یحیی کاردگر

یحیی کاردگر

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم، قم، ایران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۸ مورد.
۱.

بررسی عوامل اثرگذار در نام گذاری دفترهای شعر دهه ی سی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال ۱۶ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۵۹) 85 - 110
تعداد بازدید : ۹ تعداد دانلود : ۱۳
عنوان یک مجموعه شعر در اولین نگاه، پلی ست بین شاعر و خواننده که می تواند قسمت مهمی از تفکر خویش را قبل از شروع خوانش کتاب با خواننده در میان بگذارد. عنوان گذاری بر مجموعه ها در سده ی اخیر رواج یافته و در نقد ادبی دارای جایگاه ویژه و درخورتوجهی شده است، چنان که نام مجموعه های یک دوره را می توان زبان ادبی غالب آن روزگار به حساب آورد. تحقیق پیش رو در روشی توصیفی، تحقیقی و تطبیقی و با مراجعه به دفترهای شعر دهه ی سی و نقدهای منتقدان درباره ی عنوان 95 دفتر شعر انجام شده است. دهه ی سی در ادبیات معاصر، هم به سبب وقایع سیاسی و تاریخی آن و هم به لحاظ فرهنگی و اجتماعی و حضور شاعران بزرگ با سلیقه های شعری متفاوت و حوزه ی اندیشه ی وسیع، اهمیت زیادی دارد. بررسی عنوان های دفترهای شعر این دوران به عنوان چکیده ی هر دفتر از هر شاعری، نکات برجسته ای را مشخص کرد. در دهه ی سی حجم کتاب های شعر منتشرشده نسبت به دهه های قبل فزونی چشمگیری یافته و شاعر برای نزدیک شدن به جامعه، زبان ملموس تری برای نامیدن کتاب هایش برگزیده است. همچنین مکتب های ادبی و وقایع سیاسی و تحولات شخصی در نام گذاری دفترهای شعر بسیار مؤثر بوده و عنوان دفترهای شعر، شخصیت، مسائل فرهنگی و باورها را به نمایش گذاشته اند که این مسئله در شعر مدرن آن روزگار هم ریشه دارد.  
۲.

بررسی ویژگی های غنایی در افسانه نیما یوشیج(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۰ 135 - 152

کلیدواژه‌ها: افسانه نیما یوشیج شعر غنائی ویژگی های شعر غنائی ویژگی های غنائی افسانه تغزل معاصر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۳ تعداد دانلود : ۲۳۱
افسانه نیما یوشیج، با عنوان تغزّل نو و سرآغاز شعر غنائی مدرن شناخته می شود. شعر غنائی، ویژگی هایی دارد که از دل تعاریف آن به دست می آیند. هدف از پژوهش حاضر آن است که دریابیم کدام یک از این ویژگی ها در «افسانه» وجود دارند و نوآوری ها و هنجارشکنی های نیما، در کدام ویژگی ها صورت گرفته است؟ در این مطالعه با روش تحلیلی-توصیفی، با بررسی مؤلّفه های غنایی درمی یابیم که نوآوری اصلی نیما، در بیان عشق زمینی و توجه به معشوق واقعی و زوال پذیر است و از شعر سنّتی به دلیل فرورفتن در وادی عشق های انتزاعی و عرفانی انتقاد می کند و جانب انسان گرایی (اومانیسم) را می گیرد. بهره گیری از عشق تراژیک، قالب مکالمه آزاد و نمایشی، بیان مسائل اجتماعی به شکل گسترده، ساختار داستانی، راوی اول شخص، وزن بدیع و عامیانه، ایجاز روایی، روایت در زمان حال حاضر، توصیفات عینی و واقعی از اشیاء در کنار انطباق حالات درونی انسان و عوامل بیرونی طبیعت، صور خیال غنایی و تخیل نیرومند و برخورداری از عناصر روساخت و ژرف ساخت زیبایی شناسی، از مهم ترین ویژگی های این منظومه است که آن را به سرچشمه شعر ناب غنایی وارد ساخته و با ایجاد تحوّل در همه ابعاد، راه را برای گسترش شعر غنایی معاصر هموار می نماید
۳.

مظاهر فرهنگ عامه در منظومه ی محمود و ایاز زلالی خوانساری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۵۱) 225 - 254

کلیدواژه‌ها: زلالی خوانساری فرهنگ عامه عصرصفویه محمود و ایاز منظومه های فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۷ تعداد دانلود : ۱۸۸
امروزه تحقیق در حوزه ی فرهنگ عامه و جست وجوی مظاهر آن در ادبیات فارسی در میان محققان علوم انسانی جایگاه ویژه ای دارد. هر ملتی برای شناخت بهتر جامعه و تحلیل انگاره ها، کنش ها و واکنش های اقشار مختلف و آگاهی یافتن از چندوچون ادبیات و فرهنگ سرزمینش ناگزیر از توجه به این حوزه از ادبیات است. پژوهش حاضر با توجه به این هدف، با روشی توصیفی تحلیلی به بررسی ارتباط داستان های محمود و ایاز با فرهنگ عامه و همچنین بررسی مصادیق مادی و معنوی فولکلور در منظومه ی محمود و ایاز زلالی خوانساری نوشته شده است. رواج ادبیات در میان اقشار متوسط و پایین جامعه به همراه گسترش فساد جنسی در قالب روابط دو هم جنس و مخالفت دربار با سرایش منظومه های بزمی در عصر صفویه، موجب پدیدآمدن ژانر های ادبی جدید شد که محمود و ایازسرایی و به ویژه محمود و ایاز زلالی از نتایج این تغییر سبک است. ایجاد تصاویر هنری بدیع، گسترش دایره ی امکانات هنری و ایجاد فضای صمیمی و تلقین حس هم ذات پنداری ازجمله محاسن توجه زلالی به فرهنگ عامه است. در منظومه ی محمود و ایاز زلالی خوانساری مظاهر گوناگونی از فرهنگ مردم قابل پیگیری ا ست. مهم ترین مصادیق مادی فرهنگ عامه در منظومه ی زلالی، اشاره به شغل های رایج در میان مردم مانند خیاطی و طب و بیان جزئیاتی از مکان های عمومی نظیر گرمابه است. همچنین در حوزه ی مصادیق معنوی، به کارگیری واژگان رایج عامه، استفاده از الفاظ رکیک، هجو و کثرت اصطلاحات مرسوم در میان مردم، کنایات و همچنین اشاره به آداب ورسوم خاکسپاری، شراب نوشی، خرافات و... بیش از دیگر مصادیق فولکلور، موردتوجه زلالی خوانساری بوده است.
۴.

عجز، مضمونی انسجام بخش در غزل بیدل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات شبه قاره سال چهاردهم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۳ 173 - 188
تعداد بازدید : ۱۲۶ تعداد دانلود : ۱۱۸
بحث انسجام و اثبات و نفی آن به ویژه در قالب غزل فارسی همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. این موضوع درباره غزل شعبه هندی سبک هندی و غزلیات بیدل بحث ها برانگیخته و سرانجام به عدم انسجام و پاشان بودن غزل این شعبه و غزل بیدل حکم شده است. پژوهش حاضر با بهره گیری از شیوه ای توصیفی-تحلیلی و به کارگیری راه های بررسی انسجام متون و نظریه انسجام هلیدی و حسن به بررسی انسجام در غزل بیدل در آیینه غزل اول دیوان او پرداخته و کوشیده است به این پرسش پاسخ گوید که حکم پاشان بودن غزل بیدل چرا و چگونه صادر شده است؟ نتیجه این بررسی آن است که از نظر محتوایی، مفهوم عجز یکی از مفاهیم انسجام بخش غزلیات اوست؛ اما انسجام غزل بیدل در هاله ای از صورخیال بکر، زبان خاص و ابهام و پیچیدگی غزل او پنهان است؛ ازاین رو برای اثبات انسجام آن درنگ در ویژگی های دستوری به ویژه مرجع ضمایر، دقت در روابط واژگانی و ترکیب های شعری، توجه به تکرار، هم معنایی، تضاد و پیوند جز و کلی که بین اجزای شعر به ویژه کلمات و ترکیب های آن برقرار است؛ ضروری است. با چنین نگاهی می توان هریک از غزلیات او را در حداقل جمله ها خلاصه کرد و با کشف یک دستی فکری و معنایی غزل، لذت هنری نابی را تجربه کرد.
۵.

تحلیل عناصر زبانی، موسیقایی، بلاغی و محتوایی «غزل3» مهدی اخوان ثالث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های دستوری و بلاغی سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱شماره ۲۱ 233 - 259

کلیدواژه‌ها: شعر معاصر زبان بلاغت اخوان ثالث آخر شاهنامه غزل 3

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۰ تعداد دانلود : ۲۸۰
پژوهشگران، «غزل 3» از دفتر «آخر شاهنامه» مهدی اخوان ثالث را یکی از بهترین تغزلات معاصر دانسته اند اما چندان به دلایل برتری و جایگاه این غزل در شعر معاصر اشاره نکرده اند. در این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیلی _ توصیفی، اثبات کردیم که این غزل در چهار حوزه زبانی، موسیقایی، بلاغی و محتوایی، مرزهای شعر را درنوردیده و به ساحت جدیدی از وحدت هنری دست یافته است. از نظر زبانی، پیوند با عناصر زبانی گذشته در سطح واژگان و نحو، سبب هنجارگریزی زمانی یا آرکائیسم شده و فضاسازی چندسویه زبانی را پدید آورده که امری تقلیدناپذیر است. همچنین وزن عروضی جدید غزل 3 اخوان، با مضمون عاشقانه و تراژیک آن هماهنگ بوده و در کنار صنعت واج آرایی و تکرار، این شعر را از موسیقی درونی و بیرونی سرشار کرده است. از نظر بلاغی، کوشش اخوان در بهره مندی از شکل ابتکاری آرایه های بیانی و بدیعی و اجتناب از کلیشه های رایج و مبتذل، تصاویر بلاغی را در جهت محتوای غنایی غزل به پیش برده است. به لحاظ درون مایه، بازنمود نوستالژی حضور معشوق در بهترین لحظه های زندگی شاعر، توصیف عظمت وجود او در کوچه های عاشقی و تحمل اندوه هجران او، فضای شعر را از صمیمیت و لطافت یک عشق واقعی و تجربه شده آکنده ساخته و زاویه دیدی متفاوت از معشوق و عشق پاک ارائه می کند. این مجموعه عوامل، غزل 3 را به الگوی موفقی برای عاشقانه های نو نیمایی و شعر غنایی معاصر تبدیل کرده اند.
۶.

سرگذشت حاجی بابای اصفهانی؛ گامی به سوی ترکیب سنت و نوآوری در ادبیات داستانی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی بهار ۱۴۰۰ شماره ۸۷ 116 - 138

کلیدواژه‌ها: سنت نوآوری سرگذشت حاجی بابا میرزا حبیب اصفهانی عناصر داستان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۲ تعداد دانلود : ۲۲۳
این پژوهش، دو عامل سنت های ادبی و نوآوری را در کتاب سرگذشت حاجی بابای اصفهانی اثر موریه ترجمه میرزا حبیب اصفهانی بررسی کرده است. از آنجا که از این کتاب همواره به عنوان یکی از اولین نمونه های داستان نویسی جدید فارسی یاد می شود، بررسی نقش هر یک از این دو عامل در این اثر می تواند در شناخت بهتر سیر تحولات ادبیات داستانی ایران راهگشا باشد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به این امر پرداخته و ترکیب متعادل عناصر سنتی و جدید را در این کتاب نشان داده است. بر مبنای نتایج به دست آمده، این کتاب در بخش عناصر داستان ترکیب به نسبت متعادلی از سنت گرایی و نوآوری دارد. در مواردی نظیر واقع گرایی و توجه به جزئیات در شخصیت پردازی، تلاش برای باورپذیر کردن وقایع داستان، توصیفات جزئی و رعایت لحن، گرایشات نوگرایانه و در مبحث ایستایی شخصیت ها و شیوه های معرفی شخصیت، عوامل مؤثر در پیشبرد وقایع و برخی از بن مایه های داستانی به ویژه در بخش های عاشقانه، گرایشات سنت گرایانه غالب اند. در بحث زبان و شیوه نگارش با وجود تلاش موفق نویسنده برای نوسازی زبان از آنجا که این نوسازی بیش از هر چیز تحت تأثیر اسلوب شاعرانه سعدی به خصوص در گلستان صورت گرفته، این نوگرایی را می توان برگرفته از سنت و در قالب احیای آن دانست. در مبحث درون مایه نیز انتقاد جدی از جامعه سنتی ایران و تقابل بین سنت و تجدد، مهم ترین درون مایه اثر بوده و به شیوه ای متعادل و با تکیه بر ریشه های موجود در سنت به نقد عیوب آن پرداخته شده است.
۷.

بررسی تطبیقی-انتقادی تعریف سنت و نوآوری در نقد ادبی ایران و جهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات تطبیقی سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۵ 231 - 252

کلیدواژه‌ها: سنت نوآوری ابداع نقد ادبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۸ تعداد دانلود : ۲۰۲
مفهوم سنت از مفاهیم پرکاربرد در علوم انسانی است و در هر یک از حوزه های آن معنای اصطلاحی خاصی دارد . در این میان، سنت ادبی و نوآوری، به عنوان مفهوم متقابل آن، از اهمیت ویژه ای در ادبیات به ویژه نقد ادبی برخوردار است. این پژوهش با نگاهی انتقادی تعاریف سنت و نوآوری را در آراء صاحب نظران ایرانی بررسی کرده و نتایج به دست آمده را با مهم ترین نظریات منتقدان غربی و عربی تطبیق داده و وجوه شباهت و تفاوت آن ها را نشان داده است. بر اساس نتایج این پژوهش ، در یک نگاه کلی می توان گفت که این تعاریف دارای اختلافاتی از دو جنبه گستردگی عناصر تشکیل دهنده و الزامی بودن یا نبودن شرط تکرار در شکل گیری سنت اند . بر این اساس ، تمامی ویژگی های صوری و محتوایی که در آثار ادبی وجود دارند و پس از گذشت دوره های زمانی کوتاه یا طولانی تکرار و تدوام می یابند، سنت ادبی را تشکیل می دهند . در باب نوآوری نیز باید گفت رابطه پویای آن با سنت، جوهره اصلی آثار ادبی و ضامن موفقیت نوآوری-های ادبی و سبب نوزایی مداوم سنت است.
۸.

بازتاب معراج مسیح در غزلیات صائب تبریزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی سال ۲۲ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۱ 9 - 38

کلیدواژه‌ها: صائب تبریزی سبک هندی تلمیح سیمای مسیح معراج مسیح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۳ تعداد دانلود : ۱۱۳
سیمای مسیح در غزلیات صائب، جلوه ویژه ای دارد؛ به گونه ای که می توان با انسجام ابیات او در این زمینه، تصویر نسبتاً جامعی از زندگی این پیامبر آسمانی ارائه کرد و آزاداندیشی دینی صائب و شعر فارسی را به مخاطب نشان داد. از آنجا که بررسی تمام جوانب این موضوع فراتر از گنجایی یک مقاله است؛ کوشیده ایم تا با محوریت معراج مسیح که بیش از دیگر بخش های زندگی آن حضرت، مورد توجّه صائب قرار گرفته است؛ فلسفه توجّه به این موضوع و تأثیر آن بر جنبه های محتوایی شعر او، موضوعی است که در پژوهش های ادبی کم تر مورد توجّه قرار گرفته است. بررسی تحلیلی - توصیفی این موضوع در شعر صائب نشان می دهد که او در طرح موضوع معراج مسیح، به تلفیق مطالب قرآن، انجیل، کتب قصص و سنّت های ادبی پرداخته و در قالب سه زوج عیسی و فلک چهارم، عیسی و خورشید و عیسی و سوزن؛ از تمام جزئیات این واقعه برای بیان اندیشه های اخلاقی، عرفانی، اجتماعی، دینی، تعلیمی و غنایی خود بهره گرفته است و این تلمیح، دست مایه مضمون سازی و خیال پردازی قرارگرفته و در جذب مخاطبان شعر او تأثیرگذار شده است. نگاه صائب به معراج مسیح به دور از هرگونه تعصبی، تلفیقی آزاداندیشانه از اسلام و مسیحیت را در بر می گیرد و بدون تردید، معرّفی این نگاه می تواند در تقریب مذاهب و توجّه افزون تر اذهان جهانیان به شعر و ادب فارسی تأثیر بسیار داشته باشد.
۹.

معرفی منظومه های قضا و قدر فارسی و تحلیل آنها از منظر روایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کهن نامه ادب پارسی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۳۰) 171-194

کلیدواژه‌ها: دوره صفویه منظومه های فارسی منظومه های قضا و قدر نوع ادبی قضا و قدر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۸ تعداد دانلود : ۳۶۷
بحث درباره موضوع چالش برانگیز «قضا و قدر» همواره در ادبیات فارسی مطرح بوده است، اما به طور خاص تعدادی از شاعران دوره صفویه توجه ویژه ای به این موضوع کرده اند و مثنوی های مستقلی با عنوان «قضا و قدر» سروده اند و این مسئله به صورت یک جریان منظومه سرایی تا دوره قاجار ادامه داشته است. اغلب این منظومه ها به صورت نسخه خطی است. پژوهش حاضر تعدادی از منظومه های قضا و قدر و شاعران آنان را معرفی می کند و از نظرگاه تحلیل جنبه های داستانی، این منظومه ها را بررسی و نقد می کند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که منظومه های قضا و قدر با وجود افتراق های جزئی، دارای وجوه مشترکی هستند که وحدت ساختاری این آثار را از نظر پردازش داستانی فراهم می کند. مؤلفه های مشترک روایی این متون عبارتند از: سادگی زبان، وجود یک الگوی ثابت در پیرنگ و نیز در شخصیت پردازی، تکرار شخصیت های قراردادی و ایستا؛ مبتنی بودن همه منظومه ها بر یک مضمون کلیدی؛ ایجاد حوادث خلق الساعه و تصادفی و ضعف حقیقت مانندی؛ پایان بندی غیرمنتظره و تراژیک. بر اساس این پژوهش، شاید بتوان این منظومه ها را به عنوان یک نوع ادبی تازه معرفی کرد. حاصل این پژوهش می تواند روشن کننده بخشی از سیر تحول ادبیات فارسی و جریان شناسی ادبی باشد.
۱۰.

الگویی برای تحلیل متون منثور فارسی برمبنای مقدمه شاهنامه ابومنصوری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نثرپژوهی ادب فارسی دوره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۸ 99 - 122

کلیدواژه‌ها: الگوی تحلیل متن متون منثور مقدمه شاهنامه ابومنصوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۹ تعداد دانلود : ۳۷۶
ضرورت تدوین الگویی قابل اتکا برای تحلیل متون ادبی، نکته ای غیر قابل انکار است. از این رو، تلاش برای تدوین چنین الگویی، تاریخی به دیرینگی متون ادبی دارد. چنین ضرورتی در حوزه نثرپژوهی بیش از حوزه شعرپژوهی به چشم می خورد و علت آن را باید در توجه افزون تر پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی و البته مخاطبان آن به متون شعری جست و جو کرد. این مقاله با بهره گیری از پژوهش-های دیروز و امروز و با استناد به مقدمه شاهنامه ابومنصوری که از قدیمی ترین متون برجای مانده زبان فارسی است؛ کوشیده است؛ الگویی برای تحلیل متون نثر ارائه کند. پژوهش حاضر که در شیوه ای توصیفی-تحلیلی انجام شده بر آن است که تعیین موضوع متن، روشن کردن پیوندهای متن با عوامل تأثیرگذار و سرانجام تعیین جایگاه متن مورد بررسی در حلقه های شکل گیری و تحول متون منثور، می تواند؛ در تحلیل چند و چون متون راه گشا باشد. مقدمهء اجرایی کردن چنین الگویی، پژوهش در ویژگی های اصیل زبان فارسی و ترسیم دقیق خط سیر و تحول زبان محاوره و خطابه به عنوان دو گونهء زبانی تأثیر گذار در شکل گیری و تحول متون منثور است. شاهنامه ابومنصوری با موضوعی حماسی و ملی و با قرار گرفتن در بزنگاه برخورد محاوره، خطابه و نثر مکتوب فارسی، به استقلال نثر می اندیشد و با پای بندی به موضوع، اصالت زبان، توجه به معیارهای بومی در بهره گیری از زبان عربی، رعایت بلاغتی طبیعی، الگویی قابل اعتماد برای نویسندگان زبان فارسی است.
۱۱.

بازنمایی اسطوره های ایرانی درکتاب های تاریخی فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال بیست و هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۴ (پیاپی ۸۹) ۲۵۵-۲۷۷

کلیدواژه‌ها: اساطیر خدای نامه تاریخ های فارسی دوره اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۴ تعداد دانلود : ۶۶۸
شناخت اساطیر و حماسه ها برای آشنایی با فرهنگ و تمدن گذشته ملت ها مهم و ضروری است. ازاین رو، بررسی تحولاتی که به دلایل سیاسی و اجتماعی و گذر زمان در اساطیر و حماسه های جامعه ای ایجاد می شود، شایسته توجه است. تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است که مبنای آن شناسایی علل و چگونگی تحولات راه یافته در سیمای اساطیری و حماسی ایران در امهات کتاب های تاریخی فارسی از قرن سوم تا پایان حکومت صفویه باشد. نتایج این پژوهش، که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است، عبارت اند از: حذف بسیاری از اندیشه های دین زرتشتی از سیمای اساطیر ایرانی در نتیجه غلبه اعراب و نفوذ اسلام، دگرگونی در پاره ای اعمال و کردارهای شخصیت های اساطیر ایرانی و نفوذ آموزه های اسلامی در آن و اختلاط و آمیختگی با اسرائیلیات، دگرگونی هایی که در قالب شخصیت ها، داستان ها و جغرافیای اساطیری راه یافت و اختلاط هایی که به واسطه رواج اسرائیلیات به شکل هم زمانی، نسب سازی های جعلی، یکسان پنداری و وابستگی های جغرافیایی اساطیر ایرانی را تحت تأثیر خود قرار داد. از دیگر دستاوردهای این پژوهش، نمایاندن نفوذ تفکرات قوم سامی در اساطیر ایرانی و منطق باورپذیری عصر مورخ بر روایات ایرانی است که به افسانه پردازی های گوناگون درباره آنها منجر شده است.
۱۲.

بازخوانی و بازنگری استعاره در کتاب های بلاغی فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال دوازدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۳۰) 134 - 150

کلیدواژه‌ها: بلاغت فارسی نقد بلاغی صورخیال استعاره نقد استعاره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۳۶۴
این پژوهش پس از نشان دادن تصویری جامع از بحث استعاره در کتب بلاغی فارسی و برشمردن نقاط قوّت و ضعف آن، در روشی توصیفی-تحلیلی راهی برای اصلاح این بحث و برون رفت از تنگناهای آن گشوده است. استعاره در گذر زمان سه مرحله پیدایش، گسترش و ویرایش را پشت سر گذاشته و در طی این مراحل سه گانه، از ایجازی مخل به اطنابی ممل و سرانجام به نقدی سازنده متمایل شده است. جامع و مانع نبودن تعریف استعاره ، بی توجهی به ماهیت زبان فارسی، تدوین نشدن فرهنگ استعاری زبان فارسی، اصطلاح سازی های بی مورد و بهره گیری های مقلّدانه و غیرانتقادی از پژوهش های عربی و غربی، عامل اصلی ناکارآمدی و ضعف بحث استعاره به شمار می آید؛ ازاین رو بایسته است در بازنگری بحث استعاره در کتب بلاغی زبان فارسی، از دوره های اوج بلاغت عربی به ویژه پژوهش های عبدالقاهر جرجانی بهره گرفت و با بهره گیری منتقدانه از نگاه تحلیلی و محتوایی پژوهش های غربی، به چرایی کاربرد استعاره، فایده آن و تعیین معیارهایی برای ارزش گذاری و نقد استعاره پرداخت و ضمن پای بندی به ماهیت زبان فارسی و توجه به سیر تحول استعاره در متون ادب فارسی، بر کارآمدی و آموزش آسان این بحث مهم بلاغی توجه کرد.
۱۳.

بازتاب فرهنگ و ادبیات عامه در منظومه های قضا و قدر فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال هفتم آذر و دی ۱۳۹۸ شماره ۲۹ 25-48

کلیدواژه‌ها: دوره صفویه منظومه های فارسی منظومه های قضا و قدر ادبیات عامیانه قصه های عامیانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۵ تعداد دانلود : ۷۳۰
منظومه های قضا و قدر از آن دسته آثاری هستند که در دوره زمانی صفویه تا قاجاریه با محوریت تفکر جبری و در قالب طرح یک داستان سروده شده اند. بیشتر این منظومه ها به صورت نسخه خطی در دست است و تعداد آن ها به بیش از 20 مورد می رسد. در این مقاله 4 نسخه چاپی و 11 نسخه خطی این منظومه ها از دیدگاه بررسی عناصر فرهنگ و ادبیات عامه بررسی شده اند. با وجودی که منظومه های قضا و قدر در قالب ادبیات رسمی و با محوریت یک موضوع کلامی و فلسفی سروده شده اند، مشخصه های زبانی و محتوایی آن ها ثابت می کند که منبع الهام اصلی این متون، فرهنگ و ادبیات عامه است. نوع برخورد سطحی با موضوع چالش برانگیز قضا و قدر و عاری بودن متن از استدلال های پیچیده فلسفی؛ ترویج تفکر تقدیرباوری در این منظومه ها؛ بازتاب عناصری از فرهنگ و ادبیات عامه، مثل زبان و بیان ساده؛ وزن عامیانه این آثار؛ انعکاس باورهای خرافی مثل اعتقاد به بخت و اقبال؛ توصیف برخی از سنت های مردمی، بازتاب برخی از رفتارهای عامه و توصیف شخصیت ها و مکان هایی از متن و بطن زندگی عامه از نشانه های تأثیرپذیری منظومه های قضا و قدر در ادبیات عامه است. منظومه های قضا و قدر از نظر بوطیقا و ساختار داستانی نیز کاملاً منطبق با ساختار قصه های عامیانه هستند. ضعف پی رنگ؛ ضعف حقیقت مانندی؛ اهمیت حادثه پردازی؛ شخصیت های ایستا و قالبی؛ ابهام زمان و مکان و روایت داستان از زاویه دید دانای کل از ویژگی های است که این منظومه ها را با قصه های عامیانه پیوند می دهد.
۱۴.

پیوندهای محتوایی و معنایی ابیات تضمین شده کلیله و دمنه با متن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نثرپژوهی ادب فارسی (ادب و زبان سابق) دوره ۲۲ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴۵ 171 - 190

کلیدواژه‌ها: نثر فارسی نثر فنی تضمین شعر فارسی کتاب کلیله و دمنه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳۴ تعداد دانلود : ۴۵۶
این مقاله ابیات تضمین شده را در کتاب کلیله و دمنه با روشی توصیفی-تحلیلی بررسی کرده است. تضمین شعر یکی از ویژگی های متون منثور است و نثر فنی و مصنوع، بیشترین بهره را از این صنعت برده است. در میان کتاب های نثر فنی و مصنوع در ادب فارسی، کلیله و دمنه یکی از بهترین نمونه-های موجود در زمینه تضمین و بهره گیری از شعر فارسی و عربی است؛ به همین دلیل ابیات فارسی تضمین شده در این کتاب در شیوه ای توصیفی-تحلیلی، مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، نام شاعرانی که شعرشان در کتاب کلیله و دمنه تضمین شده و پیوند معنایی و محتوایی اشعار تضمینی کلیله و دمنه با متن، بررسی شده است. نصرالله منشی در استفاده از ابیات دیگران، مغلوب لفظ نشده و غالباً معنی، اولویت او در گزینش ابیات تضمینی بوده است. اندیشه های تعلیمی و حکیمانه، اجتماعیات، آموزه های دینی و عرفانی، رویکرد تقدیرگرایانه و اندیشه های مدحی و ذمّی مهم ترین مضامینی است که متن کلیله را با اشعار تضمینی پیوند داده است. نگاه دقیق و انتقادی نصرالله منشی در گزینش ابیات، با گذشت روزگاران مورد تأیید قرار گرفته و از آن پس، ابیات تضمینی کلیله، منبعی قابل اعتماد برای نویسندگان نثر فنی و مصنوع در گزینش اشعار تضمینی شده است.
۱۵.

شگردها و فنون زبانی و بلاغی تضمین شعر فارسی در کتاب کلیله و دمنه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال یازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۷) 129 - 142

کلیدواژه‌ها: نثر فنی فارسی تضمین شعر فارسی بلاغت پیوند زبانی و نحوی کلیله و دمنه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۴ تعداد دانلود : ۵۳۸
نثر فنی بیش از آن که در اندیشه معنا باشد، به آرایش کلام می اندیشد و برای تزیین کلام از ظرافت های زبانی و بلاغی بسیاری بهره می گیرد. یکی از این ظرافت های زبانی و بلاغی، تضمین شعر در خلال نثر است. در کتاب کلیله ودمنه که از شاهکارهای نثر فنّی است، تضمین شعر از نظر کمّی و کیفی جایگاه ویژه ای دارد. نصرالله منشی کوشیده است با بهره گیری از شیوه ها و شگردهای زبانی و بلاغی، پیوندی استوار بین اشعار تضمینی و متن برقرار کند؛ به گونه ای که ناهمگونی بین اشعار تضمینی و متن کتاب کمتر دیده می شود. این مقاله با شیوه ای توصیفی تحلیلی کوشیده است رمزوراز موفقیت نصرالله منشی را در تضمین اشعار بررسی کند و شگردهای زبانی و ظرافت های بلاغی او را در به کارگیری اشعار معرفی کند. پژوهش حاضر نشان می دهد منشی در تضمین اشعار، همواره جانب فصاحت و بلاغت کلام را رعایت کرده است؛ به گونه ای که می توان در محل پیوند شعر و نثر در کتاب کلیله ودمنه شاهد ظرافت های زبانی و آرایش های کلامی و بلاغی بسیاری بود.
۱۶.

پژوهشی در گویندگان اشعار فارسی تاریخ یمینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی سال شانزدهم پاییز۱۳۹۸ شماره ۶۵ 115-140

کلیدواژه‌ها: نثر فارسی نثر فنی تضمین شعر فارسی کتاب تاریخ یمینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۲ تعداد دانلود : ۴۸۴
این مقاله در روشی توصیفی-تحلیلی به معرفی گویندگان ابیات فارسی کتاب تاریخ یمینی پرداخته است. از آن جا که جرفادقانی، مترجم کتاب، و شعار، مصحح آن، به ناصواب، گوینده غالب اشعار فارسی را علی بن محمد ابن ابی الغیث مستوفی معرفی کرده اند؛ مقاله ضمن معرفی گویندگان اشعار فارسی کتاب به علل و عوامل بروز این اشتباه پرداخته است. غالب ابیات فارسی کتاب از انوری، ظهیرالدین فاریابی، فردوسی، سید حسن غزنوی، مسعودسعد سلمان و دیگرگویندگان نامی ادب فارسی است. عدم آشنایی کافی جرفادقانی از پیشینه شعر فارسی، رعایت ملاحظات مادح و ممدوحی و سرانجام آشفتگی تضمین شعر در متون نثر از مهم ترین عوامل بروز این اشتباه بوده و اعتماد شعار به نظر جرفادقانی نیز موجب تأیید آن شده است.
۱۷.

شگردهای انتقادی در رساله مجدیّه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی سال ۲۰ پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴۲ 189 - 218

کلیدواژه‌ها: ادبیات انتقادی نثر دوره قاجار میرزا محمدخان مجدالملک رساله مجدیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۳ تعداد دانلود : ۱۲۰
میرزا محمّدخان مجدالملک از رجال سیاسی و یکی از منتقدان و نویسندگان عصر قاجار است و «رساله مجدیّه»ی او، یکی از نخستین آثار انتقادی منثور فارسی است که پیش از پیروزی انقلاب مشروطه، به نگارش درآمده و معایب و نابسامانی های عصر ناصری را در قالب نثری استوار، انتقادی و طنزآمیز به تصویر درآورده است. مقاله حاضر به شیوه توصیفی_تحلیلی به نقد و تحلیل جنبه های انتقادی این اثر پرداخته است. نویسنده با بهره گیری از شاهکارهای ادب فارسی، شناخت دقیق و عمیق زمانه، زبانی غنی و به کارگیری هنرمندانه ظرافت های هنری، به نقد وزراء، کارگزاران حکومت، علما، عرفا، پادشاه و تحصیل کردگان پرداخته و از رواج رشوه و تعارف، اخلاق ناپسند و شیوه نامطلوب حکمرانی حاکم ان، اخذ مالی ات های سنگی ن از مردم، منفعت طلبی علما، دورویی عرفا، سکوت و غفلت پادشاه و بی مایگی تحصیل کردگانِ از فرنگ برگشته، انتقاد کرده است. مجدالملک با نگاه دقیق به اوضاع عصر قاجار، بهره گیری از ظرفیّت های گوناگون زبان فارسی و سرانجام استفاده هنرمندانه از شگردهای بلاغی در انتقاد از اوضاع زمانه، اثری پرجاذبه در حوزه ادبیّات انتقادی عرضه کرده که می تواند الگوی درخوری در زمینه ادبیّات انتقادی به شمار آید.
۱۸.

بررسی صور خیال شعر نابینایان با تأکید بر شعر شوریده شیرازی و مهین زورقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۳۷) 95 - 118

کلیدواژه‌ها: شاعران نابینا شوریده شیرازی صور خیال مهین زورقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۹ تعداد دانلود : ۴۲۳
صور خیال شعر شاعران نابینا، از موضوعاتی است که تاکنون مورد توجّه، نقد و بررسی قرار نگرفته است. در این مقاله، صور خیال این شاعران با توجّه به محرومیتشان از درک زیبایی های بصری، در روشی توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. مبنای این پژوهش دیوان شوریده شیرازی و سه دفتر منتشر شده مهین زورقی است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که آیا میتوان برای حواس دیگری غیر از بینایی در بر ساختن صورت های خیالی در شعر فارسی نقشی قائل شد؟ این تحقیق با نگاهی به تأثیر حواس گوناگون بر تصاویر شعری نابینایان و میزان بهره گیری آنها از این حواس، سهم عناصر دیداری و غیر دیداری و لایه های پنهانی شعر یک نابینا و تاثیر نابینایی بر شعرشان را نقد و تحلیل کرده است. پژوهش حاضر نشان می دهد شاعران نابینا در به کارگیری مفاهیم حسی و رنگ ها در صور خیال، تفاوت عمده ای با بینایان ندارند؛ امّا برای جبران فقدان حس بینایی میکوشند از ظرفیتهای حواس دیگر بهره گیرند. از این رو بسامد برخی از عناصر خیالی چون حسآمیزی و کنایه در شعرشان بیشتر است. عدم تنوّع رنگ، برجستگی برخی اعضا چون دست و زبان و ابهام در صورخیال از ویژگیهای بارز صورخیال شعر نابینایان است.
۱۹.

مشبهٌ به عقلی در تاریخ وصاف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال بیست و پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۸ (پیاپی ۸۳)

کلیدواژه‌ها: نثر مصنوع تاریخ وصاف نقد بلاغی تشبیه عقلی مشبه به عقلی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی بلاغت بیان
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای تاریخ وجوه ادبی کتب تاریخی
تعداد بازدید : ۱۰۳۲ تعداد دانلود : ۹۷۴
تشبیه از مباحث اصلی علم بیان است و گونه های پرشماری دارد. برخی از این گونه ها چون تشبیه عقلی عقلی و حسی عقلی با نقش روشنگرانه تشبیه هم خوان نیستند. ازاین رو، کتاب های بیانی نگاه مثبتی به این گونه تشبیه ها ندارند. اما، برخلاف چنین نگاهی، بسامد این گونه تشبیهات در برخی دوره ها و متون ادب فارسی فراوان است. در این مقاله، با نقد و تحلیل مشبهٌ به های عقلی تاریخ وصاف، فلسفه گرایش به این تشبیه ها بررسی شده است. در پژوهش حاضر دلبستگی به سنت شکنی و هنجارگریزی، عطش نوگرایی، محدودیت تشبیه سازی با نگاه محدود قدما، اطناب گرایی و دلبستگی به اشکال مبالغه آمیز صور خیال، از عوامل گرایش وصاف به این تشبیه ها دانسته شده است. نویسنده کوشیده است با بهره گیری از ظرافت های هنری از پیامدهای منفی این تشبیه ها بگریزد، اما کوشش او همه جا سودمند نبوده است، به گونه ای که یکی از عوامل پیچیدگی متن را باید در فراوانی مشبهٌ به های عقلی کتاب جست وجو کرد.
۲۰.

عناصر چهارگانه در تاریخ وصّاف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادب و زبان دوره ۲۰ پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴۲

کلیدواژه‌ها: نثر مصنوع و متکلف گونه های تصنع چهار عنصر تاریخ وصاف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸۰ تعداد دانلود : ۸۸۹
تاریخ وصّاف، از متون مصنوع و متکلّف فارسی است که نویسندة دانشمند آن، از غالب علوم و دانش های عصرش در نگارش این اثر بهره برده است. از این رو، لغات و اصطلاحات علومی چون فلسفه، منطق، فقه، اصول، طب، نجوم، جغرافیا، عروض، بلاغت و... جلوة ویژه ای در این متن تاریخی دارند و دست مایة صنعت پردازی نویسنده اند. نگاه ویژة نویسنده به چهارعنصر، از این ویژگی کتاب، حکایت دارد. دلبستگی نویسنده به عناصر اربعه به اندازه ای است که طرح اولیة کتاب، بر چهار جلد نهاده شده است. هرچند نویسنده به این طرح اولیه پای بند نبوده و جلد پنجمی به کتاب افزوده است. این مقاله، کوشیده است در شیوه ای توصیفی-تحلیلی، مصادیق بهره گیری از عناصر چهارگانه را از مجلدات پنج گانة کتاب استخراج، نقد و تحلیل کند و ویژگی های مثبت و منفی استعمال این عناصر را در متن کتاب بررسی کند. پژوهش حاضر نشان می دهد که التزام به استعمال عناصر چهارگانه، موجب بروز ویژگی هایی چند، در این اثر شده است. تقویت عناصر خیالی متن، بهره گیری از غالب ظرفیت های صرفی و نحوی زبان فارسی در راستای استعمال این عناصر، شکل گیری لغات، اصطلاحات و ترکیب های متنوع و تقویت دامنة لغات زبان فارسی و سرانجام، صنعت پردازی با این عناصر، از مهم ترین این ویژگی هاست. در کنار ویژگی های مذکور، التزام به استعمال عناصر اربعه، گاه موجب شکل گیری ترکیب های سست، ناهنجاری های دستوری و صنعت پردازی های افراطی متن شده است که ناگزیر چنین التزام هایی است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان