المیرا جنوی

مؤسسه های پژوهشی به عنوان یکی از اجزای نظام ملی نوآوری و از ارکان نظام پژوهش در هر کشور بخصوص در کشورهای در حال توسعه هستند که نقش واسط بین دانشگاه، صنعت و دولت را ایفا کرده و بدون تمرکز و مدیریت کارآمد بر این مؤسسات، نظام پژوهشی موفق و توسعه یافته دور از ذهن خواهد بود. در ایران مؤسسات پژوهشی مختلفی به لحاظ وایستگی سازمانی در نظام ملی نوآوری ایفای نقش می کنند که به رغم نرخ افزایشی ِشکل گیری مؤسسات، پیرامون کارکردهای آنها ابهاماتی وجود دارد که می توان بخش زیادی از آن را ناشی از موانع و چالش های پیشروی آنها قلمداد کرد. در این میان با توجه به ابلاغ سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تأکید بر بحث کاهش حجم و اندازه دولت و در مقابل آن گسترش سهم بخش غیردولتی و خصوصی به عنوان یک سیاست محوری، توجه به تحول مراکز تحقیقاتی خصوصی کشور ضروری است. در این پژوهش، ضمن تأکید بر ویژگی های بارز و مشترک مؤسسات پژوهشی، وضعیت مؤسسه-های پژوهشی خصوصی از ابعاد مختلف همچون وضعیت مجوز تأسیس، توزیع جغرافیایی و ساختاری و نیز حوزه فعالیت و غیره مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و در راستای رفع چالش های موجود پیشنهادات سیاستی ارائه شده است.

هدف: دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، به عنوان بالاترین سطح نظام آموزشی جامعه، به منظور افزایش کیفیت و پاسخگویی به مسائل موجود، راهبردها و تصمیمات گوناگونی اخذ می کنند که در این میان نقش اعضای هیئت علمی دانشگاه ها قابل توجه است. توسعه مداوم فردی اعضای هیئت علمی و ارزیابی وظایف آن ها، از شاخصه های یک دانشگاه موفق است. نظام ارزیابی و ارتقاء اعضای هیئت علمی یکی از ابزارهای تنظیم عملکرد کلی آموزش عالی است که روزآمدسازی و بازنگری در ابعاد و شاخص های آن از الزامات است. در ایران این نظام که تحت عنوان آیین نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی شناخته می شود علی رغم بازنگری های متعدد، همچنان نقدهای مختلفی بر آن وارد است که یکی از مهم ترین آن ها عدم توجه به تفاوت در ماهیت حوزه هاست که در علوم انسانی بیشتر نمود پیدا می کند و نیازمند تدوین سیاست هایی راهبردی است. لذا هدف این مطالعه بررسی سیاست های ارزیابی اعضای هیئت علمی حوزه علوم انسانی در دانشگاه های منتخب جهان با رویکرد سیاست پژوهی، استخراج معیارها و شاخص های ارزیابی و مقایسه آن ها با ابعاد و شاخص های آیین نامه ارتقاء در ایران بود.روش: پژوهش از نوع مطالعات کیفی با رویکرد تطبیقی است که با بهره گیری از روش سندکاوی، سیاست های ارزیابی عملکرد اعضای هیئت علمی در زیرگروه های حوزه علوم انسانی در دانشگاه های منتخب استخراج و با معیارهای داخلی مقایسه شدند. جامعه پژوهش اسناد و مدارک مرتبط در دانشگاه های جهان بودند که به صورت هدفمند انتخاب شدند و نیز آیین نامه ارتقاى مرتبه اعضاى هیئت علمی در ایران بودند. برای بررسی اسناد خارجی، ابتدا دانشگاه هایی انتخاب شدند که طبق نظام رتبه بندی دانشگاه های تایمز 2022 در حوزه علوم انسانی و هنر، ممتاز محسوب می شوند؛ و سپس مراکزی که ازنظر نظام آموزش عالی و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با کشورمان قرابت دارند؛ که برای این منظور کشورهای منطقه و جهان اسلام و فراتر از آن کشورهای آسیایی برگزیده شدند که درنهایت برمبنای دسترسی به اسناد و مدارک مدنظر 25 دانشگاه را شامل شدند.یافته ها: معیارهای نظام ارزیابی اعضای هیئت علمی علوم انسانی دانشگاه های جهان در سه بعد آموزش (با 9 شاخص و 59 سنجه)، پژوهش (با 8 شاخص و 83 سنجه) و خدمت (با 3 شاخص و 30 سنجه) طبقه بندی شدند. مقایسه با آیین نامه داخلی نشان داد که بعد آموزش از اهمیت بالایی برخوردار است و سنجه های مربوط به هر شاخص بسیار جزئی تر و جامع تر بوده و اساتید در دانشگاه های جهان برای طیف وسیعی از فعالیت های حرفه ای خود امتیاز آموزشی دریافت می کنند. تنوع شاخص ها در بعد پژوهش برای دانشگاه های جهان نسبت به آیین نامه داخلی بسیار بیشتر است. آیین نامه داخلی در بعد پژوهش بر بروندادها تأکید دارد درحالی که شاخص بروندادها با قریب به 30 سنجه تنها یکی از شاخص های پژوهش در جامعه موردبررسی است. بعد خدمات دانشگاه های منتخب به نسبت آیین نامه داخلی چندجانبه بوده و از انجام فعالیت های ترویجی در جامعه تا ایفای مسئولیت در دولت و مجامع حر فه ای را شامل می شود. مواردی مانند حضور در رسانه ها، ارائه سخنرانی، مشارکت در نهادهای مدنی، خدمات مشاوره ای به دانشجویان و همتایان و غیره ازجمله خدماتی هستند که در آیین نامه داخلی لحاظ نشده اند.نتیجه گیری: نظر به ماهیت متفاوت علوم انسانی و عدم کارایی پژوهش های این حوزه در سال های اخیر ضرورت بازنگری در آیین نامه ارتقا و تدوین نظامی مختص حوزه علوم انسانی بیش ازپیش احساس می شود و به روزرسانی آیین نامه فعلی براساس یافته های این پژوهش برای اعضای هیئت علمی حوزه مذکور می تواند غنی تر، متناسب تر و منطبق تر با مأموریت های آموزشی، پژوهشی و اجرایی مورد انتظار از این حوزه باشد.

عدم مشاهده اثر اجتماعی و اقتصادی پژوهش های انجام شده در رفاه حال جامعه که حاکی از تولید صرف مقاله بدون توجه به اصالت مسئله موردمطالعه است، گواه متقنی بر گرفتاری فضای دانشگاهی کشور است که به ایجاد و تشدید پدیده ای تحت عنوان «فرم گرایی علمی» منتج شده است. فرم گرایی پدیده ای است که در رفتارهای اجتماعی و سایر عرصه های زندگی افراد نمود پیداکرده است، لذا نظام دانشگاهی و متعاقب آن عرصه های علمی تحت تأثیر این مسئله قرارگرفته اند و چنانچه این مسئله حل نشود تبعات جبران ناپذیری بر بدنه نظام دانشگاهی ایران و به تبع آن جامعه وارد خواهد کرد؛ بنابراین هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی عوامل مرتبط با پدیده فرم گرایی علمی در نظام دانشگاهی ایران و راه کارهای برون رفت از آن بود. بر این اساس پژوهشگران از رویکرد کیفی از نوع پدیدارشناسی برای بررسی این پدیده استفاده کردند. به همین منظور تعداد 13 نفر از صاحب نظران و سیاست گذاران دانشگاهی به عنوان خبرگان با استفاده از روش نمونه گیری ملاکی و با توجه به اشباع مضمونی استقرایی مورد مصاحبه قرار گرفتند. برای تجزیه وتحلیل مصاحبه ها نیز از روش تحلیل مضمون و برای بررسی اعتبار یافته های پژوهش از سه روش بازبینی توسط مشارکت کنندگان در مصاحبه ها، بازبینی توسط همکاران و به هم تنیدگی استفاده شد. یافته های حاصل از تحلیل داده های پژوهش نشان داد که عوامل مرتبط با ظهور پدیده فرم گرایی علمی در ایران را می توان شامل: عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و نهادی و راهکارهای برون رفت از این پدیده را می توان در سه راهکار اقتصادی، فرهنگی و نهادی برشمرد.  

پژوهش حاضر بر آن است که ماهیت مقالات سلب اعتبارشده ایرانی در پایگاه وب آف ساینس از ابتدا تا 2017 را از ابعاد مختلف علم سنجی نظیر موضوع، قالب، میزان سلب اعتبار، سال انتشار، سال سلب اعتبار، میزان دریافت استنادات، میزان همکاری با سایر کشورها و چند نویسندگی و نویسندگی مسئول و مصادیقی که به سلب اعتبار مقالات انجامیده یا در آن اثرگذار بوده را شناسایی نماید. در نهایت ارتباط بین میزان سلب اعتبار و انتشار مقالات را بررسی کند. جامعه نهایی پژوهش 103 مقاله به صورت تمام شماری از 320872 مقاله منتشره با نام انتخاب و به روش علم سنجی و با رویکرد تحلیل محتوا بررسی شده اند. نتایج نشان می دهد میزان سلب اعتبار مقالات ایرانی از سال 2008 تا کنون بیشتر شده است ولی ارتباط معنی داری بین میزان انتشار مقالات ایرانی در این پایگاه و میزان سلب اعتبار وجود ندارد. میزان دریافت استناد و همکاری بین المللی در این مقالات بسیار پایین است. بیشتر مقالات توسط سه نویسنده به بالا نگاشته شده اند و مقالاتِ حوزه های مختلفی به سلب اعتبار دچار شده اند که بیشتر از حوزه علوم پایه، مهندسی و پزشکی بودند. همچنین بیشترین نوعِ بداخلافی علمی به صورت سرقتِ ادبی بوده است.

در نظام اجتماعی اعضای هیئت علمی و دانشجویان از مرتبه و جایگاه فکری مهمی برخوردارند. در دنیای رسانه ای شده امروز، این گروه به عنوان مرکز علم و دانش جامعه تحت تأثیر فعالیت های رسانه های داخل و خارج از کشور قرار دارند. بر اساس مدل جریان دومرحله ای ارتباطات لازارسفلد و مدل اشاعه نوآوری راجرز، این گروه به عنوان رهبران فکری جامعه می توانند تأثیر زیادی در افزایش سواد رسانه ای و اطلاعاتی سایر افراد جامعه داشته باشند. بررسی ها نشان می دهد که وضعیت سواد رسانه ای و اطلاعاتی این گروه از افراد از جایگاه مناسبی برخوردار نیست. جامعه آماری پژوهش حاضر، خبرگان حوزه سواد رسانه ای و اطلاعاتی هستند و داده ها بر اساس مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شده اند تا آنجا که اشباع نظری حاصل شود. روش پژوهش نیز تحلیل محتوای کیفی بوده است. بر اساس نتایج ، نهادهای دانشگاهی، رسانه ها و نهادهای صنفی- مدنی، نقش مؤثری در افزایش سواد رسانه ای و اطلاعاتی جامعه دارند، در انتها متناسب با نهاد دانشگاهی (آموزش عالی) راهکارهایی ارائه شده است.

هدف:مطالعه تطبیقی سوء رفتار علمی در برخی کشورهای مورد اتهام شامل ایران، عربستان، ترکیه، مصر، فلسطین اشغالی، هند، پاکستان، امریکا، چین، ژاپن، کره جنوبی، سوئد، و فرانسه است. روش شناسی:تمامی پژوهش های کشورهای مذکور که از 2010 تا 2017 در پایگاه وب علوم (وب آو ساینس) نمایه و سپس به دلیل سوء رفتار علمی سلب اعتبار شده اند استخراج و به عنوان جامعه پژوهش انتخاب شدند. در این پیمایش تحلیلی با روش مقایسه ای و با رویکرد علم سنجی وضعیت مقالات سلب اعتبارشده برخی کشورهای مورد اتهام، از حیث میزان همکاری با کشورهای دیگر، دوره زمانی، میزان استنادهی ، انواع بدرفتاری های علمی به تفکیک کشورها، رشته ها، و حوزه های علمی بررسی گردید. یافته ها:بیشترین نوع سوء رفتار علمی، سرقت علمی و متعلق به رشته های حوزه علوم پایه است. چین بیشترین مقالات سلب اعتبارشده در رشته ها و حوزه های مختلف علمی داراست.  بیشترین مقاله سلب اعتبارشده مربوط به حوزه علوم پزشکی است. نتیجه گیری:مقالات سلب اعتبارشده در سال های اخیر روند روبه رشدی داشته است. در مجموع،  ایران، هند، و پاکستان بیشترین میزان سوء رفتار را نسبت به کل تولیدات علمی داشته اند.

علی رغم اینکه بیش از یک دهه از ایجاد کتابخانه های دیجیتال در کشور می گذرد، این کتابخانه ها به رشد و توسعه و رسیدن به رسالت واقعی شان- که همانا پاسخگویی به نیازهای امروز مخاطبانشان است- دست نیافته اند. در این میان، عواملی مانع و بازدارنده و مؤلفه هایی نیز در توسعه کتابخانه های مذکور محرک و مؤثرند. این پژوهش با هدف شناسایی عوامل پیش برنده با رویکرد منابع پنج گانه سازمانی و ارائه آنها در قالب یک مدل توسعه مدیریتی انجام شده است. روش پژوهش براساس نظریه برخاسته از داده ها و به شیوه سیستماتیک است. جامعه آماری پژوهش حاضر خبرگان حوزه کتابخانه های دیجیتال بوده  و داده ها براساس مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شدند  تا آنجایی که اشباع نظری حاصل شود. داده ها پس از کدگذاری باز و شکل گیری طبقات اصلی، طی کدگذاری محوری در قالب مدل پارادایمی ارائه می شوند و در مرحله کدگذاری انتخابی، درباره مدل مدیریتی توسعه کتابخانه های دیجیتال در کشور بحث و نظریه پردازی می شود.

هدف: هدف شناسایی عوامل راهبردی مؤثر و پیش برنده رشد و توسعه کتابخانه های دیجیتالی در ایران است. روش: روش این پژوهش نظریه داده بنیاد به شیوه نظام مند در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی است. جامعه آماری پژوهش متشکل از متخصصان و خبرگان حوزه کتابخانه های دیجیتالی و روش گردآوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختاریافته تا رسیدن به کفایت و اشباع نظری بود. درباره داده ها پس از کدگذاری و شکل گیری طبقات اصلی بحث و نتیجه گیری انجام شده است. یافته ها: عوامل راهبردی مؤثر بر توسعه کتابخانه های دیجیتالی در ایران به ترتیب اهمیت و اولویت عبارتند از سازوکارهای مدیریتی، سازوکارهای توسعه منابع انسانی، سازوکارهای حقوقی و قانونی، سازوکار محتوا و ارائه خدمات.

هدف این پژوهش طراحی مدلی برای توسعه مطلوب منابع انسانی در کتابخانه های دانشگاهی است. برای دستیابی به این هدف، کتابخانه دانشگاه تهران به منزله نمونه موردی مطالعه شده است. با در نظر گرفتن چهار متغیر مستقل ساختار سازمانی، فرهنگ سازمانی، رهبری و چشم انداز راهبردی سازمان و سه متغیر میانجی نگرش، رفتار و خلاقیت کارکنان، مدل توسعه منابع انسانی در این سازمان بررسی شده است. با استفاده از پرسشنامه و پخش آن میان کلیه کارکنان کتابخانه به تعداد 108 نفر و پس از اجرای آزمون های تک نمونه ای و همبستگی، رابطه هر یک از متغیرها با توسعه منابع انسانی مشخص شد. در پایان با استفاده از تحلیل مسیر، میزان اثرگذاری هر یک از متغیرها بر متغیر وابسته، یعنی توسعه منابع انسانی سازمان به دست آمد. در نهایت به پژوهشگران پیشنهاد شد که برای گسترش این مدل، به تکمیل آن از طریق بررسی متغیرهای جدید روی آورند.