محمد نایب پور

انحصار قوه قهریه نزد دولتها سبب گریده است ارتش به مثابه معیاری در تشخیص ماهیت دولتها بررسی گردد. نوع ساختار سازمانی و پرسنلی ارتش در دولتهای مختلف یکسان نیست، زیرا سازمان و سازماندهی آنها رابطه مستقیمی با ماهیت و محتوای دولتها دارد. از این رو، بررسی ارتش و تحولات آن می تواند درک تحولات نظام سیاسی کشورهای گوناگون را آسان تر و دقیق تر نماید. در گفت و گوی حاضر دکتر محمد نایب پور، جانشین دانشکده علوم مرزی و انتظامی، تاریخچه ارتش را از عهد قاجاری تا پایان سلسه پهلوی تجزیه وتحلیل نموده است.ایشان رساله دکترای خود را به عنوان «روابط ایران و روسیه در دوره ناصری با تکیه بر عهد نامه آخال» دفاع نموده و کتابهای «انقلاب مشروطه و بلشویک های ماوراء قفقاز»، «استرآباد در انقلاب مشروطه» و «تاریخ جامع ایران» از م. س. ایوانف. را از زبان روسی ترجمه کرده است.

اسماعیل آقا، معروف به سمکو، حدود 25سال شخصیتی تاثیرگذار در مرزهای شمال غرب کشور و سرزمین های آنسوی مرز بود. او ازمهم ترین چهره های تاریخ معاصر ایران است. آنچه تاکنون از وی گفته شده عموماً مغرضانه و یک جانبه است. پژوهش حاضر به شیوه ای توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد و مدارک دست اول فارسی و همچنین، بهره گیری از پژوهش های مبتنی بر اسناد روسی، تلاش کرده است زمینه ها و عوامل موثر بر شورش سمکو را تشریح کند. مقاله با مراجعه به گذشته، نشان می دهد برخلاف نگاه یک جانبه موجود در اشاره های صورت گرفته به این موضوع، شورش های سران شکاک بیش از آنکه نتیجه فتنه گری آنان بوده باشد، نتیجه فساد و ناکارآمدی ساختار حکومت قاجار و حکام آذربایجان در نادیده گرفتن قدرت و جایگاه مهم سران شکاک بوده است. مقاله همچنین نشان می دهد این زمینه منفی، همراه با تحولاتی همچون انقلاب مشروطه، جنگ جهانی اول، انقلاب اکتبر و پایان جنگ و نیز خروج بیگانگان از آذربایجان، سمکوی انتقام جو را در مسیر شورشی جدی علیه حکومت مرکزی قرار داد.بنابراین پژوهش بر این باور است که شورش واقعی سمکو به دنبال خاتمه جنگ جهانی اول و خروج بیگانگان از مرزهای شمال غرب کشور آغاز شد.نتیجه نهایی مقاله این است که ساختار فاسد حکومتی و انکار جایگاه شکاک ها و واگذارنکردن بخشی از قدرت به آنان، در کنار فرصت هایی که تحولات منطقه ای در اختیار آخرین خان شکاک، یعنی سمکو، گذاشته بود زمینه و عوامل اصلی موثر برای شورش سمکو را فراهم کرد.

مقاله حاضر در چارچوب جنگ اول جهانی، برای نخستین بار به بررسی تحرکات و فعالیتهای سیاسی نظامی قوای مسلح مسیحی در آذربایجان و بهویژه در ارومیه میپردازد. و با تکیه بر معتبرترین منابع و شواهد و با روش تحلیلی توصیفی ضمن پرداختن به زمینهها و دلایل شکلگیری این نیرو و اهداف آن، در تلاش است روشن سازد که تشکیلات مسیحی چه ماهیتی داشت.حامیان آنان کدامها بودند و با چه اهدافی به همکاری با مسیحیان میپرداختند. این مقاله نشان میدهد برخلاف ایدهای که قوای مسیحی از سازماندهی قوا و اهداف مورد نظر خود داشتند، فعالیتهای آنان جزئی از دغدغه تاریخی بریتانیا درخصوص حفظ هندوستان بود. اگرچه آسوریها اهداف خاص خود را دنبال میکردند اما با کشته شدن مارشیمون بهدست سمکو، برنامههای آنها بهطور کامل دچار شکست شد. درواقع، انگلیسیها که با خروج روسها از جبهههای جنگ درنتیجه انقلاب اکتبر تنها مانده بودند، میبایست برای جلوگیری از پیشروی قوای ترک و آلمانی به سوی هن د د ر شمال غرب ایرا ن و قفقا ز خطو ط دفاعی تشکی ل میدادند. انگلیسیها دیگر کشورهای متفق را نیز درگیر برنامههای خود کردند. ژنرال دنسترویل با بهکار گرفتن قوای مسیحی در حفظ مرزهای شمال غرب ایران، خود را به قفقاز رساند و به مقابله با پیشرویهای دشمن شتافت. تلاشهای بریتانیا و مسیحیان برای جلوگیری از پیشروی عثمانیها اگرچه به پیروزی نینجامید اما با پایان یافتن جنگ، قوای عثمانی نیز بهرهای از پیروزیهای خود نگرفتند. در این میان مسیحیان بودند که هزینه حفظ منافع انگلیس را پرداختند و برای همیشه آواره و بی خانمان شدند.

  با آغاز جنگ جهانی اول دو کشور روس و انگلیس درصدد گسترش قدرت نظامی خود در ایران برآمدند. انگلیسی ها پلیس جنوب را تأسیس کردند و روس ها هم بریگاد قزاق را به سطح دیویزیون ارتقا دادند. به دنبال انقلاب اکتبر و به قدرت رسیدن بلشویک ها در روسیه، قوای روس خاک ایران را ترک کردند و انگلیسی ها درصدد گسترش نفوذ در شمال ایران و قفقاز و پر کردن خلاء حاصل از خروج روس ها برآمدند، این در حالی بود که دیویزیون قزاق تحت فرماندهی استاروسلسکی خود را حافظ منافع روسیه درشمال ایران می دانست. هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال است که انگلیسی ها برای گسترش نفوذ خود در شمال ایران به چه اقداماتی دست زدند و در این رابطه به چه شکل با دیویزیون قزاق برخورد کردند؟ مقاله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته و به این نتیجه رسیده که انگلیسی ها تلاش کردند از طریق قرارداد 1919 کلیه قوای نظامی ایران از جمله دیویزیون قزاق را در اختیار خود گیرند اما بواسطه مقاومت استاروسلسکی در برابر آنان و همچنین گسترش خطر پیشروی بلشویک ها به داخل ایران، صلاح کار را در خروج قوای خود از ایران، اخراج افسران روس از دیویزیون قزاق و سپردن رهبری آن به فرماندهان ایرانی مورد اعتماد دیدند.

زمینه و هدف: برقراری نظم و امنیت در جوامع پیچیده و گسترده امروزی، نیازمند مدیریت و برنامه ریزی متناسب با آن جوامع است که در این میان پلیس، یکی از مهمترین مولفه های اصلی در برنامه ریزی یادشده است. در این رابطه داشتن آمادگی و توان رزمی بالا یکی از مهمترین عواملی است که فرماندهان و مدیران عالی نیروهای امنیتی در پی تقویت آن هستند. بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارائه مدل عوامل عملیاتی موثر بر توان رزمی فرماندهی انتظامی استان آذربایجان غربی انجام شد. روش : پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی - پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش کلیه کارکنان فرماندهی انتظامی استان آذربایجان غربی است که براساس جدول مورگان تعداد 384 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای بود. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته است و در پژوهش حاضر برای بررسی روایی ابزار، از روش روایی صوری استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش معادل ساختاری در نرم افزار اسمارت پی. ال. اس استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد که در فرایند ارتقاء توان رزمی کارکنان فرماندهی انتظامی استان آذربایجان غربی تعداد 3 بعد، 10 مولفه و 57 شاخص (مفهوم) تأثیرگذار است.یافته های پژوهش نشان می دهد که عوامل غیرفیزیکی با ضریب مسیر 786/0 بیشترین تاثیر را در ارتقای توان رزمی دارد عوامل برتری ساز با ضریب مسیر 532/0 در رتبه دوم و عوامل فیزیکی با ضریب مسیر 494/0 در رتبه سوم تاثیرگذاری بر توان رزمی قرار دارد. نتایج: نتایج نشان داد ابعاد موثر در ارتقاء توان رزمی کارکنان فرماندهی انتظامی استان آذربایجان غربی می تواند سه بعد توان فیزیکی، توان غیرفیزیکی و عوامل برتری ساز باشد. خروجی پژوهش منجر به ارائه مدل عوامل عملیاتی موثر بر توان رزم فرماندهی انتظامی استان آذربایجان غربی شد.

کلانتری ها در ناجا از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و ماهیت آنها حضور ارباب رجوع و تعامل با شهروندان است. رفتار کارکنان کلانتری ها و میزان مؤثر بودن این ارتباطات از شاخص های مهم تعامل پلیس با مردم ارزیابی می شود. هدف اصلی تحقیق حاضر، شناسایی عوامل اجتماعی مؤثر بر ارتباط مراجعین و پلیس دوایر قضایی کلانتری های شهر کرمانشاه است. پژوهش حاضر از نظر هدف، از نوع کاربردی و روش آن به صورت توصیفی – پیمایشی است. در این تحقیق بخش اصلی داده ها از طریق پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شده است. جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه افراد بالای 18 سال در شهر کرمانشاه که حداقل یک بار به کلانتری های سطح شهر کرمانشاه مراجعه کرده اند، می باشد که تعداد آنها 316800 نفر است. کارمندان دوایر قضایی به تعداد 190 نفر و کارشناسان (رؤسای کلانتری ها) به تعداد 15 نفر در سطح شهر کرمانشاه به مردم خدمات ارائه می کنند. در این پژوهش با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه مورد نیاز با سطح اطمینان 95 درصد به تعداد386 نفر تعیین شد. نتایج تحقیق نشان داد که عوامل درون سازمانی از نظر مراجعین با 73/28 درصد و از نظر پلیس با 93/23 درصد، مهم ترین عامل مؤثر در ارتباط مراجعین و پلیس دوایر قضایی کلانتری های شهر کرمانشاه است و در جایگاه بعدی، پایگاه اجتماعی -اقتصادی از نظر مراجعین با 74/14 و از نظر پلیس با 54/12 درصد و بومی بودن و همزبانی از نظر مراجعین با 55/13 و از نظر پلیس با 89/11 درصد قرار دارند.

تحقیق حاضر بر اساس اطلاعات به دست آمده از عوامل مؤثر بر قاچاق اسلحه و مشروبات الکلی از مرز پیرانشهر انجام یافته است که در آن به سنجش رابطه میان متغیر وابسته (تمایل و انگیزش به قاچاق) و متغیرهای مستقل (ارزش ها و باورهای فرهنگی، آنومی اجتماعی، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و برآورد امکانات نیروی انتظامی) پرداخته شده است. با استفاده از روش پیمایش و کاربرد تکنیک پرسشنامه هدایت شده، اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق جمع آوری گردیده است. جامعه آماری تحقیق را سرپرستان خانوار شهرستان پیرانشهر تشکیل می دهند. بر اساس فرمول تعیین حجم نمونه آماری (فرمول شارپ و کوکران) 124 نفر سرپرست خانوار تعیین و مورد مطالعه قرار گرفته و همچنین از 30 نفر فرماندهان و افسران ارشد نیروی انتظامی منطقه پیرانشهر در باب ابعاد مختلف قاچاق نظر خواهی شده است. بر اساس مبانی نظری و الگوی تحلیلی تحقیق ضمن تدوین چهار فرضیه که ناظر بر روابط متغیرهای تابع و مستقل بود از طریق ساخت مقیاس اقتصادی-سیاسی SES دانکن و دانکن (1986) جهت سنجش وضعیت اجتماعی – اقتصادی پاسخگویان، مقیاس باورها و ارزش های فرهنگی رابینسون و شیور (1992)، مقیاس و شاخص آنومی اجتماعی اسرول (1984) و میلر (1976)، مقیاس محقق ساخته برآورد امکانات نیروی انتظامی منطقه پیرانشهر در مبارزه و مواجهه با امر قاچاق و بالاخره مقیاس تعدیل شده رابینسون و شیور (1992) برای سنجش انگیزش و تمایل پاسخگویان به قاچاق اندازه گیری شدند. جهت احتساب روایی مقیاس ها و شاخص ها از آلفای کرونباخ استفاده گردید. در تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیات و نیکویی برازش و تناسب مدل نظری از تست و آزمون همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه، تحلیل مسیر استفاده گردید. با توجه به نیکویی برازش مدل تحلیلی از طریق کاربرد رگرسیون چند گانه و تحلیل مسیر، نتایج حاصله نشان می دهد که بر حسب ارزش بتا متغیرهای باورها و ارزش های فرهنگی، آنومی اجتماعی، SES به عنوان عوامل تأثیرگذار بر انگیزش و تمایل به قاچاق مطرح اند.

در جنگ دوم جهانی به دنبال اشغال ایران توسط متفقین دولتمردان آمریکائی با شناخت از جایگاه ایران درمنطقه و ضعف نظامی واقتصادی دردوران پهلوی دوم ، نقش خود را درقالب نیروی مستشار ی به ظهور رساندند. مستشاران آمریکایی طی سال های 1320 – 1357 ماموریت تامین امنیت و حفظ منابع و منافع خود در خلیج فارس با توانمندی های ارتش ایران به انجام رساندند . ایران راهبرد دفاعی خود را فراتر از مرز های بین المللی قرار داد و در مقابل ابر قدرت شرق از حمایت آمریکا بر خوردار بود. روش تحقیق : پژوهش توصیفی وتفسیر وقایع برپایه ابزارجمع آوری اطلاعات اسنادی و مدارک با شیوه مطالعات کتابخانه ای وآرشیو مراکز اسناد به تحولات تاریخی ایران معاصر می پردازد. هدف از پژوهش با تکیه براسناد، شناخت سیاست های نظامی وامنیتی دولت آمریکادردوران پهلوی دوم که درساختار راهبرد دفاعی وامنیتی تعریف می شود. درنتیجه گیری ازپژوهش، به نقش سیاستگذاران آمریکا در استفاده ابزاری ازارتش ایران در حفظ منافع خوددرخلیج فارس ودریای عمان دررقابت با ابرقدرت شرق پرداخته می شود.