عصرصفویه

 سفرنامه های دوره ی صفوی، در کنار بازتاب ابعاد و وجوه متنوعی از حیات اجتماعی- سیاسی ایران عصر صفوی، روایتی پراهمیت و البته متمایز از چگونگی اعمال قدرت سیاسی در دوره ی شاه عباس به دست می دهند که دارای مولفه های قابل تاملی ست. روایت سفرنامه نویسان، نشان می دهد که مرکزیت بخشیدن به شاه در یک نظام سیاسی شاه محور، در کنار تضعیف کانون های دیگر قدرت، چگونه می تواند رویکردهای پیشین را در جهت ارائه ی تجربه ای متمایز از سیاست ورزی و اعمال قدرت سیاسی متحول سازد و نیروهای موجود را در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر به تحرک وادارد. همچنین تحلیل محتوای روایت های سفرنامه نویسان نشان می دهد که الگوی مورد نظر شاه عباس در مسیر اعمال قدرت که آمیزه ای از کنش های مذهبی، سیاسی و اقتصادی بود، هم ریشه در سنت های پیشین سیاست و اعمال قدرت در ایران داشت و هم در خود، برخی اقتضائات نوین را جای داده بود که حاصل تحولات عمیق در نظام بین الملل بود. بنابرآن چه آمد؛ در این پژوهش تلاش بر این است تا با روشی توصیفی- تحلیلی، ابتدا تاملی در ساختار قدرت و سیاست در دوره صفویه صورت بگیرد و آنگاه با تحلیل محتوای سفرنامه های این دوره، تبیین مناسبی از چرخش سیاست و قدرت در دوره ی شاه عباس به دست داده شود. کلید واژه ها : عصرصفویه، حکومت، قدرت، شاه عباس اول، سفرنامه ها.

امروزه تحقیق در حوزه ی فرهنگ عامه و جست وجوی مظاهر آن در ادبیات فارسی در میان محققان علوم انسانی جایگاه ویژه ای دارد. هر ملتی برای شناخت بهتر جامعه و تحلیل انگاره ها، کنش ها و واکنش های اقشار مختلف و آگاهی یافتن از چندوچون ادبیات و فرهنگ سرزمینش ناگزیر از توجه به این حوزه از ادبیات است. پژوهش حاضر با توجه به این هدف، با روشی توصیفی تحلیلی به بررسی ارتباط داستان های محمود و ایاز با فرهنگ عامه و همچنین بررسی مصادیق مادی و معنوی فولکلور در منظومه ی محمود و ایاز زلالی خوانساری نوشته شده است. رواج ادبیات در میان اقشار متوسط و پایین جامعه به همراه گسترش فساد جنسی در قالب روابط دو هم جنس و مخالفت دربار با سرایش منظومه های بزمی در عصر صفویه، موجب پدیدآمدن ژانر های ادبی جدید شد که محمود و ایازسرایی و به ویژه محمود و ایاز زلالی از نتایج این تغییر سبک است. ایجاد تصاویر هنری بدیع، گسترش دایره ی امکانات هنری و ایجاد فضای صمیمی و تلقین حس هم ذات پنداری ازجمله محاسن توجه زلالی به فرهنگ عامه است. در منظومه ی محمود و ایاز زلالی خوانساری مظاهر گوناگونی از فرهنگ مردم قابل پیگیری ا ست. مهم ترین مصادیق مادی فرهنگ عامه در منظومه ی زلالی، اشاره به شغل های رایج در میان مردم مانند خیاطی و طب و بیان جزئیاتی از مکان های عمومی نظیر گرمابه است. همچنین در حوزه ی مصادیق معنوی، به کارگیری واژگان رایج عامه، استفاده از الفاظ رکیک، هجو و کثرت اصطلاحات مرسوم در میان مردم، کنایات و همچنین اشاره به آداب ورسوم خاکسپاری، شراب نوشی، خرافات و... بیش از دیگر مصادیق فولکلور، موردتوجه زلالی خوانساری بوده است.