روایات امام رضا (ع)

روایات، پایه دوم معارف اسلامی و از جهت اعتبار هم سنگ قرآن اند. با وجود این، پاره ای خصوصیات به ویژه برای روایات تفسیری چون ضعف سند، اسباب تردید در صحت برخی از آن ها را فراهم آورده اند. یکی از این روایات، روایتی از امام رضا(ع) است، مبنی بر اینکه مراد از «مؤذن» در آیه 44 سوره اعراف(فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَنْ لَعْنَهُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ) امام علی(ع) است. آلوسی که شماری روایت از امام رضا(ع) در تفسیر خود آورده، این روایت تفسیری کلامی را از طریق اهل سنت ناوارد و درنتیجه دور از صحت دانسته است. بررسی و تحلیل گزارش های مرتبط نشان می دهد، به رغم وجود زمینه برای تردید در صحت برخی طرق این حدیث، طرق برتر نقل آن در مصادر شیعه چون طرق قمی و کلینی از وصف صحت برخوردار بوده، می تواند شواهدی برای تصحیح نقل آن در مصادر اهل سنت چون طرق حاکم حسکانی باشد. لذا ورود این روایت رضوی از طرق مختلف در مصادر فریقین، در کنار برخورداری آن از انواع شواهد معنایی، چون نقش انحصاری برای انسان در محشر، موقعیت خاص اهل بیت(ع) در شریعت، به ویژه شخصیت، سابقه و رفتار امام علی(ع) دستمایه های کافی برای اثبات اعتبار و صحت کلی حدیث است. یافته های پژوهش همچنین نشان می دهد استبعاد آلوسی بیش از آن که نتیجه تحقیق باشد ریشه در تعصبات مذهبی او دارد.

مجموعه گران سنگ منتهی الآمال تألیف شیخ عباس قمی که از مصادر مهم تشیع در تاریخ زندگانی پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع)به شمار می رود، محور اصلی بحث های این کتاب، احوال شخصی، مختصری از مناقب و فضایل و دیدگاه های اهل بیت (ع) است. از این میان، امام رضا (ع)این کتاب در بخشی مجزا به تبیین سیمای ایشان پرداخته است. نویسندگان در این مقاله بر آن بوده اند با مطالعه روشمند و تحلیل محتوایی گزاره های اخلاقی تربیتی امام رضا (ع) در فرازهای مختلف این کتاب، به تبیین نقش کارکردی این روایات به عنوان ابزار دینی در زمینه اهداف تربیتی جامعه بپردازند. چراکه برای تبیین دیدگاه ها و مبانی نظری و اعتقادی هر شخصیتی، لازم است به بررسی و تحلیل محتوای کلام او پرداخته شود. جمع بندی کلی از فضای حاکم بر این روایات، تجزیه و تحلیل داده ها، ارائه الگویی جامع برای اثبات نظام مند این روایات و کشف الگوهای تربیتی امام رضا g(ع) در غنی سازی فرهنگ رضوی در جامعه از دیگر اهداف این جستار به شمار می رود. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی و با استفاده از ابزارهای کتابخانه ای و نیز بررسی محتوایی در قالب های بیانی و جهت گیرانه است. بدین گونه که با تجزیه و تحلیل نظام حاکم بر این روایات، به کشف راهکارهای تربیتی و بومی سازی آن ها در جامعه همّت گمارده ایم.

پرورش اخلاقی مسلمانان یکی از اهداف اساسی آموزه های قرآنی و حدیثی است. استخراج این آموزه ها و تبیین آن ها به صورت روشمند در قالب اصول و روش های تربیت اخلاقی، زمینه آگاهی از نظام اخلاقی در اسلام را فراهم می آورد. در میان روایات ائمه(ع) و روایات به جای مانده از امام رضا(ع)، گزاره ها و گزارش های فراوانی در موضوع اخلاق وجود دارد. این پژوهش، به روش توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که اصول و روش های تربیت اخلاقی در روایات امام رضا (ع) کدام است؟ برای پاسخ به پرسش تحقیق، احادیث ایشان استخراج و دسته بندی و تحلیل شد. یافته های تحقیق حاکی است که اصول تربیت اخلاقی عبارت است از: تغییر رفتارهای ظاهری، تحول باطن، مداومت و محافظت بر عمل، اصلاح شرایط، مسئولیت، آراستگی، فضل، عدل، عزت و تعقل. تحقق این اصول، روش هایی مانند تلقین به نفس، تحمیل به نفس، اعطای بینش، دعوت به ایمان، فریضه سازی، محاسبه نفس، زمینه سازی، تغییر موقعیت، اسوه سازی، مواجهه با نتایج اعمال، تحریک ایمان، ابتلا، آراستن ظاهر، آراستن سخن، توبه، تبشیر، مبالغه در پاداش، تکلیف به قدر وسع، انذار، مجازات به قدر خطا، تغافل، تزکیه، تعلیم حکمت به عنوان روش های دفع و درمان رذایل شناسایی شده است.

حدیث دومین منبع معارف اسلامی است. مشکلاتی مانند تحریف، تصحیف و فراموشی و اشتباه راویان و ..  سبب شده تا دسترسی به احادیث معتبر دشوار گردد. اندیشمندان مسلمان به ویژه محدثان شیعه و اهل سنت می کوشند تا با تکیه بر معیارهای معتبر؛ احادیث صحیح را مشخص نمایند. هر چند اختلاف در معیارها سبب شده تا نتیجه کوشش ایشان در بیشتر موارد متفاوت باشند. اما در پاره ای از موارد نیز هر دو گروه بر اعتبار یک روایت اتفاق نظر دارند. نوشتار حاضر می کوشد تا با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی رویکرد فقه الحدیثی اهل سنت در مواجه به مرویات از امام رضا (ع) را به بحث نشیند. نتیجه پژوهش نشان می دهد حدیث پژوهان اهل سنت، بسیاری از روایات فضائل اهل بیت (ع) و حتی فضائل پیامبر(ص) و نیز روایات طبّی امام رضا (ع) را ضعیف یا وضع شده از ناحیه روات ایشان قلمداد می کنند، لیکن احادیث تفسیری و اخلاقی آن حضرت، نزد آنان از صحت و مقبولیت نسبی برخوردار است. نتیجه این پژوهش در حوزه مطالعات «مشترکات حدیثی» و نیز مرجعیت علمی اهل بیت (ع) کاربرد دارد هم چنان که در عرصه  مطالعات تقریب مذاهب سودمند است.

هدف: هدف پژوهش حاضر تحلیل ابعاد و مؤلفه های اعتقادی سبک زندگی اسلامی در آموزه های رضوی بوده است. روش: روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و جامعه تحقیق، متنی و شامل روایات امام رضا(ع) است. یافته ها: بُعد اعتقادی سبک زندگی در روایات امام رضا(ع) با مجموع 2290 مضمون روایت، دارای مؤلفه های خداباوری، راهنماشناسی و آخرت باوری است. در میان مؤلفه های بُعد اعتقادی، شناخت ائمه(ع) و آشنایی با زندگی آنان با 1459 مضمون روایت، بیشترین میزان فراوانی را به خود اختصاص داده که نشان از اهمیت ویژه آن در شیوه زندگی انسان دارد. نتیجه گیری: سبک زندگی مبیّن نظام باورها، نگرش ها و ارزش های انسان است و اصول اعتقادی به عنوان شالوده دین اسلام در لایه های زیرین شناخت قرار گرفته و در چگونگی شکل گیری سبک زندگی انسان تأثیر انکارناپذیر دارد.