت به اخذ نظرات کارشناسانی که با آزمون میانگین و همبستگی شناسایی شده اند اقدام شود. بین مؤلفه های آمایش سرزمین همبستگی مثبت وجود دارد. به این معنا با افزایش هر مؤلفه، مؤلفه دیگری نیز افزایش می یابد و با کاهش یکی، دیگری نیز کاهش می یابد. بین مؤلفه های محیطی و اجتماعی با نمره 0/704 بیشتری رابطه وجود دارد و کمترین رابطه مربوط به مؤلفه های اجتماعی و ساختاری است.

تأمین تنوع نیازها با تغییر ساختار جمعیتی شهرها توسط روشهای ساده گذشته امکان پذیر نیست. در یک دهه اخیر افزایش جمعیت سالمند در شهر تهران، ما را با پیدایش نیازهای جدید به خدمات، در حوزه های مختلف محیط شهری علی الخصوص مناسب سازی فضای شهری با شاخص هایی چون ایمنی، امنیت، دسترسی، سرزندگی، ارتباطات، مشارکت اجتماعی و نهایتأ حمل و نقل برای سالمند مواجه کرده است که باید تمهیداتی توسط برنامه ریزان و مدیران شهری در این زمینه اندیشه شود. در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات مربوط به متغیرها روش پیمایشی بکاربرده شده است و جهت تجزیه و تحلیل داده ها، نرم افزارهای SPSSwin20 و LISREL8.5 مورد استفاده قرار گرفته اند. جامعه آماری، شهروندان سالمند منطقه سه تهران به تعداد 71،199 نفر می باشند که حدودأ 22 درصد ساکنین این منطقه را تشکیل می دهند. در این مقاله به دنبال یافتن جواب این سوأل هستیم که با ایجاد عدالت فضای شهری رفاه حال سالمندان مهیا خواهد گردید؟ در این خصوص پیرو بررسی های بعمل آمده نتایج حاصل نشان می دهد با توجه به اینکه مقدار همبستگی از 0.6 بیشتر و برابر 1.00 شده است باید گفت رابطه دو متغیر مستقیم است، به عبارت دیگر هر چقدر عدالت فضایی شهری از طریق کشف و تحلیل راهبردهای مناسب شهری برای سالمندان، ارتقا یابد و وضعیت بهتری داشته باشد میزان رفاه حال سالمندان نیز با سرعت و شدت بالا افزایش می یابد و برعکس.

مقدمه: امروزه حوادث و بلایای طبیعی بیش از پیش جوامع انسانی را تهدیدمی کنند که در صورت نداشتن آگاهی و آمادگی،صدمه های جبران ناپذیری بر زندگی انسان ها، اعم از حوزه های سکونتی و دیگر ابعاد اقتصادی، اجتماعی، نهادی و کالبدی-محیطی دارد. درنتیجه جوامع برای کاهش اثر بلایای طبیعی رویکردهای متنوعی را در پیش می گیرند. هدف : این مقاله با هدف سنجش و ارزیابی مولفه های اجتماعی، اقتصادی و نهادی تاب آوری در شهرک میان آباد اسلامشهر انجام شده است. روش شناسی: با توجه به اهداف تحقیق و مؤلفه های مورد بررسی نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است. روش نمونه گیری به صورت تصادفی ساده و حجم جامعه آماری با مدل کوکران با سطح خطای 5 درصد 381 نفر  انتخاب گردیده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده های جمع آوری شده از مدلسازی معادلات ساختاری در نرم افزارهای SPSS و SMART PLS استفاده گردیده است. قلمرو جغرافیایی: قلمرو این پژوهش شهرک میان آباد اسلامشهر است. یافته ها: نتایج حاکی از بود که وضعیت تاب آوری شهرک میان آباد اسلامشهر از لحاظ مولفه های اجتماعی، اقتصادی و نهادی در سطح پایینی قرار دارد. در بین معیارهای مورد بررسی متغیر آگاهی بالاترین میانگین (9218/2) و کمترین میزان انحراف معیار (18715/0) دارد در سوی مقابل متغیر توانایی برگشت به شرایط شغلی با کمترین میانگین (5652/2) و انحراف معیار بالاتر (57549/0) از سایر متغیرهای پژوهش دارد که ضرورت توجه مسئولان و مدیران شهری برای ارتقاء تاب آوری در شهرک میان آباد را دارد. نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که مولفه اقتصادی بیشترین تاثیر را بر وضعیت تاب آوری شهرک میان آباد اسلامشهر داشته است. از بین مولفه های اجتماعی مولفه نگرش بیشترین همبستگی با مولفه اجتماعی دارد. از بین مولفه های اقتصادی نیز مولفه های توانایی جبران خسارت و توانایی برگشت به شغل قبل بیشترین همبستگی با مولفه اقتصادی دارد. از بین مولفه های نهادی نیز مولفه روابط نهادها بیشترین همبستگی با مولفه نهادی دارد.

مفهوم مخاطرات محیطی امری ضروری و مهم در برنامه ریزی روستایی قلمداد می شود که می تواند تصویری جامع و سازنده را جهت جلب مشارکت روستائیان مذکور در طرح ها و برنامه های تعدیل کننده این مخاطرات و مدیریت کارآمد بحران ، در این حوزه فراهم نماید. هدف مقاله حاضر بررسی و ارزیابی مخاطرات طبیعی-انسانی روستای گنبرف و در نتیجه سنجش قابلیت ها و محدودیت های زیستی روستا و تدوین بهترین استراتژیها در راستای برنامه ریزی محیطی صورت می باشد. برای حصول بدین مقصود از روش مدل ترکیبی SWOT-AHP که با بهره گیری از تکنیک SWOT اقدام به شناسایی نقاط قوت و ضعف (عوامل داخلی) و فرصت ها و تهدیدها (عوامل خارجی) گردید و با استفاده از مدل AHP و نیز طیف لیکرت به اولویت سنجی و رتبه بندی عوامل محیط درونی و بیرونی و تعیین ارزش نهایی مجموعه عوامل داخلی و خارجی جهت اولویت بندی و اتخاذ بهترین راهبرد و استراتژی در قالب راهکارهای SO,WO,ST,WT پرداخته شد. نتایج به دست آمده از جداول و تحلیل عوامل استراتژی در مدل ترکیبی SWOT-AHP نمایانگر برتری قابلیت های طبیعی-انسانی برمخاطرات آن است، به طوری که نتیجه نهایی از ارزیابی و سنجش عوامل داخلی و خارجی بیانگر آن است که نقاط قوت (با مجموع ارزش نهایی 0.233 ) و فرصت های فراروی منطقه (با مجموع ارزش نهایی 0.324 ) از نقاط ضعف (با مجموع ارزش نهایی 0.230 ) و تهدیدهای پیرامون آن (با مجموع ارزش نهایی 0.213 ) بیشتر بوده و در نتیجه راهبردهای کلان در قالب استراتژی تهاجمی باید به گونه ای تدوین شود که بتوان از فرصتها و نقاط قوت محیطی به نحو احسن استفاده نمود.

موضوع رانت مبحث بسیار رایج اقتصادهای مبتنی بر فروش منابع طبیعی به شمار می آید. در کشور ایران، تجمیع منابع پولی حاصل در فروش نفت در دست دولت، باعث ایجاد رانت شده است. منبعی که دولت به صلاح دید خود در حوزه های مختلف توزیع می نماید. در این میان ترکیب عامل پول(حاصل از رانت در قالب وام های بانکی، مجوزها، اخبار و اطلاعات) با زمین و مسکن در قالب رانت زمین و مسکن و تغییر کاربری اراضی در کشور ایران بسیار رایج است. علاقه این گونه رانت به تمرکز مکانی پایتخت(ملی و منطقه ای) و پیرامون آن را به کانون چنین رانتی تبدیل نموده است. پژوهش حاضر ارتباط با رانت یاد شده در محدوده شهرستان طالقان به عنوان یکی از پس-کرانه های کلانشهرهای تهران و کرج، به منظور شناسایی فرآیند محلی-منطقه ای ایجاد و گسترش رانت به انجام رسیده است. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق کیفی(با استفاده از مدل نظریه سازی گراندد تئوری) به انجام رسیده است. نوع تحقیق بنیادی بوده و دارای هدف دانش افزایی است. ابزار تحقیق مصاحبه عمیق، جامعه آماری پژوهشگران حوزه رانت زمین و مسکن، تعداد نمونه 15 نفر(کارشناسان و مطلعین محلی) بوده اند. تجزیه و تحلیل حاصل از مصاحبه نیز با نرم افزار 2018 MAXQDA به انجام رسیده است. نتایج در دو سطح واژگانی و مقوله ای مورد تحلیل قرار گرفته است. بدین ترتیب 5 مقوله 54 نکته مرتبط با ابعاد و عوامل ایجاد و کسترش رانت در سطح شهرستان طالقان شناسایی شده است.

مناطق کلان شهری یکی از مهمترین پدیده های نوظهور در چند دهه گذشته می باشد که الگوی متفاوتی از شهرنشینی، نظام اسکان، اندازه شهر، ساختار و سازمان فضایی را عرضه کرده است. برآوردها نشان می دهد که مسائل و مشکلات موجود در منطقه کلان شهری تهران به ویژه حوزه اسلام شهر رباط کریم از جمله مانند توسعه بی برنامه و سریع کانون های جمعیتی، تمرکز گروه های محروم و کم درآمد، تشدید جدایی گروه های اجتماعی، فقدان تنوع اجتماعی و اقتصادی، عدم انسجام و پویایی درونی، افزایش فقر، اسکان غیررسمی، اشغال غیررسمی، مشکلات سیاسی – امنیتی، کمبود زیرساخت ها و از همه مهمتر عدم و کمبود مشارکت مردم در همه آمور از یکسو و چشم اندازهای آینده ی این حوزه از سوی دیگر نشان می دهد که برای نجات و رهایی از چالش ها و تنگناهای موجود و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، استفاده از توسعه ی اجتماع محور به عنوان یک رویکرد مورد توجه و ضرورتی مهم دارد. با توجه به تحلیل هایی که از مدل ترکیبی SWOT ANP و امتیازات بدست آمده در شرایط کنونی برای توسعه ی اجتماع محور درحوزه اسلامشهر- رباط کریم بر راهبردهای SO تاکید میشود و راهبردها به سمتی میل میکند تا بتوان با استفاده از مزایا، پتانسیلها و فرصت هایی که از محیط بیرونی بر ساختارهای برنامه ای- اجرایی، اجتماعی- فضایی و مدیریتی- نهادی حوزه اسلامشهر- رباط کریم بر آن مترتب است و همچنین قوت های درونزا که در داخل این حوزه و نیز ساختارهای سه گانه یاد شده وجود دارد؛ به نحو احسن استفاده نمود. باتکیه بر راهبردهای تهاجمی می توان رویکرد اجتماع محور را در حوزه اسلامشهر- رباط کریم توسعه داد.

مسئله ای که امروزه مدیریت حریم کلانشهرها با آن روبه رو هستند، وجود تفرق های مدیریت شهری، عدم هماهنگی بین سازمانهای خدماتی در عرصه های برنامه ریزی، سیاست گذاری، نظارت، اجرا و غیره است. در این راستا، مدیریت یکپارچه شهری به عنوان یک نهاد مدیریتی فراگیر و درگیر با موضوعات و پدیدههای بسیار گسترده و متنوع شهر و شهرنشینی ضروری است تا نهایتا دستیابی به توسعه پایدار در حریم کلانشهر مشهد میسر گردد، تا تفرق در سطوح مختلف سیاسی، فضای، عملکردی، اجتماعی، اقتصادی و غیره به حداقل ممکن برسد. این پژوهش به سبب اهمیت اساسی موضوع با روش توصیف- تحلیلی و به لحاظ هدف کاربردی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی تدوین شده است. هدف از این پژوهش بررسی انواع تفرق ها و تاثیر آنها بر مدیریت یکپارچه حریم کلانشهر مشهد می باشد. جامعه اماری مشتمل بر 35 از متخصصان، کارشناسان، اساتید دانشگاه و خبرگان جامعه بوده است. برای تجزیه و تحلیل یافته ها از روش دیمتل و ویکور فازی بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از تصمیم گیریهای چنده معیاره نشان میدهد که معیار تفرق در بسترها و امکانات مدیریت شهری با کسب امتیاز 0.491 به عنوان اثرگذارترین تفرق پیش روی مدیریت یکپارچه شناسایی شد و از سوی دیگر تفرق قلمرویی به عنوان اثرپذیرترین معیار پیش روی مدیریت یکپارچه حریم کلانشهر مشهد می باشد.

شهرهای امروزی متاثر از وقوع انقلاب صنعتی، دچار تاثیرات عمیقی در روند توسعه شده اند، بطوریکه امروزه بعنوان عاملان اصلی ناپایداری در جهان شناخته می شوند و هرگونه تمهیدات پایداری جهان، در گرو پایداری شهری است. کلانشهر تهران در دهه های اخیر شاهد دگرگونی های متعددی بویژه در عرصه زیست محیطی بوده است. ازاینرو جهت برون رفت از پیامدهای مخرب الگوها و رویکردهای سنتی و متفاوت توسعه در کلانشهر تهران، بکارگیری رهیافت های سازگار با محیط زیست همچون رویکرد شهر سبز در روند توسعه این کلانشهر و دستیابی به توسعه پایدار شهری، اهمیت بسزایی دارد. پژوهش حاضر از حیث نوع، نظری – کابردی، از لحاظ روش مطالعه، توصیفی – تحلیلی و از نظر شیوه جمع آوری اطلاعات، پیمایشی– کتابخانه ای و از طریق پرسشنامه براساس طیف لیکرت می باشد. هدف از این پژوهش تعیین وضعیت زیست محیطی مناطق مرکزی و جنوبی کلانشهر تهران براساس شاخص های رویکرد شهر سبز است. ازاینرو ابتدا، با بهره گیری از روش آنتروپی به وزندهی32 شاخص کمی در قالب 7 معیار، پرداخته و سپس با استفاده از تکنیک تاپسیس در نرم افزار Excell، مقایسه مناطق مرکزی و جنوبی کلانشهر تهران جهت دستیابی به هدف پژوهش انجام گرفت. نتایج حاکی از تطابق بیشتر مناطق جنوبی تهران با شاخص های رویکرد شهر سبز می باشد و بر این اساس، مناطق 12و 16در بهترین و مناطق 10 و 17 در بدترین وضعیت زیست محیطی قرار دارند.

شهر دانایی محور از مفاهیم خلق شده ی هزاره ی جدید است. هرچند نشانه هایی از مفهوم شهر دانایی را می توان تا یک دهه ی پیش نیز جستجو کرد، امّا این از پگاه سده ی بیست و یکم است که شهرهایی از گوشه و کنار جهان، به سوی مفهوم توسعه ی دانایی محور میل نمودند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش آفرینی شهرهای جدید دانائی محور در ارتقاء رقابت پذیری ملی پرداخته ونمونه موردی نیز شهر جدید اندیشه انتخاب شده است. یافته ها حول سه محور اصلی دانائی محور، رقابت پذیری و پیشرفته می باشد و جهت تجزیه و تحلیل آنها از روش چندمعیاره (تاپسیس) استفاده شده است. با توجه به یافته های حاصل از مدل تاپسیس، در توسعه یافته زیرمعیار کیفیت زندگی، در مؤلفه رقابت پذیری زیرمعیار عوامل تولید و در مولفه دانایی محور زیرمعیار توجه به پتانسیل شهروندان توانسته اند به ترتیب در جایگاههای نخست قرار بگیرند. لذا با ترکیب و ادغام زیرمعیارها نتایج حاکی از ان است که توجه به پتانسیل شهروندان، کیفیت بالای زندگی و دسترسی به فناوری اطلاعات به ترتیب با کسب امتیازهای (1)، (0.377) و (0.324) جایگاه های اول تا سوم را به خود اختصاص دهند و سایر زیرمعیارها مانند فعالیت های پژوهشی، شرایط تقاضا و شبکه های تجاری در رتبه های آخر قرار دارند و اثرگذاری آن ها نسبت به مؤلفه های دیگر کمتر می باشد.

زمینه و هدف: شهرهای جهان به دلیل افزایش جمعیت و پیچیده تر شدن، دشواری های بیش تری در راه تحقق امنیت دارند. هدف از این پژوهش لزوم توجه به نظریه شهر هوشمند به عنوان یک راهبرد به منظور ارتقای امنیت در شهرها و ارایه راه کارهای هوشمندانه بوده است.روش پژوهش: نوع پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیف – تحلیلی است. جمع آوری داده از طریق پرسش نامه پژوهش گرساخته (384 نفر) در سطح مناطق شهر کرج انجام شده است و برای تحلیل از تحلیل های آماری تی تک نمونه ای و رگرسیون استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، جمعیت بالای 15 سال ساکن در شهر کرج بود حجم نمونه تحقیق با استفاده از فرمول کوکران برابر با 384 نفر محاسبه شد. روش نمونه گیری پژوهش نیز به صورت خوشه ای چند مرحله در سطح فضاهای شهری مورد مطالعه بوده است. برای ارزیابی پایایی پرسش نامه از آزمون کرونباخ در نرم افزار اس پی اس اس استفاده شده و طبق قاعده تجربی، آلفا دست کم باید 7/0 باشد تا بتوان مقیاس را دارای پایایی به شمار آورد.یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد در بین عوامل امنیت فضای عمومی عوامل کالبدی – فضایی با میانگین (97/2)، رفتاری و اجتماعی (77/2) در شرایط نامطلوب و عوامل نظارتی (5/3) و دسترسی (63/3) در شرایط مطلوبی قرار دارند. هم چنین تحلیل رگرسیون نشان می دهد که مؤلفه های هوشمندی بر مؤلفه های امنیت تأثیرگذار هستند به طوری که بعد زندگی هوشمند با بتای 423/0 و شهروندی هوشمند با بتای 332/0 بیش ترین تأثیر را را از نظر پاسخ دهندگان در افزایش امنیت در فضاهای عمومی کرج داشته است.نتیجه گیری: با پیچیده شده فضای شهرها و توسعه فناوری، هوشمندی از الزامات ضروری مدیریت شهرها به شمار می رود و در جهت تحقق امنیت به عنوان راهبرد نوین در ارتقای امنیت فضاهای عمومی مطرح شده است که از طریق مؤلفه های زندگی و شهروندی هوشمندی می تواند امنیت در فضاهای عمومی شهر را محقق سازد.

شهرنشینی پدیده ای در حال پیشرفت است و تحلیل مکان مناسب و نحوه توزیع جغرافیایی فضای سبز شهری در توسعه آتی شهر نقش بسزایی دارد. فضای سبز به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع محسوب می شود و برای این که بتواند نقش ها و عملکرد های خود را به خوبی ایفا کند اولین و مهم ترین گام، تعیین بستر مناسب برای آن است. در این تحقیق با توجه به آمایش فضایی منطقه مورد مطالعه، شهر گرگان به عنوان یکی از شهرهای متوسط-اندازه از توزیع بهینه پراکنش جغرافیایی فضای سبز شهری برخوردار نبوده است؛ لذا این پژوهش با ارائه الگوی مناسب به دنبال توزیع بهینه فضای سبز در این شهر با توجه به مفاهیم تحلیل فضا، آمایش شهری، توسعه پایدار و عدالت اجتماعی می باشد. جهت تعامل درونی سازمان فضایی محدوده مورد مطالعه، با تأکید بر یافتن مکان مناسب برای احداث فضای سبز از معیار های نزدیکی به مراکز فرهنگی، تجاری، مسکونی، دسترسی به شبکه ارتباطی و فاصله از صنایع، تأسیسات و فضای سبز موجود استفاده شده است. در ادامه برای هرکدام از این معیارها، لایه های اطلاعاتی در محیط GIS تهیه و به منظور الگوسازی، هر یک از لایه ها بر اساس میزان اهمیت در مکان یابی فضای سبز با روش تحلیل AHP، وزن دهی شد. سپس در Spatial Analyst نقشه های ادغام شده وزن و فاصله عوامل مؤثر موجود نسبت به فضای سبز مورد هدف، استخراج گردید. در انتها نتایج حاصل از تلفیق لایه ها، منجر به طبقه بندی زمین های منطقه برای انتخاب پهنه های مناسب جهت ایجاد فضای سبز جدید شد. نتایج پژوهش مبیّن آن است که مناطق با ارزش بسیار مناسب و مناسب برای احداث فضای سبز انتخاب و با نقشه کاربری اراضی شهر گرگان مقایسه گردیده است؛ لذا بر این اساس، پیشنهاد می شود فضای سبز مورد نیاز در نقاط منتخب یعنی در غرب و شمال شرق شهر گرگان برنامه ریزی و احداث گردد.

شهر ظرفی متشکل از عناصر مختلفی است. از آنجا که عملیات شهری در بر گیرنده تعداد زیادی از عناصر مرتبط با یکدیگر در سطوح مختلف تصمیم گیری است، مدیریت یکپارچه شهری جهت ایجاد هماهنگی میان تلاش ها در سطوح مختلف یک ضرورت انکار ناپذیر است. هدف از این پژوهش ارزیابی مدیریت یکپارچه کلانشهر تهران با رویکرد آینده نگاری بوده است. برای این منظور جهت جمع آوری اطلاعات از شیوه اسنادی- کتابخانه ای استفاده شده است. در این تحقیق از 24 شاخص در 4 مؤلفه (دانش و اطلاعات، آموزش و پرورش، مشارکت مردم و شهروندان، مدیریت) بهره برده شده که جهت بررسی ارتباط بین این شاخصها از نرم افزار میک مک استفاده و پیشرانها استخراج شده اند. برای تحلیل پیشرانها و سناریو نویسی از نرم افزار سناریو ویزارد استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که وضعیت مدیریت یکپارچه در کلانشهر تهران در وضعیت مناسبی قرار نداشته است. سناریوهای استخراج شده در باب مدیریت یکپارچه شهری تهران شامل سناریوهای طلایی، بحرانی و بینابین بوده اند که بنابر نظر کارشناسان امکان تحقق سناریو بحرانی در آینده تهران یکی از بدیل های آینده محسوب می شود. این سناریو بدترین حالت سناریو بوده و برای جلوگیری از تحقق سناریو بحرانی و تقویت روندها گرایش این شهر به سمت بهبود مدیریت یکپارچه و تاحدی همسو شدن با سناریو طلایی پیشنهادهایی ارائه شده است.

حریم شهرها محل پیوند و سازمان یابی فضایی نیروها و فرایندهای طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در بستر محیط جغرافیایی و شکل دهنده روابط و جریان های مختلف و متنوع انسان و محیط بر نظام سیاسی حاکم هستند. در این بین، اقتصاد سیاسی و مؤلفه های متأثر از آن، یکی از این شاخص های تأثیرگذار بر تحولات و دگرگونی های فضاهای شهری است. تحولات کالبدی - فضایی پهنه حریم منطقه شهری تهران بیش از هر متغیری تابعی از اقتصاد سیاسی فضا است که اثرات خود را در وضعیت شاخص های کالبدی، اقتصادی و اجتماعی آن برجای می گذارد. هدف از این تحقیق نیز شناسایی مؤلفه های مؤثر اقتصاد سیاسی بر مدیریت یکپارچه حریم منطقه شهری تهران و رفع معضلات آن است. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی است و از تکنیک معادلات ساختاری برای شناسایی مؤلفه های اثرگذار و اثرپذیر اقتصاد سیاسی بر سازمان یابی فضایی حریم منطقه شهری تهران استفاده شده است. نتایج نشان می دهند چهار مؤلفه اقتصادی، کالبدی، سیاست گذاری، نهادی، اقتصاد سیاسی حریم پایتخت را 48/86 درصد تبیین می کنند که در بین مؤلفه های پژوهش، بیشترین تأثیرگذاری بر مدیریت یکپارچه حریم مؤلفه نهادی با ضریب 956/0 و دومین مؤلفه سیاست گذاری با ضریب 945/0 است.

واقعیت این است که اکثر برنامه های عمرانی که قبل از انقلاب اسلامی در کشور انجام گرفته است، نه تنها موفق به ایجاد تعادلهای فضایی نشده اند بلکه تشدید نابرابریها و قطبی شدن فرآیند توسعه و عدم تعادل های اقتصادی- اجتماعی را نیز به همراه داشته اند. تفوق دیدگاههای بخشی، برنامه ریزی از بالا و تمرکزگرا (با هدف ریزش اثرات توسعه به پایین)، رجحان رشد بر توزیع عادلانه، اولویت صنعت و پروژه های با مقیاس بزرگ و فن آوری سرمایه بر و محیط زیست- ستیز و در نهایت راهکارهای نوسازی بدون بهره مندی محلی و تشریک مساعی و ارتقاء فرهنگی، رویکردهای مسلط این برنامه ها محسوب می شدند. تفوق رویکردهای یادشده، جابجائیهای وسیع جمعیتی و تمرکز بالای جمعیت و منابع در پایتخت و کلانشهرهای پیشتاز (اصفهان، مشهد، تبریز و شیراز) را موجب گردید. بدنبال بی نظمی های فضایی حاصله از رویکردهای تمرکزگرا در برنامه های عمرانی بالاخص پس از برنامه چهارم و در اوایل دهه 1350، برنامه ریزان و تصمیم گیرندگان در جهت چاره جویی برای مسائل پیش آمده- که در غیاب انگاره های منطقه ای و نگرشهای توسعه ای حاصل شده بود و اثرات آن در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، کالبدی، مدیریتی، سیاستگذاری و ...، مشاهده می گردید- در پی یافتن راهکاری جهت تحقق عدالت اجتماعی- فضایی، بعنوان یک هدف کلان و ایده آل، حرکت کردند. تدوین منشور "آمایش سرزمین" در دهه 1350، اقدامی در جهت جبران خسارتهای وارده بر فضای شهرها و مناطق در سطح سرزمین و بازآفرینی تعادلهای فضایی- اقتصادی محسوب می شد. "آمایش سرزمین" با هدف توزیع متوازن و عادلانه منابع و جمعیت ضمن ملاحظات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی در پی سازماندهی عقلایی فضا در ابعاد ملی و منطقه ای تدوین شد. مهمترین ابزار آمایش سرزمین در دستیابی به اهداف پیش بینی شده، توجه به برنامه ریزیهای منطقه ای است تا از این طریق به توزیع بهینه افراد و فعالیتهای اقتصادی در رابطه با منابع طبیعی دست یابد. نوشتار حاضر در پی اثبات این فرض است که تنظیم رابطه بین انسان، فضا و فعالیت های انسان در فضا (آمایش سرزمین) و همچنین توجه به رویکردهای منطقه گرایی، مناسب ترین گزینه و پیش نیاز در دستیابی به عدالت اجتماعی و توسعه پایدار محسوب می شود. بدین خاطر، ضمن توجه به نتایج حاصله از برنامه های عمرانی قبل و بعد از انقلاب، با ریشه یابی علل ناکامیها در نیل به توسعه متوازن و عادلانه در سطح سرزمین با وام گیری از رویکرد ساختاری، به جستجوی راهکارهای لازم در این خصوص می پردازد. بدون تردید، بهره گیری از رویکرد سیستمی و کل نگر در حوزه مطالعات در گزینه مورد نظر (آمایش سرزمین) و اجرای عادلانه اهداف آن، پایداری شهری و منطقه ای را بدنبال خواهد داشت

بافت های فرسوده محدوده هایی از قلمرو شهری می باشند که در مواجه با برخی ویژگی های منفی، در نظام شهرها هستند. این محلات از انواع کمبودها ومشکلات از قبیل فرسودگی های ظاهری وکالبدی، ضعف زیر ساخت ها و خدمات شهری، بزهکاری های اجتماعی ومشکلات فرهنگی و انواع معضلات اقتصادی رنج می برند، این بافت ها به رغم تمامی نقاط ضعف و کمبودها، جزئی ازشهرها به حساب می آیند و به نظر می رسد بافت های فرسوده با توجه به وسعت دامنه و شدت مسائل گریبانگیر آن، کارامدترین رویکردی که بتواند برای مواجهه با کاستی ها و نارسائی ها اتخاذ نمود رویکرد مشارکتی با اهداف و توسعه پایدار باشد. بین شاخص های شناسایی بافت فرسوده و توسعه پایدار شهری، روابط تنگاتنگی وجود دارد؛ از این رو، مقاله حاضر با هدف بررسی رابطه بین شاخص های شناسایی بافت فرسوده و توسعه پایدار در بافت های فرسوده محله جلفای اصفهان با استفاده از تحلیل همبستگی کانونی به منظور تعیین هم تغییری دو مجموعه متغیر، انجام گرفته است. در این پژوهش با توجه به مولفه های مورد بررسی روش تحقیق در این پژوهش پیمایشی، توصیفی تحلیلی و از لحاظ هدف گذاری کاربردی می باشد.