علی اکبر محسنی

  تودورف با نظریه نحو روایتی خود که جنبه ای از جوانب سه گانه معنایی و کلامی و نحوی بود، سازوکار نو و مستقلی برای هر اثر ادبی خصوصاً در زمینه داستان تعریف نمود و آن را در دو بخش اسطوره ای و ایدئولوژیک قرارداد. این الگو می توان بسیاری از تعارضات و اندیشه های نادرست حاکم بر جوامع بشر را کشف نموده و راه حل مناسبی برای آن ها ارائه داد. این مقاله سعی دارد تا بر اساس نظریه تودورف، به بررسی ساختارهای روایتی داستان کوتاه و ایدئولوژیک ( کرامه زوجتی ) عبدالقدوس بپردازد و ضمن نشان دادن توانایی این نظریه در بررسی ساخت های عمقی داستان در کنار ساخت های سطحی آن، به این پرسش پاسخ دهد که ایدئولوژی حاکم بر این داستان چیست و از چه طریقی به مخاطب انتقال یافته است؟ پس از بررسی لایه های روساختی و معنایی مشخص شد ایدئولوژی حاکم بر داستان معطوف به قربانی شدن زنان در روابطی است که مردان خیانت می کنند که عبدالقدوس آن را با افعال، اسماء و صفات به نمایش می گذارد. و با استفاده از کنش ها و شخصیت ها، تصویری عینی به مخاطب ارائه می دهد.

کلیشه های جنسیتی برخاسته از فرهنگ جوامع مردسالار، معرّف باورهای مشترک و محدودکننده در مورد چگونگی عمل افراد در خانواده و جامعه و طبقه بندی جامعه به مردانه و زنانه هستند. نوشتار پیش رو می کوشد تا با بررسی داستان کوتاه «جنیه البجع» غاده السمان برمبنای مهم ترین مبانی نقد فرهنگی در حوزه جنسیت و به چالش کشیدن گفتمان غالب مردسالار و با بهره گیری از روش توصیفی – تحلیلی نشان دهد که السمان چگونه توانسته است با ترسیم رنج های زنان در خانواده به عنوان هویتی مطیع و منفعل در محیطی مردمحور، سیر دگرگونی این زنان و بازیافتن هویت مستقل آن ها را در محیطی برابر در بافت داستان خود نشان دهد. مهم ترین حوزه مورد انتقاد السمان، حیطه فرهنگ عامه جوامع عربی است که نتوانسته است خود را با مبادی جریان نواندیش معاصر هماهنگ کند. با این توضیح که السمان، آسیب شناسی کلیشه های جنسیتی در مردان را نیز ترسیم کرده و میزان خطای فرهنگ درمورد مردان به عنوان قشر فرادست جامعه مردسالار را نیز نشان داده است. انتقاد از نابرابری های جنسیتی، آسیب های نظام مردسالار، خودباختگی زنان در محیط نابرابر جنسیتی، تعارض مبانی سنت و مدرنیته، و تقلیل زن به هویت جنسی از مهم ترین مباحثی است که السمان در نقد فرهنگ جامعه عربی در داستان های خود برجسته ساخته است.

إنّ الدراسه البنیویه للروایه، کنوع أدبی ممتاز، من خلال تحلیل المکوّنات الداخلیه ووصف العلاقات بین هذه الاجزاء، تؤدی إلى توضیح مکنوناتها الخفیه. إنّ الروائی والمفکر الفرنسی الشهیر «کلود برمون» فتح باباً جدیداً فی هذ المجال، إنّه تأثر بأفکار البنیویین الأوائل وخاصهً بآراء «براب» بتصمیم نمط جدید للتحلیل البنیوی للسرد؛ نمط یمکن تکییفه مع أی لغه وأیّ أسلوب. وفقاً لهذه النظریه، إنّ السرد هو مجموعه متناغمه وذات صله من المتوالیات التی تشکل بنیه القصه. یؤدی تجمیع هذه المجموعات إلى تعزیز المخطّط العام للسرد. إنّ شخصیات القصه تلعب بما یتناسب مع وجودها وتأثیرها فی السرد دوراً فی تشکیل الحبکه وسلسله الأحداث. روایه «زرایب العبید» للمؤلفه اللیبیه «نجوی بن شتوان» عمل روائیّ ممتاز جدیر للاهتمام من ناحیه البنیه والمحتوی. یدور موضوعها المأساوی حول نظام العبودیه المسیطره علی المجتمع اللیبی خلال سنوات الاحتلال العثمانی والاستعمار الإیطالی. هذا المقال یدرس بمنهج وصفی-تحلیلی هذه الروایه وشخصیاتها، أفعالهم وردود أفعالهم، فی سیاق السرد وسیتم فحص مسار الأحداث علی اساس نظریه برمون. یحاول البحث، تحلیل میزات الشخصیات المرکزیه للروایه والمؤثرات فی تغییرها. النتائج التی حصلت علیها هذه الدراسه وفقاً لنموذج برمون، هی أنّ ترتیب الأحداث وتطورها وتسلسلها فی الروایه ذات انسجام واتساق فنیّ یعبّر عن المجتمع وظروفه المأساوی وأنّ الشخصیات فیها دینامیکیه ومتعدده الأدوار لدیهم قدره الاختیار ففی لحظات مختلفه یلعبون أدواراً متباینه فتؤدی أفعالهم أحیاناً إلى النجاح وأحیاناً الی الخیبه.

مجموعه گران سنگ منتهی الآمال تألیف شیخ عباس قمی که از مصادر مهم تشیع در تاریخ زندگانی پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع)به شمار می رود، محور اصلی بحث های این کتاب، احوال شخصی، مختصری از مناقب و فضایل و دیدگاه های اهل بیت (ع) است. از این میان، امام رضا (ع)این کتاب در بخشی مجزا به تبیین سیمای ایشان پرداخته است. نویسندگان در این مقاله بر آن بوده اند با مطالعه روشمند و تحلیل محتوایی گزاره های اخلاقی تربیتی امام رضا (ع) در فرازهای مختلف این کتاب، به تبیین نقش کارکردی این روایات به عنوان ابزار دینی در زمینه اهداف تربیتی جامعه بپردازند. چراکه برای تبیین دیدگاه ها و مبانی نظری و اعتقادی هر شخصیتی، لازم است به بررسی و تحلیل محتوای کلام او پرداخته شود. جمع بندی کلی از فضای حاکم بر این روایات، تجزیه و تحلیل داده ها، ارائه الگویی جامع برای اثبات نظام مند این روایات و کشف الگوهای تربیتی امام رضا g(ع) در غنی سازی فرهنگ رضوی در جامعه از دیگر اهداف این جستار به شمار می رود. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی و با استفاده از ابزارهای کتابخانه ای و نیز بررسی محتوایی در قالب های بیانی و جهت گیرانه است. بدین گونه که با تجزیه و تحلیل نظام حاکم بر این روایات، به کشف راهکارهای تربیتی و بومی سازی آن ها در جامعه همّت گمارده ایم.

در میان اسالیب زیباشناختی علم بیان، استعاره از رساترین و کارآمدترین ابزارهایی است که کاربرد آن بیش تر برای مفاهیم انتزاعی و دور از ذهن است تا فهم آن را ملموس و عینی کند و پیوسته می کوشد تا با ایجاد نوعی ساختارشکنی در معنا و واژگان توجه مخاطب را به خود جلب کند. از این طریق ساختار مفهومی و بنیادی را پدید می آورد که برای اندیشیدن امور انتزاعی تر به کار می روند. این ساختارهای زبانی همان طرح واره های تصویری هستند. طرح واره ها در حقیقت، فرآیندی از ساختارهای شناختی زبان هستند که به واسطه تجربه های فیزیکی انسان در برخورد با جهان خارج به وجود می آیند. کوتاه سخن آنکه، ذهن قادر است داده های دریافتی محیط را مورد پردازش قرار داده و مفاهیم پیچیده معنایی را در بافت زبانی- گفتاری واکاوی و رمزگشایی کند. گفتنی است که در ساختار قصیده های سنتی و متون قرآنی، قصاید حماسی و شعر رثا سهم بسزایی را در این باره دارا هستند.